Becky Ferreira
Yeni bir araştırmaya nazaran, görünmez bir kozmik behemoth*, Güneş’e en yakın yıldız kümesini parçalıyor ve kümenin bir tarafını ürkütücü derecede karanlık ve yıldızlardan mahrum bir durumda bırakıyor olabilir.
Bunun hatalısı bir karanlık unsur altyapısı, 10 milyon Güneş’in kütlesini içinde barındıran, gizemli ve ışıma yapmayan bir husustan oluşan bir kalıntı olabilir. Bu ‘Galaktik öbeğin’ muhtemel varlığı, çarşamba günü Astronomy & Astrophysics mecmuasında yayınlanan ve Dünya’dan sadece 153 ışık yılı aralıkta bulunan Hyades yıldız kümesinin muazzam boyutunu gözler önüne seren yeni oluşturulmuş bir haritada saptandı.
GAİA UYDUSU SAYESİNDE KEŞFEDİLDİ
Avrupa Uzay Ajansı’nda (ESA) araştırma vazifelisi olan Tereza Jerabkova öncülüğündeki bilim insanları ESA’nın Gaia uydusu vasıtasıyla topladığı bilgileri kullanarak, Hyades kümesini inceledikleri esnada bu rahatsız edici öbeğe rastladılar. Jerabkova gönderdiği e-postada, “Tarihte birinci sefer galaksideki çok sayıda ‘tarla yıldızı’** ortasında gizlenen yıldız yapılarını arama talihine sahibiz ve Gaia uydusundan elde edilen datalarla ilgili şaşırtan olan şey de bu” diyor.
“Bu, bir gökbilimci için eşsiz bir vakit: Bilgilere bakarken ve bulguyu teorik modellerle karşılaştırırken, hiç elbet, büyük bir heyecan insanın kalp atışlarını yükseltiyor” diye devam ediyor: “Yani, karanlık gökyüzünde ‘sadece bir nokta’ üzere görünen yıldızlara bakıyoruz ve cihan ve onlar hakkında ne kadar çok şey öğrenebileceğimizi bilmek hakikaten de inanılmaz.”
Gaia, Hyades yıldız kümesinin özelliklerini eşi gibisi görülmemiş detaylarla çözebilmiş olsa da, yaklaşık 20 ışık yılı genişliğinde bir alana yayılan bu yıldız kümesinin ışıltılı merkez bölgesi çıplak gözle de görülebiliyor. Boğa takımyıldızının başında V formundaki en parlak yıldızlarından kimilerini arayabilirsiniz. Küme, yaklaşık 700 milyon yıl evvel oluştu ve yıldızların hem iç küme dinamikleri hem de Samanyolu Galaksisi’nden gelen daha büyük kütle çekimsel güçler yüzünden yıldızların kontaklarının kopması sonucunda büyük ölçüde değişti.
GÖRÜNMEZ DEVİN MUAZZAM OYUNU
Kümeyi çekiştiren bu dış güçler, çağlar boyunca, yıldızların merkezi bölgesinin önünde ve ardında sürüklenen ve ‘gelgit kuyrukları’ ismiyle bilinen iki yapıyı şekillendirdi. Bu kuyruklar uzun vakitten beridir öbür büyük yıldız topluluklarında da gözlenmekteydi; ama bu kümelerin çok daha küçük ve genç bir çeşidi olan Hyades, bilim insanlarının kuyrukları tüm detaylarıyla saptayabildiği birinci ‘açık’ yıldız kümesi oldu. Bu keşif, daha evvel 2019’da farklı bir grup tarafından yayınlanmıştı ve Gaia’nın gelişmiş ölçüm gücüne dayanıyordu.
Şimdiyse, yeni araştırmaya nazaran, bir şey o kuyruklardan birini parçalıyor üzere görünüyor. Göremediğimiz, çok büyük bir şey…
Jerabkova ve meslektaşları, Aralık 2020 tarihli en son Gaia data dökümünü kullanarak bu oluşumun fark ettiler ve bu bulgu, araştırma grubunun Hyades’te oluşan uzak yıldızları saptamasını sağladı.
Araştırmacılar, öncelikle, vakit içinde dışarı sürüklenmiş olabilecek yıldızların mevcut pozisyonlarını ve suratlarını kestirim eden bir küme simülasyonu yarattılar. Gaia’nın amacı, Samanyolu’ndaki gözlemlenebilir her yıldızın hareketini ve uzaklığını kataloglamak olduğundan, grup simülasyonu somut datalarla karşılaştırabildi ve Hyades başlangıcıyla uyumlu yörüngeler ve hareketler aracılığıyla yıldızları tespit edebildi. Bu yaklaşım, iki kuyruğun bilinen menzilini, her biri birkaç bin ışık yılı üzere şaşırtan bir genişliğe yayılacak biçimde genişletti.
Bununla birlikte, kuyrukların simüle edilmiş haritası kısmen simetrik olacaklarını öngörürken, yapılan somut müşahedeler, 2019 tarihli çalışmada da belirtilen bir asimetri nedeniyle, takip eden kuyruğun kısmen yıldızlardan yoksun olduğunu ortaya koydu.
YILDIZLAR OLAĞANDIŞI BİÇİMDE HAREKET EDİYORLAR
Araştırmaya nazaran takım, “Devasa bir Galaktik öbek ile yakın bir müsabaka, Hyades’in gelgit kuyruklarında gözlemlenen asimetriyi açıklayabilir” diyen birinci takımdı. Müşahedelere bakıldığında, bu öbek inanılmaz derecede büyük ve anlaşılamayacak kadar sıkıntı biçimde gizlenmiş olmalıydı; çünkü, ortada, yıldızları, içinde sürüklendikleri kuyruktan çekip alabilecek görünür bir gaz bulutu ya da yıldız kümesine ait hiçbir belirti yoktu.
Jerabkova, “Bilinen ve yaygın biçimde kullanılan modellerimizi uyguladığımızda, en yakınımızdaki yıldız kümesi dahilindeki yıldızların hareket etmemeleri gereken bir biçimde hareket ettiklerini görüyoruz” diyor: “Ya bu modeller yanlış ve bunun fizik alanında büyük tesirleri olur ya da karanlık unsur öbeği nedeniyle [yıldız kümesindeki/ç.n.] hareketler değişir ve bu da büyük bir keşif olur.”
Bu noktada takım, gizlenen öbeğin ‘alt hale’ ismiyle da bilinen bir karanlık husus altyapısı olabileceğini tez ediyor. Bu kümeler galaktik oluşumun birinci yıllarında ortaya çıkar ve daha sonra galaksiler ortasında sürüklenirler. İsminden de anlaşılacağı üzere, kozmosta yıldızları ve gezegenleri oluşturan olağan husustan çok daha bol ve ışımayan bir husus olan karanlık unsurdan meydana gelmişlerdir. Bilim insanları, bu durumda, potansiyel olarak Hyades kümesi de dahil olmak üzere, karanlık maddeyi sadece ışıkla etkileşime giren objeler üzerindeki kütle çekimsel tesirleri aracılığıyla tespit ediyorlar.
ON MİLYON GÜNEŞ KÜTLESİNDEN DAHA BÜYÜK BİR YAPI
Jerabkova, kayıp yıldızların, bir kara delik tarafından yutuluyormuş üzere görünmediğini lisana getiriyor. Bundan çok, “Galaksideki yıldızların yörüngeleri bu müsabakadan etkileniyor ve değişiyor” ve bu durum “kümenin ve kuyrukların bozulması” sebebiyle yıldızların ortadan kaybolmalarına yol açabiliyor.
Bu alt haleler, galaksilerin toplam kütlesinin yaklaşık yüzde 84’ünü meydana getiren devasa yapılar olan galaktik karanlık husus halelerinin daha küçük versiyonları üzere. Örnek olarak, Samanyolu’nun galaktik halesinin Güneş’ten bir trilyon kat daha büyük olduğu ve Hyades’in art kuyruğundaki asimetriye sebep olabilecek varlığın 10 milyon Güneş kütlesinden çok daha büyük olduğu kestirim ediliyor.
Şayet kendi güneş sistemimizin bu halelerden birine çok fazla yaklaşıp yaklaşmayacağını merak ediyorsanız, çok endişelenmeyin. Jerabkova, “Bu çeşit bir müsabaka temelde olanaksız; zira Güneş Sistemi, Hyades ve kuyruklarına oranla çok daha küçük ve bu yüzden rastgele bir büyük öbekle (moleküler bulut yahut karanlık madde) yakın bir müsabaka yaşama ihtimali son derece az” diyor.
Yıldız kümeleri halinde bir ortaya gelen yıldızlar, gezegenleri değiştirebilir ya da komşu sistemlerdeki gezegenlerin yörüngelerini bozabilir, diye ekliyor. Yeniden de bu sonuçlar sebebiyle endişelenmemiz gerekmiyor; zira Güneş uzun vakit evvel doğduğu yıldız kümesini terk eden yalnız bir yıldız.
BİRÇOK SORUNUN CEVABINI ORTAYA ÇIKARABİLİR
Bilim insanlarının Hyades kümesinden rastgele biçimde yıldızlar koparan bir karanlık husus canavarına rastlamış olabileceklerini hayal etmek nitekim heyecan verici. Öte yandan, bu küme kuyruğunda aslında neler olduğuna ait daha isabetli bir fikir edinebilmek için öteki gözlemsel gelişmelerle bir arada gelecekteki Gaia data akışını beklememiz gerekiyor. Bu bilgiler sırf Hyades’teki kayıp yıldızların sırrını açığa çıkarmaya yardım etmekle kalmayacak, birebir vakitte öbür yıldızlar ve galaktik muammalar hakkında da bize fikir verebilir.
Jerabkova, “Gelgit kuyrukları aslında küçük ölçekler (tek tek yıldız kümeleri) ile bir bütün olarak galaksi ortasındaki muazzam büyüklükteki birleştirici bağlantılardır” diyor: “Gelgit kuyrukları, kuyruktaki her yıldızın kümede doğduğu ve farklı vakitlerde buradan ayrıldığı, her yıldız kümesinin ömür kitaplarıdır. Münasebetiyle, yıldızlar, bir yıldız kümesinin doğum şartları ve evrimiyle ilgili birçok bilgi taşırlar. Bunun da ötesinde, kuyruğun formu ve yapısı galaksinin kütle dağılımına bağlıdır ve bu sebeple gelgit kuyruklarını inceleyerek galaktik potansiyeli bile tespit edebiliriz.”
*Behemoth, Eyüp Kitabı’nda bahsedilen ve su aygırına benzeyen, devasa, canavar gibisi bir yaratık.
**Tarla yıldızı; incelenen astronomik bir objeye bağlı olmayan lakin obje bir teleskopla gözlemlendiğinde tıpkı görüş alanında ortaya çıkan yıldızlardır. Tarla yıldızlarının tipik örnekleri, uzak bir galaksinin teleskopik manzarasının ön planında görünenlerdir.
Yazının yepyenisi Vice sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
