Ahmet Özcan** ve Nazlan Ertan***
Brian de Palma’nın gişe rekorları kıran 1983 imali sineması Yaralıyüz’de, Al Pacino’nun canlandırdığı Tony Montana Hollywood’un en sevilen makus adamlarından biridir. Sinemanın unutulmaz sahnelerinin birinde Montana, gittiği lüks lokantada karısıyla tartışınca kendini kaybeder; alkolün ve uyuşturucunun tesiriyle etrafındaki “iyi insanlara” ve “temiz toplum iddiasına” tam manasıyla döşenir.
“Ne bakıyorsunuz? Bir avuç dal**masınız hepiniz! Zira olmak istediğiniz şeyi olacak yürek yok sizde. Benim üzere adamlara muhtaçsınız, böylelikle parmakla gösterip ‘Ne makûs adam’ diyebiliyorsunuz. … Siz iyi değilsiniz. Siz yalnızca saklanmayı, palavra söylemeyi biliyorsunuz. Benim o denli bir derdim yok. Ben daima doğruyu söylerim, palavra söylerken bile. Eee, haydi makus adama iyi geceler dileyin bakalım.”
Bu öfkeli tirad ile Montana -ve elbette de Palma- Amerika’nın üst sınıflarının riyakârlığını ifşa etmeyi gayeler. Bu hata çetesi başkanı, “kötü adam” olduğunu kabul ederken kendisini toplumun kelamda prestijli üyelerinden üstün görür; çünkü bunlar, gerçek benliklerini saklayarak iyiymiş üzere görünen birer sahtekârdır.
Bugün, Sedat Peker, yani kurgusal değil gerçek bir mafya işvereni, Türkiye’nin iç siyasetini dinamitleyen “her şeyin” anlatıldığı YouTube görüntülerinde benzeri bir duyguyu aksettiriyor. Peker, ülkenin en güçlü şahsiyetlerinden kimilerinin yolsuzluk, cinayet ve uyuşturucu ticareti üzere ağır kabahatlere karıştıkları istikametinde sansasyonel savlarda bulunurken gitgide büyüyen dinleyici kitlesini “temiz toplum” davetinde bulunanlara karşı tetikte olmaya çağırıyor.
Sokak okulundan mezun olmuş Peker, “temiz toplum yoktur” derken, “tüm beşerler, bilhassa de iktidara sahip olanlar kirlidir” düsturunu savunmuş oluyor. Tam da 16. yüzyılın meşhur İtalyan diplomatı, filozofu ve siyasetçisi Niccolo Machiavelli üzere. Çünkü, Machiavelli, en kıymetli yapıtı Prens’te hükümdarlara iyi olmalarını değil iyi görünmelerini salık verir: “Şayet bir prens iyi bir insanın niteliklerine sahipse ve daima olarak bu niteliklere uygun davranıyorsa … ziyan görür, lakin bunlara sahipmiş üzere görünmek yararlıdır.”
İsimli kovuşturmadan kurtulmak için ülkeden kaçan Peker, Türkiye’de sadece bir avuç iyi insan—veya pak siyasetçi, işinsanı ve gazeteci—olduğunu kanıtlamayı başına koymuş görünüyor. Yayınladığı her görüntü yozlaşmışlar listesine yeni bir isim eklerken toplumsal çürümenin sinsi bir halde ulaştığı ürkütücü boyutu da gözler önüne seriyor. Türkiye’de on milyondan fazla insan -üstelik tekrar tekrar- onun görüntülerini izliyor. İstanbul merkezli bir araştırma şirketinin haftalık Türkiye Raporu’na nazaran, ankete katılanların yüzde 72’si Peker’in ortaya attığı argümanların yargı tarafından araştırılması gerektiğine inanıyor. Bu argümanların sadece kanun kaçağı durumundaki bir örgütlü hata önderi tarafından dillendirildiği için dikkate alınmaması gerektiği tarafındaki görüş gitgide daha az inanılır hale geliyor.
DEVLET VE KABAHAT
Devlet seçkinleriyle cürüm örgütü üyeleri ortasındaki bağları salt bir siyasal yozlaşma formu olarak görüp hafife almak kolay elbette. Lakin, siyasi tarih, bize iktidara sahip olanların yasadışı kümelerle organik münasebetler kurmasının neredeyse bir devlet geleneği haline geldiğini gösteriyor.
Ryan Gingeras, Türk “derin devleti”nin kökenleri üzerine yazdığı bir makalesinde, geç Osmanlı devlet seçkinlerinin Anadolu’da devlete karşı tehdit olarak algılanmış Ermenilere, Rumlara, Kürtlere ve öbür etnik kümelere karşı Balkanlardan gelen milis kümeleri faal bir şiddet aracı olarak kullandığını gösteriyor. Eşkıyalar ve milisler, Kurtuluş Savaşı sırasında da değerli roller oynamış olsalar da nihayetinde sistemli orduyla bütünleştirilmişler, Çerkez Ethem üzere devlet yapısı içinde emilmeyi reddedenler ise “hain-i vatan” ilan edilmişlerdir.
Türkiye’de “derin devlet”in geç Osmanlı Devleti’ndeki kökenleri ile Cumhuriyet periyodundaki evrimini bir kenara bırakacak olursak onun tüm endamıyla tarih sahnesine çıkışı 1990’larda gerçekleşmiştir. Ülkenin bu puslu yıllarında güvenlik yetkilileri, bürokratlar ve örgütlü cürüm çeteleri ortasında oluşmuş zımnî bir ağ, devleti PKK ile çabasında desteklemek ismine sayısız Kürt siyasetçi ve iş beşerinin öldürülmesi, birçok önde gelen gazeteci ve aydının suikasta uğramasından sorumlu tutulmaktadır.
Devleti muhafaza saikiyle yürütüldüğü sav edilen bu yasadışı işbirliği, şahsen müdafaayı amaçladığı varlığın meşruiyetini tehdit eden iki yanı keskin bir kılıçtır. Max Weber’in kavramlarıyla konuşacak olursak çağdaş devletler, “yasal fizikî şiddet tekeli” olmayı başarılı bir halde argüman edebilmek için uzun devirde “bağırsaklarını temizlemek”, bu gayri-meşru bağlardan kurtulmak zorundadır. Bu nedenle, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 2002’de siyasal iktidara geldiği vakit Recep Tayyip Erdoğan “yeni Türkiye”sini 1990’ların Türkiye’sinin karşı-tezi olarak tanım etmiş, “devletin içindeki [suç] çeteleri”ni temizleme kelamı vermişti. Lakin, kelam konusu çetelerin nüfuzu AKP’nin siyasal iktidarının birinci yarısında zapt edilebilmişse de 15 Temmuz 2016’daki başarısız darbe teşebbüsünden sonra çok milliyetçilerle kurulan ittifak, derin devletin eski ögelerinin yine dirilmesiyle sonuçlanmış üzere görünüyor. Peker ile birlikte Peker’in “derin devlet”in tecessümü formunda “derin Mehmet” olarak isimlendirdiği Mehmet Ağar üzere “olağan şüpheliler” iktidar saflarında yer bulabilmiş, siyasal ve finansal avantajlarla mükafatlandırılmışlardır.
Evvelce hükümeti desteklemek için mitingler düzenleyen ve Kürt meselesinin barışçıl tahliline geri dönülmesi davetinde bulunan akademisyenleri mevtle tehdit eden Peker, artık kendisini Türkiye’nin siyasal kutuplaşmasının muhalif kanadında konumlandırıyor. AKP’nin müttefiki Milliyetçi Hareket Partisi ile organik bağları olan ve yakın bir vakitte özgür bırakılan mafya işvereni Alaattin Çakıcı’nın kamuya açık bir formda kendisine sessizlik yasasını (Omertà) hatırlatmasına kulak asmayan Peker’in vermek istediği ileti son derece sarih: “Eğer ben tepe-taklak olacaksam, bağlantım olan herkesi de kendimle sürüklerim.”
MAFYA VE PSİKOPATLIK
İlgiyle izlenen Peker görüntülerindeki uzun monologların kulağa çok dramatik, çarpıcı fakat kopuk kopuk, hatta adeta çılgınca gelmesi ne rastlantısal ne de olağandışı.
“Tan Kızıllığı” isimli kitabında Friedrich Nietzsche, kuralları çiğnemeye cüret edecek bir kimsenin delirmesinin yahut en azından meczup üzere görünmesinin bilgece olduğunu söyler. Maddeyi ihlal etmeye, kendi yasadışı şiddetleri üzerinden kendi maddelerini kurmaya cüret eden yeraltı dünyasının tüm şahsiyetlerinin sosyopat ya da psikopatça davranışlar sergilemeye eğilimli olmaları da misal bir gereklilikten doğar.
1995 yılında Çakıcı, ünlü Mafya başkanı Dündar Kılıç’ın kızı olarak karanlık dünyanın da bir modülü olan eski karısı Uğur Kılıç’ın öldürülmesi buyruğunu vermiş, Uğur Kılıç oğlu Onur Özbizerdik’in gözleri önünde öldürülmüştü. Dündar Kılıç’ın torunu ve Çakıcı’nın üvey oğlu olan Özbizerdik’in kendi başına psikopat bir mafya şahsiyeti haline gelmesi şaşırtan olmasa gerekir. 15 yaşından itibaren silahla adam yaralayan Özbizerdik, hiç tanımadığı bireylere “arabasını makus park ettiği” yahut “gece kulübüne girmesine müsaade vermediği” gerekçesiyle ateş açmış, cinayet, darp ve yaralama üzere çeşitli hatalardan tekrar tekrar tutuklanmıştır.
Türkiye’nin berbat şöhretli ikilisi Nuri Ergin ve Vedat Ergin, Özdemir Sabancı’ya suikast düzenleyen DHKP-C militanı Mustafa Duyar’ı 1999’daki bir hapishane isyanında öldürmüştür. Daha sonra, 2000’deki bir öteki hapishane isyanında nam-ı öbür Nuriş kardeşler, rakip Çakıcı çetesinden 5 mahkûmu basının gözleri önünde vahşice katletmiş, kameraya alınan bu katliam sırasında da “bu devlet bana Mustafa Duyar’ı öldürttü” diye bağırmışlardır.
Peker’in YouTube görüntüleri, bir mafya babasından beklenmeyecek derecede başarılı tarihî ve felsefi anekdotları bir kenara koyacak olursak, esasen mecnunluk ve şiddet içeren bir psikodramadan oluşuyor. Görüntülerinden birinde yalnızca kızlarını ağlattığı için oğluna nasıl çatal attığını anlatan Peker, aklını tatile çıkardığını, kızları için dünyayı yakacağını ilan ediyor.
SEVGİLİ EŞKIYA
Sevilen hatalı figürü, Dede Korkut’un efsanevi zorbası Meczup Dumrul öyküsünden Bolu Beyi’nin zalimliğine karşı dağa çıkan Köroğlu hakkında yazılan türkülere kadar Türkiye’deki edebi kültüre hiç de yabancı değildir.
20. yüzyılda Türkçe edebiyatın iki ikonik müellifi Yaşar Kemal ve Kemal Tahir, Türk yordamı Robin Hood miti üzerine iki ters görüşü savunmuşlardır. “İnce Memed” romanın muharriri Yaşar Kemal, halkın eşkıyalara olan hayranlığının toplumsal protesto fonksiyonunu vurgularken “Rahmet Yolları Kesti” romanının muharriri Kemal Tahir, kelam konusu miti sıradan insanların sefaletinin ve çaresizliğinin bir işareti olarak yorumlamıştır.
Eric Hobsbawm’ın meşhur “sosyal eşkıyalık” teziyle toplumsal bilimlere giren evvelki bakış açısına nazaran halk, kanun kaçaklarını avcı bir idareye karşı tesirli birer direniş sembolü haline getirebilmektedir. Öbür bir deyişle, topluluğu eşkıyalara karşı korumakla yükümlü olan bir devlet, “gagasını ve pençelerini” halka hakikat yönelttiğinde kanun kaçakları topluluğun gerçek değilse bile sembolik müttefikleri haline gelebilmektedir.
Sahiden de meşhur Kürt eşkıyası Mehmet İhsan Kilit, nam-ı başka Koçero 1964 yılında öldürüldüğünde ulusal gazeteler, eşkıyanın cesedinin fotoğrafını birinci sayfalarında yayımlayarak devlete karşı gelmenin “kaçınılmaz sonu”nu kutlarlarken Kürt köylüleri kahramanlarının vefatına ağıt yakıyor, onu devlet seçkinlerinin “devletin yenilmezliği ve ölümsüzlüğü” mitini boşa çıkaran bir karşı-mite, zulme karşı bir isyan sembolüne dönüştürüyorlardı.
Öbür bakış açısına nazaran ise zulme karşı isyan edemeyen yahut daha berbatı etmek istemeyen insanların, şiddet yeterliklerini iktidar sahiplerinin hizmetine hevesle sunan şerirleri efsaneleştirmesi lakin onların içinde bulundukları sefaleti ve çaresizliği temsil etmektedir. Bu bakış açısına nazaran “kahraman suçlular” miti, halkın isyana yönelik anarşik hasretlerini değil tersine itaate yönelik doğal eğilimlerini yansıtan bir isyan yanılsamasıdır yalnızca.
Pekala, günümüzün kamuoyunca iyi tanınan mafya işverenleri bu “asil isyankârların” varisleri midir? Türkiye’de önde gelen mafya figürleri, halkla münasebetlerini geliştirmek için sürekli sevilen kanun kaçakları geleneğinin takipçileri olduklarını tez etmişlerdir. Bu manadaki başarılı bir PR çalışması olarak Çakıcı, kendisini “son kabadayı” olarak tanım etmiş, böylelikle kendisinin bir mafya işvereni değil tam aksine kadim kabadayılık ve külhanbeylik geleneğinin son temsilcisi olduğunu argüman etmiştir. O ve öbür mafya figürleri hem kendilerini devlete hizmet eden “vatan fedai”leri olarak tanımlayarak hem de böylesine mert bir geleneğin parçasıymış üzere görünerek milliyetçi Türk gençliği ortasında geniş bir hayran kitlesi toplayabilmişlerdir. Elbette, bu örgütlü kabahat önderlerinin Osmanlı periyodunun yalnız ve soylu kanun kaçakları olmadıkları ortadadır. Sonuçta, Edmund Burke’ün tabirleriyle söyleyecek olursak, çağdaş toplumlarda şövalyelik çağı ile birlikte kabadayılık ve külhanbeylik çağı kapanmış; onun yerine örgütlü kabahat çağı başlamıştır.
Sedat Peker’in böylesine sevilen bir kanun kaçağı, ailesini ve ülkesini seven onurlu bir asi olma gayesi uzun sürede, tahminen de orta sürede başarısız olmaya mahkûm görünüyor. İktidar merkezleriyle olan bağlantısı kötüleştiği için, tahminen de bu ilişkiyi yenilemek ümidiyle elindeki bilgiyi kullanan Peker’in ifşaları, olağandışının olağanlaştığı bir ülkede kısa müddette alışıldık hale gelip kamuoyu üzerinde yarattığı etkiyi kaybedebilir. 13 Haziran gecesi, hukukun üstünlüğünün en ateşli savunucularının bile Sedat Peker’in ortadan kaybolmasından telaş duymaları ve Twitter’da “Sedat Peker’in sağ-salim olduğunu öğrenmeden uyuyamadım, bu nasıl bir ironi” diye dalga geçmeleri enteresan olabilir fakat Peker’in kalıcı bir demokrasi kahramanı olarak kabul gördüğünü/göreceğini gösteremez.
Yasal seslerin kısıldığı bir ülkede kamuoyu yeni kahramanlar yahut karşı-kahramanlar yaratmaya, rastgele muhalif bir sesi bağrına basmaya her zamankinden daha eğilimli hale gelir. Lakin, yıkım yaratma konusundaki yeterliklerine karşın bu karşı-kahramanların kendi yıkımlarından yeni bedeller oluşturabilecek özgürlükleri yoktur. Tam da bu nedenle Fyodor Dostoyevski ve Friedrich Nietzsche üzere hatalı zihnine yakından ilgi göstermiş iki müellif, bizleri kahramanlar aramayı bırakmaya ve hayatlarımızın kendi kahramanları olmaya davet etmişlerdir. Sonuçta, kahraman aramanın kendisi seyirci olmayı, edilgen kalmayı kabul etmek demektir. Hamit Bozarslan da İrfan Aktan ile yaptığı Gazete Duvar’da yayımlanan son söyleşisinde siyasal kültürümüzdeki bu temel sorunu şöyle tanım etmiştir: “Türkiye toplumu reayalaşıyor.”
*Bu yazının aslı 25 Haziran 2021’de Duvar English’te İngilizce olarak yayınlanmıştır.
**Akademisyen. Ancak Eşkıyalık Çağı Kapandı! Çağdaş Türkiye’de Son Kürt Eşkiyalık Çağı (1950-1970) kitabının müellifi.
***Gazeteci, Duvar English köşe müellifi.
Gazete Duvar
