Avrupa Kurulu’nun anayasal mevzularda istişare organı olan Venedik Komitesi, Türkiye’de geçtiğimiz yıl kabul edilen ve dernekler üzerindeki kontrolü sıkılaştıran Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine Ait Kanun’un milletlerarası insan hakları standartlarıyla uyumlu olmadığını belirtti. Kurul, mevcut haliyle sivil toplum kuruluşları (STK) açısından riskler içerdiğini kaydettiği kanunun revize edilmesini isteyip Ankara’ya tavsiyelerde bulundu.
Deutsche Welle Türkçe’den Kayhan Karaca’nın haberine nazaran, Türkiye’nin terörün finansmanıyla gayretini anlayışla karşıladığını belirten Venedik Komitesi, bununla birlikte, bu gayretin ‘uluslararası hukuk yükümlülükleri çerçevesinde yapılması gerektiği’ iletisi verdi.
‘İNSAN HAKLARI AÇISINDAN OLUMSUZ SONUÇLAR DOĞURABİLİR’
Komite, 7262 sayılı kanun ile Türkiye’nin kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanına ait Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) kararları ve Mali Hareket Misyon Gücü’nün (FATF) bahse ait tavsiyelerini iç hukuka aktarmak istediğini fakat kanunun bu gayesi aşan kararlar içerdiğini kaydetti. Kanunun, gaye ve faaliyetleri ne olursa olsun tüm dernekleri kapsadığını not eden Venedik Kurulu uzmanları, kanun kararlarının başta örgütlenme ve söz özgürlüğü ve adil yargılanma olmak üzere temel insan hakları açısından olumsuz sonuçlar doğurabileceğini bildirdi.
‘MEŞRU YARDIM TOPLAMA FAALİYETLERİNİ OLUMSUZ ETKİLEYECEK’
Kanun kapsamında 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu’nda yapılan değişiklikteki formülasyonu ‘muğlak’ bulan Kurul, net ve objektif kriter olmaksızın internet ortamında yardım toplama teşebbüslerine hükümet denetimi ve ceza uygulanmasının STK’lerin legal yardım toplama faaliyetleri üzerinde olumsuz tesir yaratacağı, bunun da örgütlenme özgürlüğü haklarını ihlal edeceği görüşünü belirtti. Kanun, ‘izinsiz’ yardım toplama faaliyetinin internet ortamında yapılması halinde valilikler ya da İçişleri Bakanlığı’nın içerik kaldırılması için bildirimde bulunabilmesini öngörüyor. İçeriğin 24 saat içinde kaldırılmaması halinde Sulh Ceza Hakimliği’ne içeriğe erişim hedefiyle müracaatta bulunulmasını düzenliyor.
Venedik Komitesi, Terörün Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun kapsamında yer alan cürümler ve Türk Ceza Kanunu’nda yer alan uyuşturucu yahut uyarıcı unsur imal ve ticareti yahut hatadan kaynaklanan malvarlığı pahalarını aklama cürümlerinden mahkûm olanların, hukukî kontrol olmaksızın derneklerin genel heyet dışındaki organlarında vazife alamayacaklarına dair kararı de eleştirdi. Bu şahısların yerine dernek ve üyelerinin onayı olmaksızın kayyım atanmasını örgütlenme özgürlüğü bakımından ‘ciddi ihlal’ olarak kıymetlendirdi.
Faaliyetleri askıya alınmış bir derneğin feshedilmesine İçişleri Bakanı değil mahkemelerin karar verebileceğine vurguda bulunan Kurul, bu türlü bir kararın da ‘orantılılık unsuru kapsamında yalnızca son deva olarak ve uygun adil yargılanma güvenceleriyle’ alınması gerektiğini kaydetti.
‘AVRUPA İNSAN HAKLARI MUKAVELESİ TEMEL ALINMALI’
Kurul, üst kuruluşları yahut merkezleri yurt dışında bulunan dernek, vakıf ve başka kâr maksadı gütmeyen kuruluşların kanun kapsamına alınmış olmasını da ‘orantısız’ buldu. Bu kuruluşların Türkiye’de faaliyette ve iş birliğinde bulunmaları için müsaadeye gereksinimleri olduğunu anımsattı. Venedik Kurulu, derneklere getirilecek kısıtlamalarda Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ve Şahsî ve Siyasi Haklar Milletlerarası Mukavelesi’nin örgütlenme özgürlüğüyle ilgili hususlarının temel alınmasını istedi. Kanunun sivil toplum kuruluşlarıyla istişare edilerek revize edilmesini önerdi.
‘Terörün finansmanı önleme’ gerekçesiyle TBMM tarafından 27 Aralık 2020 tarihinde çıkarılan ve 31 Aralık 2020 tarihinde yürürlüğe giren kanun Türkiye’de birçok sivil toplum kuruluşu tarafından eleştirilmiş, Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi (AKPM) Hukuk İşleri ve İnsan Hakları Kurulu bu tenkitler üzerine Venedik Komitesi’ne başvurarak, kanunun milletlerarası insan hakları standartlarıyla ahengi hakkında görüş hazırlamasını istemişti.
Husus hakkında Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri Dunja Mijatovic, 25 Şubat 2021 tarihinde İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e ortak bir mektup göndermiş ve kanunu sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleri açısından ‘kaygı verici’ bulduğunu belirtmişti. Mijatovic, Venedik Komitesi mevzu hakkında görüş açıklayana kadar kanunun uygulanmamasını istemişti.
Üyeleri ortasında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa Kurulu’na bağlı olan Venedik Komitesi, anayasal mevzularda Avrupa’nın devletlerarası referans organı olarak biliniyor. (Kaynak: DW Türkçe)
Gazete Duvar
