William and Mary Üniversitesi Tarih Kısmı’ndan Doç. Dr. Ayfer Karakaya-Stump, Boğaziçi Üniversitesi Nafi Baba Tasavvuf, Tarih ve Kültürel Miras Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen toplantıda yaptığı.”Osmanlı Anadolusunda Kızılbaş Aleviler: Sufizm, Siyaset, Toplumsal Kimlik” başlıklı konuşmada, ünlü sufi Ebü’l Vefa’nın mezarının bulunduğunu açıkladı.
“Vefailiği genel olarak Geç Orta Çağ’da Anadolu ve komşu coğrafyalardaki Sufi muhitlerine götürebiliyoruz. Vefailik Irak menşeili bir Sufi ya da tasavvufi gelenek. Aslında kurucusu Ebü’l Vefa, birinci mutasavvıflar, birinci tarikat kurucuları olarak bilinen Abdülkadir Geylânî ve Ahmed er-Rifâi’den 1-2 jenerasyon evvel yaşamış. Tasavvufi gelenek olarak Kadirilik ve Rıfailik’ten evvel ortaya çıkmış. Vefailik ortaya çıktığında şimdi tarikatlar kurumsallaşmış değil fakat Vefailiğin de bir kolunun vakitle daha kurumsal bir tarikat yapısı kazandığını görüyoruz kaynaklarda” diyen Karakaya-Stump, Ebü’l Vefa’nın mezarının bulunmasını şu halde anlattı:
“Ebü’l Vefa, kişi olarak Bağdat’ın güneyinde Vasıt kentine yakın Kusam bölgesinde ömrünün büyük kısmını geçiriyor. Bağdadi formunda bir lakabı var lakin aslında Bağdat’ta yaşamıyor.
Son yapılan çalışmalar, Ebü’l-Vefa’nın ve ismini verdiği Vefai Sufi geleneğinin, hem tasavvuf tarihi ve Ortaçağ Anadolu sosyo-dinsel tarihi hem de ve daha özelde Alevi-Bektaşi tarihi açısından son derece değerli olduğunu ortaya koydu.
Hatırı sayılır sayıda Alevi ocağının aile evraklarında geçen soy ağaçlarında ve/veya manevi/tarikat silsilelerinde Tacü’l-Arifin (Ariflerin Tacı) lakabıyla bilinen Ebü’l-Vefa’nın ismini kurucu figür olarak görüyoruz. Hasebiyle bir büyükçe küme Alevi ocağının tarihi olarak Vefai kökenli/bağlantılı olduğunu da artık biliyoruz.
Günümüz Alevi-Bektaşileri her ne kadar Ebü’l-Vefa ile ilgili direkt bir belleğe sahip olmasalar da, Vefailik hem Anadolu tarihinde hem de Alevi-Bektaşi tarihinde artık biliyoruz ki çok değerli bir rol oynamıştır. Anadolu’da 12-13. yüzyıllardan 16. yüzyılın ortalarına kadar bağımsız bir tarikat olarak varlığını sürdürmüş olan Vefailik vakitle kendi içinde ayrışmış ve evrilmiş, Doğu’daki kollarının birçok vakitle Kızılbaş hareketinin ana damarlarından birini oluşturmuştur. Vefai mirası ayrıyeten Rum Abdalları ve Bektaşi geleneği içinde de değerli bir yapan öge olmuştur.
EBÜ’L VEFA’NIN TÜRBESİ NEREDE?
Ebü’l-Vefa’nın mezarının Irak’ta olduğu tarihi kayıtlarda geçiyordu, ancak tam yeri bilinmiyordu. Irak’lı araştırmacı Nibras Kasimi’nin yardımlarıyla yakın vakitte Ebü’l-Vefa’nın türbesinin yerini tespit ve teyit edebildik ki bu çok heyecan verici bir şey.
Olay şöyle oldu: Nibras Kasimi benimle yıllar evvel Irak’taki Bektaşi Tekkeleri bahisli çalışmamı okuduktan sonra temas etmişti ve benden tekkelerin lokasyonuna dair bilgileri istemişti.
Nibras Kasimi, 3-4 ay evvel, İngilizce kitabımı okuduktan sonra, benimle tekrar temasa geçti. Bu sefer onunla, Evliya Çelebi dahil farklı tarihi kaynaklardaki, Ebü’l-Vefa’nın türbesinin nerede olabileceğine dair bilgileri paylaştım. Bunun üzerinde Nibras Kasimi’nin yereldeki ilişkileri alanda araştırma yaptı ve Ebü’l-Vefa’ya ilişkin türbe yakın vakitte bulundu.”
‘TÜRBENİN EBÜ’L VEFA’YA İLİŞKİN OLDUĞU YERELDE BİLİNİYORMUŞ’
Karakaya- Stump son olarak, “Türbe’nin Ebü’l-Vefa isminde birine ilişkin olduğu yerelde biliniyormuş, lakin Ebü’l-Vefa’nın tarihi kimliğine dair bilgiler tümüyle unutulmuş, yalnızca bir seyite ilişkin bir ziyaret olarak biliniyormuş. Etrafta yaşayanlar da aslında çoğunlukla Şii Araplarmış” dedi.
EBÜ’L VEFA KİMDİR?
Ebü’l-Vefa Irak menşeli Vefai Sufi geleneğinin isim babasıdır; ana tarafından Kürt, baba tarafından seyittir. 11. yüzyıl ve 12. yüzyılın başında yaşamıştır ve Abdülkadir Geylani ve Ahmet er-Rıfai üzere birinci tarikat kurucuları olarak bilinen şahıslardan bir nesil öncedir. Temsil ettiği tarikat silsilesi, Cüneyd-i Bağdadi ile özdeşleşmiş ana akım tasavvuftan farklılaşan, batıni istikameti kuvvetli alternatif bir Sufi geleneğinin kalıcı olmuş yegâne örneğidir.
Gazete Duvar
