Nesrine Malik
Geçen yılın başlarında Covid-19 olaylarının sayısı Avrupa ve ABD’de beklenmedik bir formda artarken, global güneyde garip bir şeyler oluyor üzere görünüyordu. Güney Afrika’nın toplam meyyit sayısı 100’den azdı ve tıpkı günlerde Britanya’da günde binden fazla can kaybı yaşanıyordu. Hindistan’ın bu vakit zarfında mevt oranı o kadar düşüktü ki, bunun bir ‘gizem’ olduğu söyleniyordu. Afrika’nın yazgısıyla ilgili daha kesin sonuçlar çıkarıldı; bazıları, global salgında erken ve kararlı adımlar attığı için Covid-19’un en makûs darbesinden kurtulduğunu düşünürken, öbürleri kıtanın sıcak iklimi, yaşlı nüfusundaki düşük oran ve ‘iyi işleyen toplum sıhhati sistemleri’ ile korunduğunu lisana getirdi. Madagaskar devlet liderinin Covid-19’a karşı bir tedavi olduğunu tez ettiği bir bitki olan ve konutta yetiştirilen peygamber süpürgesi iyileştirici potansiyeli hakkında kısa bir heyecan dalgası bile yaşandı.
RÜZGÂR AKSİNE DÖNDÜ
Bu muhakemenin büyük kısmı teyide muhtaçtı. Bununla birlikte, 2020 yazının sonlarına yaklaşırken, iki açık eğilim ortaya çıkıyordu. Batı Avrupa’nın birtakım bölgeleri şiddetli bir birinci Covid-19 dalgasına maruz kalırken, Afrika ve Güney Asya, ağır ilerleyen, kimi vakit yavaşlayan bir enfeksiyon oranı ve nispeten düşük bir vefat oranı yaşıyordu. Şimdiyse bu eğilimler bilakis dönüyor.
Aşılama programlarının kuzey yarıkürede sürat kazanmasıyla birlikte, Batı ülkelerinde yaşanan salgın da nihayet yavaşlamaya başladı. Fakir ülkelerdeyse bunun tam aksisi görülüyor. Büyük kısmı, yakın gelecekte aşı teknolojisine ya da bağışlara ulaşımın mümkün olmayacağını düşünüyor. Sıhhat tesisleri kaldırabileceğinden çok daha fazla yük taşıyor, kaynakları yetersiz ve toplanan bilgiler hudutlu; bu durumsa vefat oranlarını gösteren istatistiklerin güvenilmez olduğu manasına geliyor. Güçlü ülkeler dışında kalan dünya nüfusunun büyük kısmı, genişleyen bir Covid kriziyle karşı karşıya. İşin gerçeği, pek çok ülke için salgının ne vakit biteceğini öngörmenin bir yolu yok. Uzaklarda görünen şey, toplumlar bu virüsle bir ortada yaşamaya çalışır ve kaçınılmaz biçimde başarısızlığa uğrarken, sonu görünmeyen bir muammadan ibaret.
Global salgının başlangıcında Afrika ve Güney Asya’yı iyi bir pozisyona getiren her bir tedbire karşılık, onu baltalayan öbür bir tedbir var. Ebola krizinin mirası olarak, Batı Afrika’nın kimi bölgelerinde hakikaten de güçlü toplum sıhhati sistemleri mevcut. Bu ağlar farkındalığı artırabilir fakat Covid-19’u test etme maharetinden mahrumken, enfeksiyon oranlarıyla ilgili kesin bir fikre ulaşamazlar. Birebir sıkıntı mevt sayıları konusunda da geçerli. Kırsal bölgelerde pek çok insanın büyük hastanelere ulaşma bahtı yok ve ölümlerin bir kısmı resmi olarak kaydedilmiyor. Bir Covid-19 teşhisinin yaratabileceği toplumsal damgalanma korkusu, kimi insanların teşhis konmadan ya da aile ve toplumsal etraflarını uyarmadan ölen akrabalarını ivedilikle defnetmesi manasına geliyor.
MUTEBER DATALAR OLMADAN MÜCAEDELE EDİLEMEZ
Düşük gelirli ülkelerde ailesi ve arkadaşları olan bizler, sağlam bilgiler yerine resmi hesaplarla birbirini tutmayan anekdot niteliğindeki ispatların üzerini örtüyoruz. İşittiklerimizin bir kaydını tutarak dalgaların büyüklüğünü ölçüyoruz; işaretleri tanımayı öğreniyoruz. Akrabalarımız bize hızla ilerleyen bir hastalık ya da örtbas edilmiş bir mevtten bahsettiğinde, hayatını kaybeden kişi, Covid-19 olaylarını içeren gayri resmi zihinsel listemize ekleniyor.
Başarılı bir biçimde virüsün üstesinden gelmek, sağlam sayılara ve bir bilgi tablosuna sahip olmayı gerektiriyor. Memleketler arası Kurtarma Komitesi Acil Sıhhat Yöneticisi Michelle Gayer’in geçtiğimiz günlerde Quartz isimli iş ömrü mecmuasına verdiği demeçte belirttiği üzere, bilim insanları bu hastalığa karşı karanlıkta savaşıyorlar. Bir virüsün sessizce yayılmasına göz yumulduğunda ve bilim insanları gidişatı haritalandıracak datalara sahip olmadığında, mevt oranlarında görülen travmatik bir artış hadise sayısını ortaya çıkarana dek gerçekte neler olup bittiğini söylemek güçtür. Hindistan’da şu an yaşanan gerçek bu ve kıyamet tellallığı yapmak istemesem de, yakında öbür ülkelerde de durum buna benzeyecek üzere görünüyor.
Nüfus bazında en büyük Afrika ülkelerinden birkaçı hakkında yapılacak küçük bir araştırma, durumun hâlâ ne kadar istikrarsız olduğunu gözler önüne serebilir. Güney Afrika ve Etiyopya, İngiltere’nin kırmızı listesinde kalmaya devam ediyor ve hükümetleri aşı programlarını hazırlarken farklı karantina kademelerinden geçiyorlar. Kenya, yeni bir karantinada kurtuldu lakin sert bir sokağa çıkma yasağı devam ediyor ve kırmızı listede kalmayı sürdürüyor. Mısır tahsil devrini kısalttı ve üçüncü dalganın tepe noktasına gerçek ilerliyor üzere görünüyor. Bu ülkeler için var olan temel gayret stratejileri, sistematik biçimde karantinaya girme ve tekrar gevşeme döngülerinden ibaret. Bunlar hükümetlere vakit kazandırıyor ve hudutlu sıhhat hizmetleri üzerindeki baskıyı azaltıyor; ne var ki bu süreçte ekonomiyi tahrip ediyorlar. Devlet dayanağının kısıtlı olduğu daha fakir ülkelerde, karantinalar şahsen virüs kadar ölümcül olabilirler; çünkü insanların geçimini sağlama kabiliyetini yok ederler.
GLOBAL BİR UĞRAŞA GEREKSİNİM VAR
Sonuç, sadece orta sıra alevlenmeler yahut sonlu zahmetler değil, bir virüs tarafından tuzağa düşürülen ve virüsle yaşamaya mahkûm edilen bütün bir toplum. En iyi durum senaryosu, hayatlar ve geçim kaynakları ekonomik kısıtlamalar yüzünden yok olmaktayken, hükümetlerin karantinalar aracılığıyla yüksek ölçüdeki hadiseyi kontrol altına alabilmesi. En berbat senaryo ise, Hindistan’da gördüğümüz cinsten bir patlamadır. Kimi gözlemciler, virüsün 2021’de 2020’de olduğundan daha fazla insanın canını alacağını öngörüyorlar.
Ve bu öngörü, bizi neyin yapılabileceği ve yapılması gerektiği sorununa getiriyor. Global salgının daha fakir ülkelerde Batı ülkelerinde şahit olunan ölümcül tesire sahip olmaması, bir anda cehenneme dönüşebilecek yavaş ve ölümcül yangınların var olmadığı manasına gelmiyor. Hem yurt içinde hem de yurt dışında Covid-19’a verdiğimiz karşılıklarda sabit bir gecikme var. Batılı hükümetlerin birinci dalgadan öğrendiği üzere, ağır meyyit sayısı karşımıza çıktığında, artık çok geç kalmışız demektir. Dünya, Hindistan’daki toplu yakılmaları yansıtan manzaraları gördüğünde, ülke çoktan bir krize girmişti. Bu imajlar Joe Biden’ın halini değiştirmesine ve ‘tam teşekküllü bir dizi yardım’ göndermeye kelam vermesine neden oldu. Bahse girerim ki, dünya öteki ülkelerde yaşanan emsal imgelere maruz kalsaydı, Batı’nın aşı ayrımcılığını sürdürmesi savunulamaz hale gelirdi.
Bununla birlikte, bu cins manzaraların harekete geçilmesini teşvik etmesini beklemek zorunda kalmamalıydık. Asıl gereken, aşı bağışlarından çok daha tezli bir şey. Dünyanın global bir lojistik uygulamaya, finansal takviye, uzman insan gücü ve tıbbi teknoloji sağlayacak bir tıp Marshall Planı’na ihtiyacı var. ABD’de Demokrat senatörler, ilericiler, STK’ler ve 175 eski dünya başkanı ile Nobel ödüllü insanların kurduğu bir güç birliği, aşılarla ilgili fikri mülkiyet muhafazasından feragat etmesi gayesiyle Biden’a baskı uygulamak için bir ortaya geldi. Virüs Batı’da tesirini yitirirken, güney yarıküreyi neredeyse kaçınılmaz bahtından kurtarmaları için başkanlara bu tıp bir baskı uygulamanın tam vakti. Fakir ülkelerdeki gerçek mevt ve enfeksiyon sayıları netleştiğinde, birçok insan için artık çok geç olacak.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
