Eşit Haklar İçin İzleme Derneği (ESHİD) ve Norveç Helsinki Komitesi işbirliğiyle yürütülen ‘Türkiye Eğitim Sisteminde Çoğulculuğu ve Din ve İnanç Özgürlüğünü Destekleme Projesi’ kapsamında hazırlanan üç farklı rapor, din eğitimine dair kıymetli tespitleri ortaya koyuyor.
Mecburî ve seçmeli din derslerinin eğitim içeriğini inceleyen araştırma Mine Yıldırım, Özgür Heval Çınar, Işık Tüzün ve Ezgi Tunca tarafından raporlaştırıldı. Araştırmacılar, Türkiye’de uzun yıllardır kıymetli bir tartışma konusu olan din dersi eğitiminin hassas, istikrarlı, kapsayıcı, doktriner olmayan, yansız ve insan hakları unsurlarını temel alan nitelikler taşıması gerektiğini vurguluyor.
Araştırmanın çıktılarından biri, Dr. Özgür Heval Çınar tarafından hazırlanan ‘Seçmeli Din Dersleri ve Kitapları Hakkında İnsan Hakları Temelli Bir Değerlendirme’ başlıklı rapor. Ortaokul ve ortaöğretimde okutulan seçmeli din dersi kitaplarını inceleyen Çınar’a nazaran, kelam konusu kitaplar Sünni İslam dışındaki inançları dışlayan ayrımcı bir içeriğe sahip. Kitaplarda, yaygın bir biçimde “dinimiz”, “ilahi kitabımız”, “Peygamberimiz” üzere sözlerin yer aldığına dikkat çeken Çınar, bu sözlerin din dogması olgusuna yol aҫabileceği görüşünde.
Rapora nazaran, Türkiye’de din kültürü ve ahlak bilgisi dersi İslam dersi üzere veriliyor. Kitaplarda Alevilik, Bahailik üzere farklı inançlar yer almıyor. Hıristiyanlık ve Yahudiliğe ise sadece İslam öncesinde Arap Yarımadası’ndaki inançlar anlatılırken çok dar bir biçimde yer veriliyor.
ÖTEKİ İNANÇLARA HÜRMET PRENSİBİ İHLAL EDİLİYOR
Sırf Sünni İslam inancının yer aldığı ders kitaplarında, öbür inanca sahip olanları ya da inanmayanları dışlayıcı sözler kullanılıyor. Raporda bu durumun bariz örneklerinden birkaçı şöyle paylaşılıyor: “Allah katında geçerli tek din İslamdır.” “Kur’an-ı Kerim, kelamların en üstünü ve en güzelidir. Onu öğrenen ve öğretenler de insanların en iyileridir.” Çınar, bu durumun öteki inançlara hürmet gösterilmesi prensibini ihlal ettiğini belirtiyor.
Öte yandan kitaplarda sırf Hanefi ve Şafii mezhebine dair sözler bulunuyor, öteki mezheplerden kelam edilmiyor. Şafii mezhebinden ise abdest, oruç ve namaz kısımlarında bahsediliyor. Araştırmacılar, bu durumun kapsayıcılık ve yansızlık unsurlarıyla de çeliştiğini belirtiyor: “Nitekim herkesin fikir, vicdan ve din özgürlüğüne hürmet gösterilmesi ve kapsayıcı ve yansız bir halde bütün din ve inanҫlara yer verilmesi gerekmektedir; bu en temel insan haklarından birisidir.”
EVLENMEYE TEŞVİK BOŞANMAYA BASKI
Ortaöğretim Temel Dinî Bilgiler kitabında evlilik, çocuk sahibi olma ve boşanma mevzuları da işleniyor. Evliliğin sadece bayan ve erkek ortasında gerçekleşeceği belirtiliyor. Tıpkı dersin içeriğinde “Dinimiz sağlıklı ve iyi jenerasyonlar yetiştirmek için evlenmeyi teşvik etmiştir” cümlesi kullanılıyor ve evlilik dışı birliktelikler saf dışı bırakılıyor. Araştırmacılar, “Uluslararası insan hakları hukukuna nazaran, evlenmek nasıl bir hak ise evlenmemek de bir haktır” diyor. Birebir kısımda işlenilen boşanma ise başvurulacak en son deva olarak görülüyor ve Hz. Muhammed’in boşanmayı Allah’ın en sevmediği helal olarak nitelendirdiği de belirtiliyor.
Raporun çarpıcı bulgularından biri de bayan erkek eşitliğine dair. Aile mahremiyeti konusu işlenirken “Sizin kadınlarınız üzerindeki haklarınız sevmediğiniz kimseleri konutunuza sokmamaları ve hoşlanmadığınız kimselerle konuşmamalarıdır. Dikkat edin! Onların sizin üzerinizdeki hakları ise yedirmek ve giydirmek konularında ihsanda bulunmanızdır” (Tirmizî, Ridâ, 11) sözüne yer veriliyor. Araştırmacılardan Çınar, “Bu kelamlar kimi soru işaretleri yaratmaktadır: Erkeklerin bayanlar üzerinde bu kadar hakkı varken, bayanlar neden yalnızca yemek ve giymek kavramlarıyla ilişkilendirilmiştir? Bu kelamın biraz daha açıklanması bu üzere soruların önlenmesini sağlayacaktır” diyor.
MEVCUT MÜFREDAT ALEVİ ÖĞRENCİLERDE AYRIMCILIK HİSSİ YARATIYOR
‘Türkiye’de Zarurî Din Eğitimi-Din Kültürü Ahlak Bilgisi Dersi ve Kitapları Hakkında İnsan Hakları Temelli Bir Değerlendirme’ başlıklı raporu kaleme alan insan hakları hukuku araştırmacısı Dr. Mine Yıldırım, din dersine ait şikayetlerin raporlanmasıyla ilgili değerli zorluklar yaşandığını aktarıyor. Buna nazaran çocuklar ve ebeveynler için kolaylıkla erişilebilir şikâyet sistemleri bulunmuyor. Birçok ebeveyn ve çocuk, damgalanma ve ayrımcılığa uğrama riski nedeniyle şikâyette bulunmamayı tercih edebiliyor. Alevi kısımdan gelen çocukların okulda ve derslerde yaşadıkları olumsuz tecrübelerin oranı, öteki kısımlara kıyasla bir oldukça fazla. Okullardaki mevcut din eğitimi müfredatı ve dini uygulamalar, Alevi öğrencilerde güçlü bir ayrımcılık hissiyatı yaratıyor.
Mecburî din dersleri, mevcut haliyle öğrencileri mutlu etmiyor. Dersler Sünni dindar bölümden çocuklar tarafından yetersiz ve kendini tekrar eder nitelikte olması nedeniyle, dindar olmayan ya da en az dini pratiklere sahip çocuklardaysa TEOG’daki başarıyı etkilemesi ve ezbere dayalı olması nedeniyle eleştiriliyor.
PAHALAR EĞİTİMİ NASIL VERİLİYOR?
Proje grubundan Işık Tüzün ve Ezgi Tunca tarafından hazırlanan ‘Çeşitli Vakıf ve Dernekler ile İşbirliği Protokolleri Aracılığıyla Yürütülen Müfredat Dışı Etkinlikler’ kısmında ise 2014 yılından bu yana kıymetler eğitiminde etkin rol almaya başlayan dernek ve vakıflar ele alınıyor. Hayrat Vakfı, TÜRGEV, TUGVA, Ensar Vakfı, İlim Yayma Cemiyeti kıymetler eğitimi için protokol imzalanan kuruluşlardan kimileri.
Araştırma kapsamında erişilebilen protokol metinlerinde muğlaklık kelam konusu. Planlanan aktifliklerin içeriği ve kapsamı bilinmeyen bir formda tabir ediliyor. Sıralanan aktifliklerin hangi okul tipleri ve kademelerinde gerçekleştirileceği çoğunlukla belirtilmiyor. Öte yandan kelam konusu aktifliklerin örgün eğitim saatleri içinde mi yapılacağı, ne kadar süreceği, iştirakin istekli mü zarurî mu olduğu da açıkça belirtilmiyor.
Bir öteki kıymetli sorun ise pahalar eğitimi aktiflerinin kimler tarafından yürütüldüğü ve bu bireylerin hangi yetkinliklere sahip olduğu… Araştırmacılar, “Özellikle soyut kavramları kapsayan içeriklerin işleneceği etkinliklerde vazife alacak bireylerin, çocuğun haklarını ve çocuğun pedagojik ihtiyaçlarını önceleyebilecek ve aktiflikleri bu yaklaşımla uygulayabilecek gerekli yeterliliklere sahip olduğundan emin olunmalıdır. Çocukların gelişimi, eğitimin niteliği, toplumsal barış üzere alanlara direkt katkı sunma potansiyeli olan ve farklı formlarda kurgulanabilecek pahalar eğitimi uygulamalarının, kapsayıcı ve çoğulcu bir yaklaşımla, insan haklarını referans alarak, üniversal kıymetler odağında gerçekleştirilmesine muhtaçlık vardır.”
‘DERS KİTAPLARINA DİĞER DİN VE İNANÇLAR DA DAHİL EDİLMELİ’
Araştırmacılar kapsayıcı bir din eğitimi için ders içeriklerinin düzeltilmesi gerektiğini vurguluyor ve Sünni İslam anlayışından farklı olarak öbür din ve inançların da ders kitaplarına dahil edilmesi gerektiğinin altını çiziyor.
Gazete Duvar
