Jînda Zekioğlu
Üniversitede bir fan kulübüne üye olduğunuzu, o kulüp ile başta kendi kampüsünüz akabinde dışarıda konserler verdiğinizi düşünün. O kulüp o denli büyük kitlelere ulaştı ki, bugün Kardeş Türküler ismiyle onları sevmeyen yok. Duruşları, hayata bakış açıları, özgürlük anlayışları, kültür ve lisan üretimlerine verdikleri kıymet, duydukları hürmet, toplumsal cinsiyet farkındalıkları çabucak herkesin duyduğu sevgiyi çoğalttı.
Vedat Yıldırım Kardeş Türküler denince akla birinci gelen isimlerden biri. Onun sesinden Kürtçeyi dinlemenin, hele de sahnede dinlemenin tadını Kardeş Türküler ve Bajar konserlerinden bilirler.
Vedat Yıldırım şahsî olarak da politik halini sakınmayan, hissini da, desteğini de zahir eden bir sanatçı.
Bajar’la kentli ötekinin, Kardeş Türküler ile birlikte yaşamanın, sanatın, kültürün, performansın hissini konuştuk Yıldırım’la…
Covid pandemisi ne kadar etkiledi müzik dünyasını, sizin çalışmalarınızı?
Yüzde 95 etkiledi. Zati konserler iptal edildi. Önümüzdeki devir planları 2. dalga ihtimali ile şimdilik iptal. Açıkçası ben olsam, ben de örtük mekanda konsere gitmek istemem. O nedenle kültür sanat camiası sahiden çetin durumda. O nedenle daha çok üretime yöneldik galiba.
‘TÜRKİYE BİR TOPLUMSAL DEVLET DEĞİL Kİ!’
Tahminen de bu öngörülemezlik nedeniyle kültür sanat dünyası boyut değiştirecek?
Müzik başka sanat yerlerine nazaran daha örgütsüz bir yapı. Tiyatrocuların sendikası var, filmciler keza o denli lakin müzik dünyası çok dağınık. Müzisyenler daha sahihi çok dağınık. Bizde birey dünyası daha güçlü. Kasvetler elbette yaşanıyor. Ve aşikâr ki devam edecek. Bir destek desen yok. Daha toplumsal devletlerde, Avrupa’da, sanatkarlar iptal edilen tertipler için devlet tarafından destek alıyor. Ancak Türkiye’de bu türlü bir şey yok zira Türkiye bir toplumsal devlet değil! Birikimini kişisine harcayan bir memleket değil. Birikimi nereye harcanıyor bilmiyoruz.
Bu meskende kalma sürecinin üretime dönük yararı da oldu muhakkak.
Uzun yıllardır daima konutta kalıp kitap okumak istiyordum. Bir güruh birikmiş kitabım, izlemek istediğim sinema vardı. Ona biraz fırsat buldum. Bir müddettir anadilimde, Kürtçe’de daha çok okuma yapmak istiyordum. Bu süreçte sistemli Kürtçe çalıştım.
İç Anadolu Kürtlerindensin. ‘Ankara Kürdü’ olmak nasıl bir his? Sürgünlük var fakat üzerinden o denli çok devir geçti ki artık literatürde bu kimliğin tarafı var. Türkiye’nin başşehrinde lakin gerçek bir Kürt köyünde doğup büyümek nasıl bir his?
Kızılırmak’ın kıyısında Kesikköprü’de büyük, kalabalık, güçlü çok hoş bir köyümüz vardı. Topraklarımız vardı, ekip biçiyorduk, ekonomik durumumuz iyiydi. Önümüzde abdal köyleri vardı, Neşet Ertaş’ların köyü, Tatar köyleri, Türkmen köyleri, Alevi köyleri vardı. Şimdi 12 Eylül darbe öncesiydi. Lisanımızı konuşuyorduk, bir tık daha rahattı. Komşu köylerle bağlantılarımız çok iyiydi. Lakin natürel 12 Eylül’le birlikte birçok şey değişti. Bizim şöyle bir farkımız vardı. Köyü boşaltılmış, farz göçe maruz bırakılmış, büyük kente göçe itilmiş Kürt aileler hayata 2-0 yenik başladılar. Bizim tahminen bu mealde şanslı bir yanımız vardı. Hem sınıfsal hem kültürel hem lisan hem etnik olarak ayrımcılığa uğradı kişiler. Ortaokula Ankara’da yatılıya başladım. Birinci kere o devir Kürtçe konuşamamanın, konuşmanın yasaklanmasının, bu yasaklı halin farklılığının farkına vardım. Gitar çalardım lisede. Kürtçe söylemek imkansız. O devir ‘beyazlaşma’ya başladım kendimi Türkçe ile söz ederek.
Konutta ya da Kürt akranlarınla olan ortamlarda kimleri dinliyordunuz?
Sabahlara kadar küçük bir radyoda Erivan Radyosu’nu aradığımı hatırlıyorum. Çocuğuz yani, Dallas vakitleri. Şivan Perwer kasetleri gelmeye başladı sonra. En büyük heyecanımızdı. Zımnî saklı dinlerdik. Dinlediğimizi daha çok anlıyorduk, hissediyorduk tahminen oydu bizi lisana bağlayan. Zülfü Livaneli, Ahmet Kaya, Cem Karaca da dinlerdik çok.
Boğaziçi Üniversitesi’ni kazandın. İstanbul’a geldin. İşletme okudun.
Ve daima Ankara’yı özledim aslında, başta pek sevmedim. Lakin sonra deniz aklımızı başımızdan aldı. Boğaziçi yalnızca bir üniversite değildi aslında. Toplumsal hayatıyla, aktiviteleri ve kulüpleri ile talebeleri bir arada tutan canlı bir ortamdı. Kültür kulüpleri çok fazlaydı. Ben de folklor kulübüne katıldım. Orada Kardeş Türküler’in birinci adımları atılmaya başlandı. Aslında davul çalıyordum. Besteler yapıyordum çoğunlukla Kürtçe.
‘KARDEŞ TÜRKÜLER 90’LARIN KİMLİK MESELELERIYLE DOĞDU’
Ve bir gün Kürtçe bir müzik söylenmesi gerekmiş…
Tahminen Kardeş Türküler girişimi olmasaydı, ben müzik söylemeyen davul çalan bir müzisyen olacaktım. Çok lisanlı bir küme olduğumuz için Kürtçe bir bestemi söyledim. Burada şöyle bir farkındalık oluştu tabi, köyümüzde Kürtçe dinliyorduk lakin Ankara’da lisede Kürtçe okuyamıyor, müzik söyleyemiyorduk. Lakin Boğaziçi’ndeki o çok kültürlü yapı sayesinde Kürtçeyle kendimizi daha özgür tabir edebildik. Daha çok kültürlü bir bakışa gereksinim vardı. Türkiye’de kimlik sorunlarına, farklı lisanlara parmak basmak gerekiyordu. Türkiye’deki sol kültür uzun yıllar bu kimlik problemlerini dışladı. Bayan hakları, feminist bakış üzere sorunları 2. plana attılar daha sahihi. Ancak 90’larla birlikte Kürt kimlik siyasetinin yükselmesi, Alevilerin-Aleviliğin dinsel, kültürel haklarının konuşulmaya başlanmasını gördük. Gazi Olayları’nı yaşadık. Boğaziçi Şov Sanatları Topluluğu (BGST)’nun anlayışı, farkındalığı tam da o 90’ların kimlik sıkıntılarının renklerini barındıran bir yapıyla doğdu.
Herkes üniversite kulüplerinde dans eder, fotoğraf çeker, sahneye çıkar. Siz bu ‘hobi’nin bu seviyeye geleceğini varsayım etmiş miydiniz?
Hayalini bile kuramamıştık aslında. Üniversite hayatını daha renkli kılacak bir ortak paylaşım, toplumsallaşma, üretim yeriydi. Kardeş Türküler üzere bir seviyeye geleceğine dair bir varsayımımız hiç yoktu.
Bajar’da ise rock müzik yapma hayallerinizi kente akan yolda “Fırat suyu Marmara’ya karıştı” kelamıyla lisana getirerek gerçekleştirmeye çabalıyorsunuz. Bajar’ın etnik, cinsel/cinsiyet, diyanet, sınıf ekseninde kente göçen karakteri artık bir özne. İsmi de bu yüzden Bajar aslında. Bu sizin müziğinizi nasıl besliyor?
Kardeş Türküler de nihayetinde kentli bir müzikti. Bir türküyü ya da kılamı olduğu üzere yorumlamaz kendimizden katarız, yorumlarız.
Bajar’da soundlar külliyen farklı, enstrümanlar farklı ve daha çok kendi bestelerimiz üzerinden yol alıyoruz. Kardeş Türküler bu manada daha klasik lakin Bajar’da kendi isminden da yola çıkarak işportacıları, ameleleri, beyaz yakalıları görüyoruz. Cinsiyetçiliği döven müziklerimiz var. Velev LGBT Onur Haftası sebebiyle de bir çalışma yaptık. Ancak bugünlerin ezası ne biliyor musun? Gerçek olan performans. Gerçek olan sahne. Problem hemhal olmak, gördüğün yüzlere sesini ulaştırmak. Bu süreç müzisyeni kanser eder.
‘SAHNE Mİ GERÇEK HAYAT MI? SANATÇI İÇİN SAHNE!’
Vedat Yıldırım’ın sahnede birtakım özellikleri var. O konser atmosferinin de gücü ile emprovize bestelerin, kimi kelamları değiştirerek yorumlaman, tahminen yazdığın şiirin bizim bilmediğimiz kıtalarından devam etmen… Kürtçe bilmeyen fakat anlamasa da seni dinleyen geniş bir kitlen var. Sen bu karşılıklı etkileşimi, enerjiyi neye yoruyorsun?
Şimdi köydeyken bir gün amcam bana Pink Floyd’un meşhur The Wall müziğini dinletti. Ne müzik biliyordum ne de laflarını anlıyordum. Lakin çok hoştu. Çok etkileyiciydi. Kelamları anlamasan da o isyanını alır yorumlarsın. Çocuk da olsan, bilmediğin bir lisan de olsa o isyanı ya da o aşkı hissedersin, alırsın. Müziğin soyut dünyasının avantajı tahminen de. Doğaçlama performansa gelince… Biz bunu çok seviyoruz. Sahne bambaşka bir atmosfer. Ve bir müziğin her performansı bir yenilenme aslında. Öteki türlüsü bana memuriyet üzere geliyor. Günün problemlerine, dertlerine dair bir duyguyu o müziğe katmak kaçınılmaz ve bence çok değerli. Bunu çok iyi yapan müzisyenler de var aslında.
Bir yanıyla da dengbejlik kültürünün temeli.
Bir makam vardır, bir de kelam vardır. O makam, o lafın yatağıdır ancak kelam sudur, akar. Bu Kürt müziğindeki dengbejlik geleneğinin de aslıdır. Anlatıcı, hikayeyi her anlatışında onu yeniler. Bunların tümü bizi de etkilemiştir tabi. Ben de biraz hiperaktifim, bu sahneye de yansıyor. Sahne mi gerçek, hayat mı gerçek? Sanatkarlar için sahnedir gerçek.
Kardeş Türküler’de başardığınız bu biraradalığın Türkiye’de siyaseten oturtulamamasını neye bağlıyorsun?
Biraz çetin bir soru doğal. Biz ne kadar becerdik? Olağanda Kardeş Türküler üzere onlarca ‘buluşma’ girişiminin olması gerekiyor. Lakin enseyi de karartmamak lazım. Konserlerde çok farklı kesitlerden beşerler bir araya gelebiliyor, eğlenebiliyor. Fakat siyasette bunun olmamasının nedeni yalın. Hiçbir şeye müsaade verilmiyor ki! Daima bir zapturaptlık yani nasıl olacak, nasıl mümkün olacak ki?
Buna en yakın HDP örneği var. Sence Kardeş Türküler’deki biraradalık üzere mi HDP’de?
Söylem olarak HDP biaradalık vurgusu yapıyor. “Türkiye partisiyiz” diyor. Ancak yaşantı farklı bir şeydir. HDP bunu lisana getiriyor, siyaseten üretimini bu sahada büyütmeye çabalıyor. HDP’nin de bu mealde siyasetine daima çomak sokuluyor. Konuşulmasına müsaade verilmiyor, üretimine müsaade verilmiyor. İşte İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kürtçe kurs açıyormuş. Yani o kadar aciz bir taraftayız ki aslında. Kürtçe kursu nedir yani? Bugünün sorunu midir? Ya da vergisini veren Alevi’nin Cemevi’nden kime ne? Bu kadar sıkışmışlık haline karşın de enseyi karartmamak gerektiğini düşünüyorum. Yalnızca bu değil Türkiye’nin çok önemli bir sistem sorunu var ‘Nasıl yaşayacağız’a dair. Koca bir işsizler ordusu var. Covid onları etkilemiyor bile.
Siyasetçiler bunları lisana getirdiği için susturulmaya çabalanıyor. Evet siz?
Biz de bu yanda üretim yapan, görüş bildiren sanatkarlar olarak, Türkiye’de demokrasi kültürünü yaşatmaya çalışanlar olarak bir defa TV ve anaakımda asla mekan alamayız. Yazılı olmayan ancak herkesçe bilinen bir yasak bu. Biz de esasen bu çeşit yayın kuruluşlarına bayılmıyoruz. Bizim de konum aldığımız yayınlar var. Kalp kalbe zıttır. Biz de sesimizi duyuran, bize alan açan mecraları buluruz, buluyoruz.
Türkçe söyleseydin, birçok meslektaşın üzere tanınan kanallarda bölge alabilirdin. Bu yanda üretim yapsaydın çok daha fazla alan açılırdı. Bunu neden denemedin? Seni engelleyen neydi?
Bilemiyorum olur muyduk, olmaz mıydık? Ama Türkçe üretim yapsak daha şanslı olabilirdik. Ya da bu cihette bir politik duruşumuz olmasaydı daha çok kapılar açılacaktı. Bence Kürtlerin de bu manada çuvaldızı biraz kendine batırmaları gerekiyor. Pandemi devrinde daha çok Kürtçeye eğildim. Biraz kitapçılardan da yeni Kürtçe kitaplar aldım. Kürtçe kitap satan kitapçılarla sohbet ettim. Kürtler Kürtçe okumuyor. Az okuyor ya da okumuyor. Binaenaleyh bu sıkıntının de bir tarafı da biziz, kendimiziz. Kendimi de katarak söylüyorum. Daha çok Kürtçe okumaya gereksinimimiz var. Daha çok Kürtçe’ye dönmek, yönelmek zorundayız.
Bilhassa Kürt müziğinin, sanatının meseleleri nedir sence? Nelere gereksinim var?
Kürtler bir cihetten şanslı. Şansızlığın talihi. Devlet kuramamanın vermiş olduğu tektipleşmeme duygusu folklorunu çok güçlü kılıyor. Laflı edebiyatı, yazılı edebiyatı çok güçlü. Bir ikincisi de diaspora talihi. Kürt edebiyatı Avrupa’da daha çok gelişti zira orada birebir devranda öbür kültürlerle de birlikte daha rahat alan bulabildi, daha çok çalışmalarda bulunabildi, daha özgür hareket edebildi. Film, müzik için de bu bu türlü gelişti. Mesela Ciwan Haco. Direk yüksek bir seviyeden başladı. Türkiye’de olsaydı bu sahası bulamayabilirdi. Bu diasporanın bahtı aslında. Mehmet Uzun’un romanındaki muvaffakiyet, özgünlük de birebir özgürlükten kaynaklı bana kalırsa. Nizamettin Ariç müziği buna tekrar iyi bir örnek. Kürt rap müziği de diasporada daha kolay gelişti, farklı kültürlerle etkilenerek büyüdü. Çok da pesimist konuşmak istemiyorum. Şu anda Kürt müziğindeki sorun bütünüyle Türkiye’deki siyasi ortamdan kaynaklanıyor. 2. sorun lisan problemi. Zira bizim için anadilde üretim çok değerli, çok elzem. Bir Kürt kültür siyaseti olmalı deniyor gelgelelim 40 milyonluk bir halkın kültür siyaseti olamaz. Tahminen bir kültür merkezinin siyaseti olabilir lakin 40 milyonun tek bir siyaseti olması mümkün değil. Kürtler pop da yapar, rock da yapar, fantezi de yapar. Güney’deki kanallarda pop fantezi sahaları daha çok tercih ediliyor örneğin. Benim sevdiğim bir üslup değil lakin olacaktır, olur bunun önüne geçilemez. İran’da Rastak diye bir küme var. Çok şık müzik yapıyorlar. Kıymetli olan anadilinde, kültüründen beslenerek, özgürce müzik yapmak. Bunu yapmadığınızda taklitçi olunuyor bence taklitçi müzik yapmamak gerekiyor. Asıl sorun edebiyat meydanında. Zira bir halde Kürtçe müzik dinliyor beşerler. Gelgelelim edebiyatın gelişmesi için lisan çalışmalarının artması gerekiyor.
‘APOLİTİKLERİN SIYASETE TESIRLERI DAHA ÇOK’
Sanatkarın politik olmaması mümkün mü?
Siyaset dediğin nedir? Alışverişe gidiyorsun, hayat pahalılığı ile karşılaşıyorsun. Bu politik değil midir? Bu herkesi kapsar. Bunun üretime yansımaması mümkün mü? Bence apolitiklerin siyasete tesirleri daha çok. Ne dedik, Güney’de daha çok pop-fantezi müzik ön planda. Bu da bir siyaset değil mi? Sanat hayatı yansıtan bir olguysa, hayattan ne beklediğimizi de bu sayede görüyoruz esasında.
Evet sanatçı aktivist olabilir mi?
Aktivizmi de iki formda görüyorum. Üretimlerinizde aşk müzikleri da yapıyorsunuzdur ancak emekçileri de anlatıyorsunuzdur. Bu nedir sanatınız içinde bir aktivizmdir. İkincisi, yeni politik sorunlara dair tefsir yapmak. Onur Haftası’na dair oturup bir müzik yaptık örneğin. Bu da aktivizmdir. Toplumsal medyada günümüz sorunlarına dair haberleri, haberleri paylaşmak. Destek olmak. Bunlar kişisidir. Sanatçı da kişidir ve destek olmak istediğine ses olabilir. Aşk müziklerinden gına geldi. Ahmet Kaya aşk müzikleri yapardı lakin ne yapardı? Yalnızca laf oyunları yoktu Ahmet abide. Bir hikayesi, problemi vardı. Yalan Da Olsa’yı mesela coverladık, Kum Üzere mesela, yalnızca aşk müziği deyip geçemeyiz bunlara. İç içe geçmiş bir hikaye vardır burada. Odur aslında kişiye, hayata dokunan.
Önümüzdeki girişimleriniz, hayalleriniz neler?
Bir an evvel bir araya gelerek müzik yapmak istiyoruz. Çok özledik seyircimizi, dostlarımızı. Kardeş Türküler’de tematik bir albüm hazırlığındaydık ve onu uzaktan yapmak çok sıkıntı. O nedenle bekliyoruz.
Bajar’da neredeyse iki haftada bir single çıkarıyoruz. Everybody Knows/Herkes Biliyor’u yaptık. Çocuk Müzikleri albümü yapacağız Kürtçe. Onun müjdesini vereyim buradan.
Gazete Duvar
