Stephen Reicher
İngiltere’deki Covid-19 salgınının başlangıcında, insanların güçlü kısıtlamalara dayanacak irade gücünden mahrum olduğunu tabir eden bir terim olan ‘davranış yorgunluğu’na dair çok fazla kelam söylendi. Bu fikrin nereden çıktığı aşikâr olmasa da, karantinayı geciktirmek için bir münasebet olarak birçok sefer lisana getirildi ve nihayetinde binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden oldu.
Afetleri ve acil durumları inceleyen psikologların öngördüğü üzere, halk karantina esnasında fevkalâde bir direnç gösterdi. Ahenk oranı başlangıçtan itibaren yüksekti ve başından sonuna dek bu biçimde kaldı. Beşerler, pek birden fazla ferdî bazda acı çekse de, toplumlarını korumak için konutlarında kaldılar. Ve [Başbakan Boris Johnson’ın danışmanı] Dominic Cummings, hükümetin daha evvel halkın sergileyeceğini öngördüğü zayıflığı göstererek karantina kurallarını çiğnediğinde, beşerler Westminster’a karşın -onun sayesinde değil- bunlara uymaya devam ettiler.
SORUNUN KAYNAĞI HALK DEĞİL, HÜKÜMET
Tahminen de şu ana dek salgından çıkarılacak en açık ruhsal ders, insanların zihinsel olarak çok hassas olduğunu düşünmenin yanlış olduğudur. Ortak bir meydan okuma bizleri bir ortaya gelmeye ve birbirimizi desteklemeye yönlendirdiğinde, dikkate bedel bir ruhsal direnç gösterebiliriz. Basitçe söylersek, beşerler daha büyük bir gaye için kimi acılara katlanmayı kabul edeceklerdir.
O halde neden ‘davranış yorgunluğu’ tezinin bir türevini tekrar karşımızda görüyoruz? Kısıtlamaların vaktinden evvel hafifletilmesi, açık bir düzenlemenin bulunmaması ve İngiltere’deki yetersiz test ve izleme sistemi, enfeksiyonlarda artışa yol açtı. Ülkenin çeşitli yerlerinde önlemler çarçabuk yine uygulamaya konurken, siyasetçilerin ve uzmanların, insanların ikinci bir karantinaya uyup uymayacağı konusundaki tartışmalarını işitiyoruz. Satır ortasındaki ima, insanların buna uymaması halinde, sorumlunun ruhsal zayıflık olacağı istikametinde.
Kendi fanusunun içinde dönüp duran meşhur Japon balığı üzere, birinci karantinada şahit olduğumuz her şeyi unutmuş haldeyiz. İnsanların toplumları için yaptıkları fedakârlıkların yanı sıra ahengin çözülmesinin çoklukla ne yapılması gerektiği konusunda verilen makûs ya da karışık bildirilerden ve ahengi mümkün kılmak için gereken dayanağın eksik olmasından kaynaklandığını unuttuk.
EN FAZLA FAKIRLER ZIYAN GÖRÜYOR
Dünya genelinde, fakirlerin karantinayı ihlal etme ihtimali zenginlere kıyasla daha fazlaydı. Bunun sebebi, motivasyondaki rastgele bir fark değildi; konutta kalmanın herkesin gücünün yetemeyeceği bir lüks olmasıydı (ayrıca herkesin bir konutu yok). Velhasıl, başarısızlıklar halka değil, siyasetçilere aitti.
Bu başarısızlıklar ikinci seferde çok daha besbelli bir hale geldi.
Bilgi problemiyle başlayalım. Yakın tarihli bir ankete nazaran, İngiltere’de insanların sırf yüzde 14’ü Covid düzenlemelerini çok iyi anladığını düşünüyor ve yarısından daha azı, kâfi bir kavrayışa sahip olduğuna inanıyor (ilk karantina esnasında kıyaslanabilir sayılar yüzde 60’tan ve yüzde 90’dan fazla idi). Belgisiz bildiriler, hükümet içindeki çelişkiler ve siyaset değişiklikleri göz önüne alındığında (kuzeybatıda uygulanacak karantina önlemleri gece geç saatlerde, o kadar az detay verilen bir Twitter bildirisiyle duyuruldu ki, ilgili bakan bile neyin istendiğini izah edemedi) bu durum şaşırtan değil.
Bu karmaşanın iki bileşeni mevcut. Beşerler, yeni düzenlemelerin neden gerekli olduğunu görmek için duruma dair genel bir kavrayışa muhtaçlık duyar. Bir hedef uğruna acı çekmeye hazır olabilirler ancak acı çekmek için açık bir neden yoksa buna razı olmazlar. Ayrıyeten ne yapmaları gerektiği konusunda pek açık ve detaylı bir açıklamaya muhtaçlıkları vardır. Hükümet (belirli bir davranışı anlatan) ‘evde kal’ davetinden (herhangi bir manaya gelebilen ve münasebetiyle hiçbir şey söz etmeyen) ‘uyanık kal’ davetine geçiş yaptığında, ortaya bir bozunma çıktı.
KÂFI TAKVIYE VERİLMİYOR
Akabinde, dayanak problemini ele alalım. Birinci karantina sırasında, büyük ölçüde kamuoyu baskısı yüzünden, konutta kalan insanlara yardım etmek için planlar devreye sokuldu. İnsanlara sunulan esirgeyici dayanak hizmeti kusursuz olmaktan oldukça uzaktı fakat en azından vardı. Dayanak sıkıntısı, o tarihten bu yana gizemli bir biçimde ortadan kalkmış üzere görünüyor. Korona virüsü testi müspet çıkınca kaç kişinin kendi kendini tecrit etmesinin istendiğine dair bir istatistik yok ve bunu sahiden yapıp yapmadıkları konusunda da bir bilgi mevcut değil. İzolasyonu beşerler için uygulanabilir bir seçenek haline getirmek ismine onlara ihtiyaç duydukları kaynak ve yardımı nasıl sağlayabileceğimiz konusuna katiyen değer verilmiyor.
Bu durum bölgesel karantinalar sıkıntısı kelam konusu olduğunda da eşit derecede geçerli. Bununla birlikte, ‘tecrit’ terimini kullanmaktan kaçınmalıyız; tecrit, hapishanelerde yapılan bir şeydir ve insanların yanlış bir şey yaptıklarını ve cezalandırılmaları gerektiğini önerir (aslında Matt Hancock’un Oldham’daki tecridin ‘sosyal araya uymamaya’ neden olduğu açıklaması, bu suçlamayı açık bir hale getiriyor).
Tecritler, sadece kısıtlamaları düşünmenize yol açar. Öte yandan, yüksek enfeksiyon alanları çoğunlukla yüksek mahrumluk alanları. Etkilenen şahıslar, çoklukla dışlanmış ve dayanağa muhtaçlık duyan savunmasız beşerler. Daha net bilgi, erişilebilir test tesisleri, izole olması gerekenlere yardım ve kapanması istenen lokal işletmelere yardım üzere dayanaklar gerekiyor. Lisan hep açıklayıcıdır ve asla bu durumda olduğundan daha fazla açıklayıcı olmadı: Bölgesel tecritlere değil, bölgesel dayanak paketlerine muhtaçlığımız var.
Şayet enfeksiyonun tepe yaptığı bölgelerdeki insanları suçlamak yerine onlara dayanak sunarsak, kendilerini dışlanmış hissetmez, ayrımcılığa uğramaz, geride bırakılmış ve göz arkası edilmiş hissetmezler (Oldham ve Leicester üzere yerlerde olduğu üzere); kaldı ki bunların tamamı karantinaya olan ahengi daha da zayıflatıyor. Bu sayede bu beşerler, kendilerini korona virüsüne karşı gösterilen ulusal gayretin kıymetli bir kesimi üzere hissedecektir.
Beşerler yeni karantina önlemlerine uyacaklar mı? Muhakkak bunu yapacak ruhsal kapasiteye sahipler. Buna hakikaten uyup uymayacakları, önlemlerin adil olup olmadığına, gerekli takviye biçimlerini içerip içermediğine ve bunun neden gerekli olduğunun açıkça söz edilip edilmediğine bağlı olacak. Hükümet kendi üstüne düşeni yaparsa, halk da o denli yapacaktır.
*Stephen Reicher, davranış bilimi konusunda danışmanlık yapan Sage alt Komitesinin bir üyesi, İngiltere ve İskoçya hükümetlerinin korona virüsü konusunda danışmanı ve St. Andrews Üniversitesi’nde toplumsal psikoloji profesörü.
Bu makalenin yepyenisi The Guardian gazetesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
