Aytaç Demirci
“Boğaziçi Üniversitesi misyoner okulu mu?” “Boğaziçi Üniversitesi toprağı Amerikalılara mı ilişkin?” “Boğaziçi Üniversitesi’nin altında zımnî dehlizler mi var?” Türkiye’nin en saygın eğitim kurumlarından birini zirveden tırnağa değiştirecek nitelikte kararlar alınırken bu kurumda yıllarca vazife yapmış, Türkiye ve dünyadaki eğitim tartışmalarını takip eden, yükseköğretimin gereksinimlerine vakıf yüzlerce biliminsanının bir tekine bile danışılmadı. Üniversite topluluğunun bu keyfiyete gösterdiği reaksiyona kulak verilmediği üzere ortalığa atılan ipe sapa gelmez savlarla ağır bir bilgi kirliliği yaratıldı. Saçmalığın kurdelesini kesmek için safrayı savdan ayırmak gerekiyor. Boğaziçi Üniversitesi rektörleriyle yaptığımız söyleşilerle hazırladığımız bu dizi, Boğaziçi Üniversitesi’nin kuruluş öyküsüne, üzerine inşa edildiği kıymetlere ve bu pahaların Türkiye için ehemmiyetine odaklanıyor.
Türkiye’nin en saygın eğitim kurumlarından biri bugün garip bir formda olmadığı bir şey yüzünden zan altında bırakılıyor. “Robert Kolej’i misyonerler kurdu, Boğaziçi Üniversitesi de onun devamıdır” deniyor. Robert Kolej bir misyoner okulu muydu?
Şurası kesin. Robert Kolej’in Osmanlı İmparatorluğu günlerinde odak noktası azınlıklar olmuştur. Kuranlar misyoner olarak yetişmişlerdir. Lakin bir dini, bir mezhebi geliştirmekten fazla Osmanlı İmparatorluğu’nda var olan dinî ve etnik kümelerin geliştirilmesine odaklanmıştır. Babıali ile de iyi geçinmeye çalışmıştır…
Kolej 1863’te kurulmuştu. Kurucuları 19’uncu yüzyılın insanları. Buna karşın eğitim, dinin önüne geçmiştir mi diyorsunuz?
Robert Kolej daha sonra bu misyoner kimliğinden sıyrılıyor ve daha seküler bir sisteme evriliyor. Ve Türkiye’de gerçek sekülerliğin merkezi oluyor. Hem siyasî, hem de dinî misyoner geçmişinden sıyrılması demek, çok değişik kümeleri bir ortada yaşatması demek. Ermeni, Musevi, Rum, Müslüman, tüm bunları nasıl birlikte yaşatırsın? Osmanlı’nın renkleri bu çoğulculuk. Bunu yaşatmak için seküler olmak, ancak dinlere de hürmetli olmak, çok kıymetli. Robert Kolej’in -ve daha sonra Boğaziçi Üniversitesi’nin- önderlik ettiği çok başka bir sekülerlik nosyonu var. Türk eğitim sistemine katkısı nedir dediğin vakit, bu sekülerlik kendi kendine ortaya çıkmış; zorlama değil. Türkiye’deki sekülerlik meğer, üstten zorlamayla, katı bir laisizm anlayışıdır. Boğaziçi’nin sekülerliği son derece toleranslıdır, dine de hürmetkârdır.
Zati siz de üniversitelerde türban krizi yaşanırken sergilediğiniz özgürlükçü tavırla tanınıyorsunuz…
Bütün yaşadığımız türban krizlerinde Boğaziçi Üniversitesi’nin “nüvesinde” türbanla gelen kızı her ne değerine olursa olsun okutma, onun giyimine kuşamına karışmama eğilimi çok güçlüydü. O bakımdan ben kahramanlık yapmadım, benden sonra gelen arkadaşlarım da kahramanlık yapmadılar. Biz kurumda, orada mevcut olan bir damarın birer temsilcisiydik. Benim misyonum onu korumaktı. Dışarıyla uğraş etmek, hakikat anlaşılmasını sağlamaktı. Boğaziçi’ni farklı kılan özelliklerden biridir, toplumsal dinamiklere dayanan bir sekülerlik.
‘KOLEJ BENİM İÇİN İKİNCİ BİR AİLE OLDU’
Anılarınızda baskı gördüğünüze değiniyorsunuz. Bunlara nasıl karşı koydunuz?
Türban sıkıntısında Kemal Gürüz’le konuşmuşuzdur. “Ben uygulamıyorum Kemal, kusura bakma,” dedim, “Doğru olduğuna inanmıyorum.” Bir üniversitede insanların başıyla, giyimiyle uğraşamazsın. “Kanunen uygulaman lazım,” dediler. “Sizin yönetmeliklerinizi, kanunu ne tatmin ediyorsa, onun minimumunu yaparım,” dedim. Kapıya adam koyup çocukları derse sokmamak üzere şeyler yapmadık. Çok ağır işleyen disiplin soruşturmaları dışında bir uygulamamız olmadı. Rektörlük bittikten sonra Kemal Gürüz bana “Ben senin neyi, ne için yaptığını biliyorum; onun için benim derdim değil,” dedi. “İlkene inanıyorum,” demişti. Birçok kimseye sürpriz üzere gelecek, lakin o günler, yani 1990’ların son yarısı, farklı olabiliyorduk, farklı tavır koyabiliyorduk. Fakat bunu unsurlu yaptığımızı biliyordu herkes.
Bu “farklı olabilme” özelliğiniz Kolej’de aldığınız eğitimle ilgili olabilir mi?
Bunu herhalde aileden öğrendim. Daha çok örnek aldığım beşerler ailemdendir. Babam, Recai Ergüder de Yassıada’da karşı durmuştu, bir sürü insanın korktuğu o yerde. Demokrat Parti devrinde Celâl Bayar’ın tabibiydi. 27 Mayıs darbesi ertesinde gözaltına alınmıştı, Bayar’ın tabibi diye. Daha sonra Yassıada’da söze çağrıldı. Adnan Menderes’in sağ kurtulduğu Londra uçak kazası hakkında tabir vermiş olmalı. Zira bu kaza olunca Menderes’i almak için Londra’ya giden takımın içindeydi. Bana, “Ben hiçbir şeyden çekinmem, ne biliyorsam onu söylerim,” demişti. Ve söyledi diye de biliyorum. Zira oradaki şahadeti için tebrik edildiğini biliyorum.
Sizin bir bakıma bütün çocukluğunuz Robert Kolej’de, bu yerleşkede geçti. O yıllarda nasıldı Kolej eğitimi? Size neler kazandırdı?
Benim vaktimde alışılmış çok küçük yaşta başlardın okula. İlkokuldan sonra ortaokula kolejde başlayabilirdin. Daha yoğrulabilecek bir periyot. 1948’de ilkokulu bitirdim, Robert Kolej’e gittim. Ondan sonra Robert Kolej benim için ikinci bir aile oldu. Onun bana bir tesiri, çok erken bir yaşta, yabancı bir ortamda kendi kişiliğimi muhafazayı, ayaklarımın üzerinde durmayı öğretti bana bu hayat usulü. Benim Robert Kolej’den kazandığım, yalnız okunan şu kadar kilo tarih, bu kadar kilo matematik filan değil; oradaki hür ortam bizim için çok kıymetliydi. Derslerde fikrini söyleyebilmek çok değerliydi. Derste konuşmazsan yadırganırdı. Bunların kişiliğimin gelişmesinde büyük katkısı olduğunu düşünüyorum. Orada verilen dersleri rastgele bir yerde, tekrar o kadar iyi hocalardan alabilirdim tahminen. Lakin oradaki hayat stili, ders dışı faaliyetler, spor, kulüpler, bütün bunların bana çok taraflı bir eğitim sağladığını düşünüyorum. Ayrıyeten bana yeniden çok tesiri olan oraya çok değişik yerlerden insanların gelmiş olmasıydı. Ermeni arkadaşlarım vardı, Musevi, Rum arkadaşlarım vardı. Anadolu’nun çok değişik yerlerinden gelen arkadaşlarım vardı… Onun için o çeşitliliği, o rengi, o farklılığı çok sevdim. O da alışılmış benim hayatımda tesirli olmuştur. Çoğulcu bir ortamda, değişik insanların, değişik fikirlerin, değişik inançların olduğu bir ortamda daima bir arada yaşamasını öğretti bana Kolej. Bu derste aldığım bilgilerden çok daha değerlidir.
‘ÜLKEMİZDE LİBERAL KAVRAMINDA BAŞ KARIŞIKLIĞI VAR’
1999’da ABD lideri Bill Clinton’ın tarihi TBMM konuşması için Ankara’da olduğu günlerde “first lady” Hilary Clinton İstanbul’da Boğaziçi Üniversitesi’nde bayan hakları paneli düzenlemek istemişti. Rektör Ergüder ve eşi Rukiye Hanım toplantı salonu girişinde Clinton’ı karşılıyor. Bu çoğulculuğun getirdiği fikir yapısını nasıl tanım ediyorsunuz?
Benim insan tasavvurum iki basamaklıdır. Bir, görünen insan vardır. Bir de onu çevreleyen bir bulut katmanı vardır, onun dokunulmazlığıdır bu. O dokunulmazlığın içinde birtakım şeyler olur. Ben onlara hem hürmet ederim, öğrencilerime de bunu öğretmeye çalışmışımdır, hem de benimkine müdahale edilmesine tepki gösteririm. Bu Boğaziçi’nde de vardır. Kolej’de de vardır, ki kişiliğim üzerinde bariz bir tesiri vardır. Liberal geleneğin bana nüfuz ettiği yerdir. Liberal deyince Türkiye’de insanların aklı çabucak ekonomik teoriye gidiyor. Ülkemizde maalesef “liberal” kavramı hakkında inanılmaz bir baş karışıklığı var. Bu karmaşadan ötürü tahminen de ülkemizde liberal olmak bir diğer “şucu” yahut “bucu” olmaktan çok daha zordur. Halbuki liberalizm bir hayat stilidir. Yalnız siyasi ve ekonomik bir ideoloji değildir. Bireyin kutsallığını vurgulayan bir hayat ideolojisidir.
Tanım ettiğiniz bu bedellerin Boğaziçi Üniversitesi’nde yaşatıldığını düşünüyor musunuz?
Bugün Robert Kolej mezunu birtakım arkadaşlarımla en büyük tartışmam bunun etrafında döner. “Robert Kolej 1971’de bitti” diyerek üzülüyorlar. Robert Kolej eğitim geleneğinin Boğaziçi Üniversitesi aracılığıyla her gün artan sayıda gencimize ulaştığını unutuyorlar. Robert Kolej hiçbir vakit bu sayılara ulaşamadı; ulaşamaz da. Kısır bir fikir usulü bu. Ayrıyeten Boğaziçi Üniversitesi Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar ulaşıyor ve oralardan gelen çocuklarımızı çağdaş hayata mezun olarak teslim ediyor. Seçkin ailelerin çocuklarını yetiştirmiyor. Çok değişik sosyo-ekonomik kümelerden gelen öğrencileri iyi yetiştirerek “elitleştiriyor.” Başka taraftan, yani Boğaziçi’nde, “Burası artık bir Türk üniversitesi, burada bir Amerikan okulu yok,” formunda bir milliyetçi telaffuz var. Ben aşağı üst iki tarafa da tıpkı karşılığı veriyorum: Bu kurumla iftihar etmeniz lazım. 1971 yılında kurulduğunda öğrencinin en tercih ettiği üniversite olmuşsa, Robert Kolej geleneğine, kıymetlerine dayandığı için o denli. Bir gecede olmaz bunlar. Bu kıymetlerin oturması çok uzun vakit alır. Onun için bir devamlılık var. İsimler değişmiş, bir lise bir üniversite olmuş olabilir. Bugün Boğaziçi’nin siyasi olaylardaki tavrına, oradaki ömür üslubuna, toleransa bakarsan onun izlerini görürsün. Bunlar bir gecede olmaz. Şayet daha demokrat, daha toleranslı bir ortamı varsa bu kurumun, çok değişik fikirleri de barındırabiliyorsa bünyesinde, bunun o geçmişten gelen bir tesiri vardır kesinlikle. Kurumun 158 yıllık bir geçmişi var, boşuna demiyoruz. Bir de beni ne rahatsız ediyor biliyor musun? Kuruma ikili standartlı bir yaklaşım. Birçok kimse, bilhassa siyasetçiler, çok militan milliyetçi telaffuzlarla kurumu eleştiriyorlar. Yok misyoner, yok Amerikancı, yok yabancı lisanda eğitim yapar, ulusal değildir üzere. Lakin, tıpkı şahıslar güya o tenkitleri yapmamış üzere çocuklarını Boğaziçi Üniversitesi’ne sokmak için ellerinden geleni yaparlar. O kadar çok anekdotum var ki bu konuda!..
‘KURUMA MEZUNLARIN SAHİP ÇIKMASI ÇOK ÖNEMLİ’
12 Eylül darbesinden sonra yükseköğretim sistemi baştan aşağı değiştirildi, merkezileştirildi. Siz neler yaşadınız o süreçte?
Çok merkeziyetçi bir sistem içinde Boğaziçi’nin ezilebileceğini ve ayrıcalıklarının ortadan kalkabileceğini düşünüyordum. Benim için üniversite, akademik meslek, zirvede düzenlenmiş, hiyerarşik bir yer olmamalı, yatay olmalı, hatta organize anarşi olmalı, ki yeni fikir üretsin. Üniversite yeni fikir, yeni model geliştirsin, daima devamlı bir şeyleri arayabilsin. Üniversite herkesin birbirinden öğrendiği bir yerdir. Hocalar birbirlerinden, öğrencilerinden, pek doğal ki öğrencilerin hocalarından bir şeyler öğrenebildikleri bir yerdir. Ancak bunu buyruk komuta sistemi çerçevesinde, bir garnizon modelinde yapamaz. Boğaziçi çok özellikleri olan bir yer. Ankara’nın yarattığı merkeziyetçi paradigmanın içinde yer alırsa kurum yıpranır. 2547 sayılı kanun geçtiğinde bu niyetim daha kuvvetlendi. Aslında Türkiye’de bizim siyasi kültürümüzde olan bu tek tipçi, hiyerarşik, üstten aşağı yapı, otoriter sistem daha da ileri götürülerek kurumsallaştırılıyordu. Ankara’da yükseköğretimi yönetenler de birçok problemle boğuşuyorlar, yükseköğretimi geliştirmek için. Fakat bunu yapma üslupları üstten aşağıya buyruk komuta mantığı içinde. Hiyerarşik piramitleri seven, tek tip modellere bel bağlamış, merkezden yönlendirmeyi seven bir sistem farklılıkları algılamayı bilemez, değişik kokuları algılayamaz, çeşitli tatlardan haz almaz. Üniversite bütün bunların olduğu bir yerdir. Boğaziçi üzere kendine has özellikleri olan bir kurumu bu sistemin içine koyarsan, hele bir de bu sistemin yönettiği kurumların sayısı devamlı artıyorsa kurumun özelliklerini kaybetme mümkünlüğü çok fazladır. Benim derdim, Boğaziçi’nin bu merkeziyetçi ortamdan nasıl çıkacağı idi.
Bulabildiniz mi bir tahlil? Nedir bu cendereden çıkmanın yolu?
Öteki kurumlara baktığım vakit o günler daima imrendiğim bir şey vardı. Galatasaraylıların, Siyasal Bilgililerin dernekleri vardı, topluluklar oluşturmuşlardı; organizeydiler, birbirlerini gözetirlerdi. Ben de düşünmeye başladım, “Niye biz Boğaziçi Üniversitesi mezunlarını da bir biçimde organize etmiyoruz?” Bu tertip da üniversitenin kıymetli paydaşlarından biri olmalıydı. Boğaziçi gözüme sahipsiz görünmeye başlamıştı. Bir sahibi olmalıydı. Bu nasıl yapılabilir? Mezunları bir ortaya getirerek. Hem mezunların birtakım gereksinimlerine hizmet edersin, hem de onların ortasında bu üniversiteye sahip çıkma fikrini yaratırsın.
Neden öğretim üyeleri değil de mezunlar?
Kuruma mezunların sahip çıkması çok değerlidir. Mezunların erişim alanı çok daha geniş, toplumda iş yapıyorlar. Üniversite öğretim üyesi bir fildişi kule içinde; o fildişi kulenin realiteleriyle biraz değişik bir dünyada yaşıyor. Lakin mezunların toplumda çok değerli pozisyonları vardır, faal yerlere gelirler, para kazanırlar, siyasete girerler. Uygun bir lobi oluşturma potansiyeline sahiptirler. Ellerindeki diplomanın saygınlığının devam etmesini isterler. Mezunların örgütlenmesini gerekli gördüğüm için dernek fikrini önemsiyordum. Ve çok da uğraştım. O günlerde de mezunlar ortasında da bir uğraş vardı örgütlenme konusunda. 1985 yılında Boğaziçi Üniversitesi Mezunlar Derneği (BÜMED) kurulduktan sonra iki devir başkanlığını da yaptım.
SİVİL TOPLUM DAYANAKLI ÜNİVERSİTE TASARISI
Öğrenci yurdu Superdorm’un açılışında rektör Üstün Ergüder ve eşi Rukiye Hanım, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e tesisi gezdiriyor. Anılarınızda bu arayışın sizi “sivil toplum dayanaklı üniversite” modeline götürdüğünü söylüyorsunuz. Nedir bu model?
Birkaç üniversiteye değişik bir statü verilebilir diye düşünüyordum. Bu statüde devlet üniversitesi olarak kalmaya devam edilir, ama özel bir idare modeli oluşturulabilirdi. Oluşturulacak bir üst idare şurası üniversiteyi yönetebilirdi. Bu idare heyeti devletin temsilcileri, Boğaziçi mezun temsilcileri ve üniversitenin öteki paydaşlarından oluşurdu. Üniversite öğretim üyeleri bu şuranın seçiminde kelam sahibi olabilir, ancak üyeler, emekli öğretim üyeleri dahil, üniversite dışından isimler olmalıydı. Başımda bu türlü bir model gelişmeye başladı. Sivil toplum takviyeli üniversite modeli budur. Dernekte bunu arkadaşlara anlatmaya başladım. Üniversiteyi sahiplenen Boğaziçi topluluğu olacaktı. Onun da üç kuruluşu var, Dernek, Üniversite, Vakıf.
Bunların fonksiyonları nedir?
Vakıf kemale ermiş, para kazanmış, “senior” denebilecek, toplumda saygıdeğer pozisyonlarda bulunan kimselerin temsil edildiği bir yer. Dernek de yeni mezun olan herkesin eşit temsil edildiği, eşit katkıda bulunduğu bir tertip. Sivil toplum dayanaklı tertip odur. Ve o tertipten ortaya çıkacak üniversite kurulu yahut yürütme şurası yahut mütevelli heyeti üniversiteyi devlet ismine yönetecek.
Finansmanı kim sağlayacak?
Bütçesini devletten alacak natürel. Lakin bu bütçeyi kullanma, rektörünü atama, karar alma süreçleri daha esnek olacak. Ankara’daki bürokratik sisteme tabi olmayacak. Maliye bugün bir bütçe verir, hangi kalemlere ne kadar harcama yapacağını söyler. Halbuki üniversite devletten bir bütçe alacak, neyi nereye harcayacağına bu heyet karar verecek. Hocaları değişik statüde çalışacak, devlet memuru olmayacak, kontratlı olacak.
‘ÖZAL, ‘SEÇİME GİDİYORLAR, RESMİ GAZETE’DE YAYIMLAMAZLAR’ DEDİ’
Siz 1990’lara yanlışsız bu modeli gündeme getirmeye çalışıyorsunuz. Neden sonuç alamadınız?
Bu model aslında kabul gördü. Merhum İhsan Doğramacı kaliteli yükseköğretimde öncü olabilecek, memleketler arası standartlarda araştırma yapıp eğitim verebilecek kimi üniversitelerimize değişik bir statü verilmesi gerektiğinin farkındaydı. Kaliteli üniversitelerin yapılarının daha esnek olması gerektiğini biliyordu. 1991 yılında, cumhurbaşkanı merhum Özal’ın da direktifiyle ve merhum Doğramacı’nın bilgisi dahilinde Kemal Gürüz beş üniversite için Özel Statülü Üniversite Yasa Tasarısı hazırladı. SHP bunu Anayasa Mahkemesi’ne götürmekle tehdit ediyordu. Kanun kararında kararname olarak geçirilmişti. Ancak Resmi Gazete’de yayımlanmadı. Seçimlere gidiliyordu zira.
Özal niçin ısrarcı olmadı?
O sıralarda Yılmaz Esmer ve Ersin Kalaycıoğlu’yla “Türk Toplumunun Değerleri” diye bir araştırma yapmıştık. Araştırma TÜSİAD takviyesiyle yapılmıştı ve sonuçları İstanbul’da açıklanıyordu. Basın açıklamasını Ersin ve Yılmaz yapacaklardı. Birebir gün ben TBMM’nin tertiplediği bir toplantıya katılmak için Antalya’daydım. Sheraton Oteli’ndeydi toplantı. Otelin en üst katında da Cumhurbaşkanı Özal kalıyordu. Gece 11-12’ye hakikat yatmaya hazırlanırken kapıyı tıklattılar, “Cumhurbaşkanı çağırıyor sizi,” dediler. Hazır Cumhurbaşkanı çağırmışken bu yasaya ne olduğunu öğrenirim diye düşünüyordum. Zira o kanunla Boğaziçi kurtulur diye bakıyordum. O yasa bir yerde bizim sivil toplum dayanaklı üniversite modelinin hayata geçirilmesi üzereydi. Üst çıktım, Özal bana “Türk Toplumunun Değerleri” araştırmasını sordu. Bulguları bana sabahın erken vakitlerine kadar anlattırdı. Bir orta mevzunun yavaş yavaş bitmeye yaklaştığını hissettiğimde ben “Cumhurbaşkanım Özel Statülü Üniversiteler Yasası ne oldu?” diye sordum. Biraz kızgın ve bıkkın bir biçimde, “O hoş bir yasa, lakin Resmi Gazete’de yayımlamazlar. Zira seçime gidiyorlar,” dedi. Biraz kendi partisine dönük bir eleştiriydi bu. O denli kaldı o yasa. Kadük oldu. Aslında çok değerli bir fırsattı.
Siz bu mevzu üzerinde düşünmeyi sürdürdünüz gerçi…
Benim başımda çok kolay bir denklemdir. Ankara bürokrasisinin dayatmacı, hiyerarşik sisteminden kurtulmak istiyorsan kendine özel bir statü bulman lazım. Rektörlüğüm sırasında, Stratejik Plan Komitesi çalışmaları çerçevesinde üniversitede arkadaşlarla bu modelin üzerinde çalışmalara devam ettik. Rektörlük sonrası değerli meslektaşlarım Mehmet Şahin, merhum Tosun Terzioğlu ve Öktem Vardar ile birlikte hazırladığımız “Neden Yeni Bir Yükseköğretim Vizyonu?” başlıklı çalışma da bu birikimden çok faydalanmıştı. Ortalarında çok büyük devamlılık vardı.
’67 SAYFA KANUN YAZARSAN ÇOK ŞEYE KARIŞIYORSUN DEMEKTİR’
Üstün Ergüder, Eğitim Islahatı Teşebbüsü takımıyla bir ortada. 2013’te YÖK bir yasa tasarısı hazırlamıştı. Orada üniversiteler için yeni bir idare modeli öneriliyordu. Sizin çalışmalarınızın o tasarıya hiç tesiri olmadı mı?
Çeşitli kaynaklardan bizim çalışmalarımızda kullanılan kavramların YÖK’ün yasa teklifinin hazırlanmasında tesirli olduğunu biliyorum. Fakat hazırlanan yasa teklifinde büyük tutarsızlık vardı. Taslak bütün o çalışmalardan ve Özel Statülü Üniversiteler yasa taslağından prensipler seviyesinde izler taşımasına karşın uygulama hususlarına gelindiğinde YÖK’ün merkeziyetçiliğine ve Ankara’nın bürokratik zihniyet ve geleneğine teslim olunduğu görülüyordu.
Ankara asla dizginleri bırakmaya yanaşmıyor yani.
Cumhurbaşkanı Özal’ın hazırlattığı Özel Statülü Üniversiteler Yasası 2 sayfaydı. 2013’te hazırlanan tasarı 67 sayfaydı. 67 sayfa kanun yazarsan çok şeye karışıyorsun demektir. Ayrıyeten Özel Statülü Üniversiteler Yasası’nda Yürütme Konseyi olarak düşündüğümüz yapı, üniversiteyle toplum ortasında köprü olabilecek bir kurumdu. Üniversitelerin detaylarına karışmayacak, fakat üniversitenin toplumla ilgisini hayata geçirecek bir yapı. YÖK’ün tasarısında bu şuraya üniversitede çalışan öğretim üyelerinden de üye seçiliyordu. Öğretim üyesi iyi bir paydaş, lakin üniversite içinde çalışıyor tıpkı vakitte, üniversitenin maaşlı çalışanı. Bu şura üyelerinin üniversiteye gündelik idareden soyutlanarak bakabilmesi gerek. Paydaşlara karşı, devlete karşı, topluma karşı sorumluluğu var kurumun. O sorumlulukları kurumsallaştıracak bir yapı lazım. Ayrıyeten o heyetin yararı köprü vazifesi görmek, bunu bu halde yerine getiremezsin. Lakin bu konseylerin seçilmesinde akademik işçinin kelam sahibi olması gerekir.
Türkiye’de üniversite idaresi deyince daima söylenegelen bir şey var, “Parayı veren devlet, haliyle düdüğü de o çalacak.” Boğaziçi üzere 50 yılı geride bırakmış esaslı kurumlar için bu ne kadar geçerli?
Bütün üniversitelerimiz için genelleme yapmak güç. Bugünlerde 200’ü aşkın üniversitemiz var. Kimileri çok yeni. Lakin ODTÜ, Boğaziçi üzere eski üniversitelerimiz hem yaptıkları sanayi odaklı araştırmalar hem de topladıkları bağışlarla kendilerine ek gelir kaynakları da yaratmışlardır. Bu sayededir ki Boğaziçi’nde, 1990’lardan itibaren merhum Suna Kıraç, Şerife Babaoğlu, Natuk Birkan üzere isimlerin, yüzlerce mezunun büyük bağışları oldu. Bu paralarla binlerce öğrenci okutuldu, Kız Yurdu ihya edildi, toplantı salonları zirveden tırnağa yenilendi, Orta Saha çağdaş bir üniversite meydanına kavuştu, Uçaksavar’da çağdaş bir yurt inşa edildi… Devlet üniversitelerinin rastgele bir yeni yapılanmasında devletin yine ana finansör olacağı kesin, lakin bu çeşitlenen finans kaynaklarının da üniversite idaresinde kelam sahibi olması düşünülebilir. Ayrıyeten devleti yönetenlerin şunu unutmaması gerek. Üniversitelerin kurumsal özerkliği ve hocalarımızın akademik özgürlüğü ülkemiz için kıymetli bir kamu faydasıdır. Bu sayededir ki üniversitelerimiz ülkenin bilimsel ve teknolojik gelişmesine önderlik ederler. Parayı devlet veriyor diye üniversiteleri sıkı bir bürokratik rejimle kısıtlamak ülkenin gelişmesini olumsuz istikamette tesirler.
Boğaziçi Üniversitesi’nin tarihçesi-3
1981 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile Türk yükseköğretim sistemi merkezileştirildi, üniversitelerin idari ve mali işleyişleri büyük ölçüde devlet denetimine alındı. Böylelikle Türkiye’de üniversitelerin karar sistemlerine, tıpkı Sovyet Rusya’da olduğu üzere devlet bürokrasisi hâkim oldu.(1) Yasa tasarısının Ulusal Güvenlik Kurulu’nda kabul edilmesini izleyen günlerde Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyeleri birbiri gerisine açıklamalarda bulunarak yeni maddeyi eleştirmiş, “katı kontrol, nezaret ve atama maddelerine” dikkat çekmiş, “demokratik işleyişlerin büsbütün ortadan kalktığı,” yükseköğretimin “yürütme organının direktifleri doğrultusunda dar bir teknik öğretime” indirgendiği, akademik ve idari yetkilerin “kurum ve heyetlerden alınıp fertlere aktarıldığı,” “üniversite müessesesinin” ve “üniversitelerin var oluş nedenlerinin” ortadan kaldırıldığı, fakülte ve bilim kısımlarının farklı özelliklerinin göz önüne alınmadığı, üniversitelerin “siyasal gücün kontrolüne bırakıldığı” ikazlarında bulunmuşlardı.(2) Yeniden tıpkı günlerde 121 öğretim üyesi, “idari ve bilimsel özerkliği yok eden” bu yasaya karşı durma davetinde bulunan bir yazı kaleme alarak rektörleri Semih S. Tezcan’a sunmuşlardı.(3) Öğretim üyelerinin bu davetlerine kayıtsız kalmayan rektör Prof. Tezcan da basın toplantıları düzenlemiş, tüm üniversiteleri “aynı kalıba sokan” ve “üniformalaştıran” tasarının “merkeziyetçi bir zihniyetle hazırlandığını” belirterek bu durumun bürokrasiyi artıracağı, “üniversitelerin aktif, verimli, süratli ve başarılı çalışmalarını güçleştireceği” ihtarında bulunmuştu.(4) Ne deva ki buyruk büyük yerden gelmiş, aklın kararı kalmamıştı. Prof. Tezcan kısa müddet sonra misyondan alındı. 1982’de mevcut 19 üniversite içinde sırf Orta Doğu Teknik ve Boğaziçi Üniversitelerine kurumları dışından rektörler atandı.(5) 2547 sayılı yasa sonrası Boğaziçi Üniversitesi takımındaki birçok akademisyen birkaç yıllığına yurtdışındaki üniversitelere gitti, bunların kimileri bir daha Türkiye’ye dönmedi.
Üstün Ergüder kimdir?
Prof. Dr. Üstün Ergüder 1937 yılında doğdu. Ortaokul ve lise eğitimini İstanbul’da Robert Kolej’de, lisans eğitimini İngiltere’de Manchester Üniversitesi’nde, doktorasını siyaset bilimi alanında ABD’de Syracuse Üniversitesi’nde tamamladı. 1969’da Robert Kolej Yüksek Okulu takımına katıldı. 1971’den itibaren Boğaziçi Üniversitesi’nde vazifesine devam etti. 1992-2000 ortasında iki devir Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğünü üstlendi. 2001’de Sabancı Üniversitesi’ne geçti. Burada bağımsız bir fikir kuruluşu olan İstanbul Siyasetler Merkezi’ni kuran Prof. Ergüder, 2003 yılında temel eğitim alanında veri-temelli araştırma, savunu ve izleme çalışmaları yürüten bağımsız bir fikir ve uygulama merkezi olan Eğitim Islahatı Girişimi’ni hayata geçirdi. 1997’den itibaren Avrupa Rektörler Konferansı (CRE) Kurumsal Kalite Kıymetlendirme Programı yönlendirme kümesine katılarak global ölçekte üniversitelerin kalite değerlendirmesinde vazife alan Prof. Ergüder, 2004 yılında merkezi Bologna’da bulunan Magna Charta Gözlemevi (MCO) Kurulu üyeliğine seçilmiş, 2009-2013 yılları ortasında tüm dünyada üniversite özerkliği ve akademik özgürlükleri izleyen MCO Konseyi’nin başkanlığını üstlenmiştir. ERG İdare Heyeti başkanlığını sürdüren Prof. Ergüder’in anıları, Yükseköğretimin Fırtınalı Sularında: Boğaziçi Üniversitesi’nde Başlayan Seyahat, 2015’te yayımlandı.
1- Kemal Gürüz, Yirmi Birinci Yüzyılın Başında Türk Ulusal Eğitim Sistemi (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008), 77-78.
2- Reşit Canbeyli, Oya Köymen, Taha Parla, Özer Ertuna, Mete Durdağ, Mehmet Kaytaz, Mustafa Dilber, Demir Demirgil ve Suna Killi’nin demeçleri, “YÖK için ne dediler?” Cumhuriyet, 15-19-20-22-23-27 Kasım ve 11 Aralık 1981.
3- “Boğaziçi öğretim üyeleri: YÖK’ün sakıncaları giderilmeli,” Cumhuriyet, 4 Aralık 1981.
4- “Boğaziçi Rektörü: YÖK Tasarısı şimdiki haliyle çok sakıncalı,” Cumhuriyet, 29 Ağustos 1981.
5- Üstün Ergüder, Yükseköğretimin Fırtınalı Sularında (Doğan Kitap, 2015), 170-171.
Gazete Duvar
