İZMİR – Antik çağlardan günümüze seyahat, insanlık için en çok merak uyandıran hususlardan biri oldu. Yüzyıllar uzunluğu beşerler, değişik nedenler ve hedeflerle yola çıktı.
Günümüzde de turizm olgusu kıymetli bir sanayi alanı. Lakin son 20 yılda bir artış gösterse de Türkiye’deki acenteler talebin olmadığı ön görüsüyle çoğunlukla arkeoloji tipleri düzenlemeye yönelmiyor.
Pekala, yabancı turistler Türkiye’ye yönelik arkeoloji tiplerine ilgi duyuyorlar mı? Yerli turistlerin arkeoloji çeşitlerine ilgisi niye beklenenin altında? Pandemi kaynaklı tasalar, tabiat ile iç içe olan bu tıp cinslerin bahtını artırabilir mi? Tematik arkeoloji cinsleri konsepti hazırlayan Academic Tour’un rehberlerinden, Profesyonel Turist Rehberi Murat Gün sorularımızı cevapladı.
Ülkemizde genel olarak kültür tiplerine ve özel olarak da arkeoloji çeşitlerine olan ilginin kültürel altyapıdan beklenenin altında olduğunu söyleyen Gün, “Aslında ülkedeki sosyokültürel altyapı, bir kültürel aktiflik olarak, hele de kendi coğrafyasındaki arkeoloji çeşitlerine, var olandan daha fazla bir ilgiyi gerektirecek noktadadır” diyor.
‘KÜLTÜREL HAZ, KÜLTÜREL ALTYAPI İSTER’
Türkiye’de yerli turistler deniz, kum ve güneş turizmine ilgi gösteriyor. Kültür ve arkeoloji çeşitleri ise güya daha çok yabancı turistler tarafından tercih ediliyor. Bu bahiste siz neler söylersiniz?
Yabancı turistlerin genel olarak kültür cinslerine ve özel olarak da arkeoloji cinslerine ilgi gösterdiği tarafındaki tespite büyük ölçüde ben de katılıyor ve bunun yorumlanmaya muhtaç olduğunu düşünüyorum.
Stendhal Sendromu’nu biliyorsunuzdur. Fransız müellif Stendhal, 1817 yılında Floransa’da Santa Croce Bazilikası’nı ziyaret eder. Orada Giotto’nun fresklerini gördüğünde yaşadıklarını kaleme alır. Kalp atışı hızlanmış, başı dönmüş ve kendini berbat hissetmiş, bayılacak üzere olmuştur. 1979 yılında bir İtalyan psikiyatrist kentin ziyaretçileri üzerinde yaptığı uzun müşahedelerden sonra, bunu bir sendrom olarak tanımlamıştır. Yüksek derecede sanat yapıtları karşısında hissedilen bu çeşitten psikosomatik bir “altüst” oluşu, bunu birinci betimleyen kişinin ismiyle “Stendhal Sendromu” olarak isimlendirmiştir. Floransa’da hastaneye başvuranlar ortasında, haftada birkaç turiste “Stendhal Sendromu” teşhisi konulduğunu bir gazete haberinde okumuştum.
Entelektüellere has bir sendrom üzere görünüyor…
Biraz o denli bir boyutu var doğal. En azından muhakkak bir altyapıyı gerektirdiğini söyleyebiliriz. Şayet biz –sözgelimi- Michelangelo’nun, “Davud” heykelini birinci defa tıbbımızın rehberinden duyuyorsak, o heykel ile sarmaş dolaş bile olsak bırakın sendromu, rastgele bir kültürel haz dahi yaşamayabiliriz. Yani demek istiyorum ki; kültürel içerikli rastgele bir aktifliğin bizdeki yankısı, bize bağlıdır. Kültürel haz, kültürel altyapı ister. Yani şayet sindirilmiş aşikâr bir kültürel altyapı yoksa Davud Heykeli bizim için bir “mermer parçası” olabileceği üzere mesela Afrodisias da “taş” olabilir. Fakat şunu unutmayalım: Kültürel altyapı durağan değildir. Yavaş da olsa değişir. Ancak iyi beslenip gelişebileceği üzere, makus beslenip, zayıflayabilir de…
‘BAZI ÜLKELERİN ZİYARETÇİLERİNİ SIKLIKLA GÖRMEMİZ TESADÜF DEĞİL’
Arkeoloji tiplerine yönelik bir ilgiyi de bu bağlamda mı değerlendiriyorsunuz?
Kültürel birikimi, yalnızca arkeoloji değil, her cinsten kültürel aktifliğin itici gücü olarak değerlendiriyorum. Fakat elbette yegâne belirleyici değil. Bahsimiz açısından tabir edecek olursak, kültür tipi çok varlıklı bir içeriğe sahip genel bir kavram. Arkeolojisi, tarihi, lisanı, dini, sanatı, müziği, mutfağı, folkloru, dünü ve bugünü ile bir coğrafyayı genel olarak tanıtmayı amaçlayan tipler en yaygın biçimde yapılan kültür cinsleridir. Bunların her biri başka olarak da ele alınabilir ki bu halde yapılan tematik çeşitler da son yıllarda tüm dünyada besbelli bir artış göstermektedir. Yeniden bir kültür çeşidi olarak, aşikâr bir coğrafyanın antik tarihini ele alan arkeoloji tipleri yapabileceğiniz üzere, mutfağını bahis alan gastronomi çeşitleri, ya da dini tarihini ele alan inanç çeşitleri da yapabilirsiniz. Olağan bu çeşit cinsler daha özel ilgileri gerektirir ve bunlara olan talep, bahsettiğim bağlamda yapılan kültür cinslerine kıyasla daha sonludur.
Yabancı turistler konusuna dönecek olursak; tematik bir çeşit olarak Türkiye’ye yönelik arkeoloji çeşitlerine ilgi duyuyorlar mı?
Turistik destinasyon olarak –yabancı bir ülke gibi- uzak bir coğrafya kelam konusu ise bu türlü tematik cinsler daha az talep görür ve ekseriyetle kelam konusu coğrafyayı “biraz şundan, biraz bundan” formunda tüm taraflarıyla tanıtmayı maksat alan tipler daha çok alıcı bulur. Ülkemizi ziyaret eden yabancı turistlerin de çok büyük çoğunluğu için durum budur. Yani arkeolojik içerikli ziyaretler birçok parametre ile belirlenen çeşit güzergâhında bulunan muhakkak başlı noktaları içerir.
Yabancı turistlerin arkeoloji içerikli ziyaretlere yönelik ilgisinin de tekrar kültürel altyapı ile alakalı olduğunu düşünüyorum. Kimi ülkelerin ziyaretçilerini antik kentlerde ya da müzelerde neredeyse hiç görmediğimiz üzere kimilerinden gelenleri ise sıklıkla görüyoruz. Bunun bir “tesadüf” olamayacağı, kelam konusu turistlerin ülkelerinin kültürel altyapısı ile alakalı olduğu kesinlikle. Elbette bu münasebet, yaşadığınız ülkenin kültürel zenginliklerinden bağımsızdır. Ülkeniz varlıklı bir kültürel mirasa sahip iken, siz bu miras ile orantılı bir kültürel altyapıya sahip olmayabilirsiniz. Doğal ki aksisi de geçerlidir.
‘ARKEOLOJİ DE SÜRATTEN HİSSESİNİ ALARAK ÇEŞİTLERE GİREMİYOR’
Türkiye’den yabancı ülkelere yapılan tiplerde da Türkiyeliler açısından durum birebir mı?
İşte tam da burada bir karşılaştırma yapabilir ve bundan elde edilecek bilgileri bahsimiz açısından kıymetlendirebiliriz. Türkiye’den yabancı ülkelere yapılan cinsler da yeniden yabancı turistlerin ülkemize yönelik olarak yaptıklarına misal bir yapıda. Yani çok boyutlu bir coğrafya tanıtımı üslubunda fakat arkeolojinin bu çeşitlerdeki yeri yok denecek kadar az. Türkiye’deki arkeolojik zenginliği öbür ülkelerde pek de bulamadığımız gerçeği ile birlikte değerlendirildiğinde de durum değişmiyor. Öncelikle; maliyet ve satış fiyatı tasaları ve de göstermelik bir içerik zenginliği rekabeti ile çok süratli tipler yapılıyor. Birçok öbür kültürel öge üzere arkeoloji de bu süratten hissesini alarak, tiplere giremiyor. Genel olarak, kültürel içeriğin “tatil” programını ağırlaştıracağı istikametindeki algı da acentelerin içerik belirlemesinde kıymetli rol oynuyor. Evet, Vatikan Meydanı’na kadar gelip, ortalarında Michelangelo’nun başyapıtlarından Pieta’nın da bulunduğu sayısız sanat yapıtının sergilendiği ve fiyatsız ziyaret edilen Snt. Peter Kilisesi’ne girmeyen müşterilerle de karşılaşıyoruz. Bu durumun, nihayetinde ekonomik bir faaliyet yürüten ve alıcı arayan acenteler tarafından cinsin içeriğini belirlerken dikkate alınmak zorunda olduğunu da anlıyorum. Kitlesel çeşitlerde yüksek ilgi ile ilgisizlik birlikte gezmek durumundadır. Tam da bu nedenle dünyada ilgilere nazaran ayrışan tematik çeşitler artıyor.
Fakat mevzumuz açısından şunu belirtmeliyim ki; biz rehberler, Türkiyeli turistlerin de yabancı ülkelerde, arzın üzerinde bir arkeolojik içerik talebi olduğunu gözlemliyoruz. Lakin tıp içeriğinin belirlenmesi çok boyutlu bir sorun ve müşterinin de bilinçlenmesini gerektirir. A acentesi, B acentesinin yarı fiyatına, iki katı ülke ve kenti programın içeriğini boşaltmadan gezdiremez. Öncelikle bunun kavranması gerekiyor.
‘SEYAHAT ACENTELERİ KIYMETLİ BİR ROL OYNUYOR’
Pekala, yerli turistlere dönecek olursak, içerideki durum nedir?
Yabancı turistler için kelam konusu olan kültürel haz ile kültürel altyapı ortasındaki korelasyon, doğal ki yerli turistler için de geçerli. Kültürel altyapının zenginleştirilmesi, birincil olarak turizm bölümünün problemi değil. Bu alanda onun sonuçları yaşanır. Lakin naçizane benim müşahedem o taraftadır ki; ülkemizde genel olarak kültür çeşitlerine ve özel olarak da arkeoloji cinslerine olan ilgi –konunun ekonomik boyutundan da bağımsız olarak- kültürel altyapıdan beklenenin de altında. Yani aslında ülkedeki sosyokültürel altyapı, bir kültürel aktiflik olarak, hele de kendi coğrafyasındaki arkeoloji tiplerine, var olandan daha fazla bir ilgiyi gerektirecek noktadadır.
Bu ilgi niye beklenenin de altında?
Mevzunun çok boyutlu olduğu gerçeğini göz önünde bulundurarak, Turizm Bakanlığı’ndan turist rehberine kadar geniş bir silsileden oluşan arz kanadı ile bağlantılı birtakım nedenler olabilir.
Elbette bu fikrim de müşahedelerimize dayanıyor. 2000’li yılların başlarından evvel biz rehberler, yabancı kümeler ile yaptığımız ziyaretlerde, genel olarak kültürel çeşit destinasyonlarında yerli kümeleri pek göremezdik. O denli ki; buralarda Türkçe anlatım duymak dikkatimizi çekerdi. Lakin ne olduysa 2000’li yılların başlarından itibaren yerli kümeler bu destinasyonlarda “aniden” görülmeye başladı. Kültürel altyapılar değişkendir fakat o denli “ani” sıçramalar falan göstermezler. Arz kanadında gerçek bir şeyler yapılmış olmalı ki var olan –aynı- kültürel altyapı, turizm alanında kendini daha çok gerçekleştirmeye başlamış olsun. Hasebiyle da şayet tespitimiz doğruysa; yani kültür ve arkeoloji cinslerine olan ilgi kültürel altyapıdan beklenenin de altında ise bunun nedenlerinin aranması gereken yerlerden biri de arz kanadında her derecedeki oyuncunun izlediği turizm politikalarıdır.
Yıllar evvel bir Yunan kümesi ile Kapadokya’daydım. Mustafapaşa’da eski bir Rum meskeninin ziyaretinden çıkıyorduk. Kelam konusu mesken o periyodun pek beğenilen dizisi “Asmalı Konak”ın çekimlerinde kullanılan birinci konuttu ve yerli kümeler da bu nedenle sıkça ziyaret ederlerdi. Ziyaret çıkışında, yerli kümeden bir genç bayan, telefonda konuştuğu şahsa motamot şöyle söyledi: “Asmalı Konak turundayım. Bu ortada Kapadokya’yı da geziyoruz”…
Münasebetiyle seyahat acentelerinin bu mevzuda sandıklarından daha kıymetli bir rol oynadığına inanıyorum. Kapadokya çeşidini “Asmalı Konak” çeşidi olarak satmak ile sözgelimi Efes ören yeri ziyaretine, Efes Müzesi’ni eklemekten çekinmek, müşterinin kültürel altyapısına güvensizlikten kaynaklanan birebir korkunun eseri. Evet, turizm de nihayetinde bir ekonomik faaliyet ve piyasaların kurallarına alışılmış. Temel bir piyasa kuralı olarak da talep arzı belirler. Lakin arzın da tüketici davranışlarını ve hasebiyle talebi etkilediğini biliyoruz.
‘TEMATİK ARKEOLOJİ ÇEŞİTLERİNİ BİR KONSEPT OLARAK İŞLEYECEĞİZ’
İş birliği içerisinde olduğunuz Academic Tour’la birlikte tematik arkeoloji tiplerine hazırlandığınızı biliyoruz. Hem genel hem de pandemi şartlarına bağlı olarak beklentileriniz neler?
Öncelikle belirtmeliyim ki arkeolojik içerikli tipler, gerek Academic Tour gerekse öbür acenteler tarafından esasen daha evvel de tekraren yapılmış ve yapılmaktadır. Lakin yaygın olarak, genel bir kültür cinsinin özel bir içeriği olarak ele alınmaktadır. Arkeoloji çeşidini bağımsız ve tematik olarak ele almak da bizim icadımız değildir. Çok hudutlu da olsa, turizm kesiminin “marjinal çocuğu” olarak, bu da yapılmaktadır. Biz bunu bir adım öteye taşıyarak, tematik arkeoloji tiplerini bir konsept olarak işlemeye karar verdik. Tüm ülke coğrafyasının antik tarihini, antik kentlerinin ve ilgili müzelerinin tarihî bölgeler bazında, sistematik ziyaretleri ile tanıtmayı hedeflediğimiz bu konseptimize bir İzmir acentesi olarak, bölgemiz olan Batı Anadolu ile başladık. Bu çerçevede ve birinci etapta 18 değişik cins programı hazırladık.
Geçenlerde bir tarihçiden kolay ve kolaylığı içinde çok hoş bir cümle okudum. “Yüzyıllar, binyıllar içinde değişen insan değil, teknolojidir” diyordu. Bir antik kentin içerisinde kendimizden bir şeyler görmek sahiden doyumsuz bir haz. Temellerini gördüğümüz bir meskenin avlusunda iki bin yıl evvel oynayan çocukların, içine çakıl taşı doldurularak, kilden yapılmış çıngıraklarının sesini ne kadar çok duyurabilirsek, bu doyumsuz hazzın o kadar çok alıcısı olacağına inanıyorum.
Pandemi şartları bildiğiniz üzere en çok turizm bölümünü vurdu. Bu alandaki gelişmelere bağlı olarak şayet turizm yapabileceksek, pandeminin yarattığı tasaların, kesimin bu “marjinal çocuğunu” engellemek bir yana destekleyebileceğini umuyorum. Yapısı gereği tabiat ile iç içe olan bu çeşit tiplerin sıhhat açısından en az dert veren turizm faaliyetlerinden olacağını düşünüyorum.
Gazete Duvar