NFT, yani “Non-Fungible Tokens”, en kolay formuyla bir şeyin dijital sertifikası olarak tanımlanabilir. Türkçeye, değişimi mümkün olmayan para yahut çip olarak çevirebileceğimiz özel bir kriptografik simge tipi olan NFT, kopyalanamaz ve tipinin tek örneğidir.
11 Mart Perşembe günü, Beeple ismiyle tanınan dijital sanatçı Mike Winkelmann tarafından 5 bin günden fazla müddette yapılan çizimlerden oluşturulan, jpg formatındaki “Everydays: The First 5000 Days” isimli dijital sanat yapıtı, Londra’da bulunan Christie’s Müzayede Konutu’nda 69,3 milyon dolara satıldı. Eser, şimdiye kadar en yüksek fiyata satılan dijital sanat yapıtı oldu. Christie’s Twitter hesabından yapılan açıklamada da, yapıtın kripto para ünitesi ile satıldığı ve bunun bir birinci olduğunu belirtildi.
Christie’s Müzayede Konutu’nun birinci kere NFT formunda, büsbütün dijital bir sanat yapıtını açık artırmaya sunmasının akabinde “kripto sanat”ı ve mevcut sanat tertibini nasıl değiştirebileceğini akademisyen Zeki Coşkun, ha:ar isimli sergilerindeki tüm yapıtların NFT olarak satışa çıkacağı ha:ar sanatçı ikilisi (Hande Şekerciler ve Arda Yalkın) ve muharrir Evrim Altuğ ile konuştuk.
BİR SANAT YAPITININ NFT FORMATINDA SUNULMASI NEDİR?
NFT’yi değiştirilemez, kopyalanamaz dijital jeton/para olarak tanımlayan Zeki Coşkun, bir sanat yapıtının NFT formatında sunulmasına ait, “İlk sorunun karşılığı teknik. En kısa ve yalın haliyle söylenirse, artık pek olmasa da ister manuel sistemlerle, ister bilgisayar ortamında gerçekleştirilmiş “sanat” eserlerinin dijital şifreleme yoluyla bir çeşit kripto para alanına taşıma süreci diyebiliriz NFT’ye. Değiştirilemez, kopyalanamaz jeton/para.
Kripto işlerin müzayedeye çıkması, milyon dolarlara alınıp satılması faslına gelince: NFT kavramı, tekniği, pratiği oluşturulduktan sonra, öteki düzlemlerde, öteki güdülerle gerçekleştirilen işlerin şifrelenip kriptoya çevrilmesinden çok direkt bu alana yönelik üretimler öne çıkıyor. Tabir yerindeyse kesim kendi pazarını, borsasını oluşturuyor… Dışarıdakileri de buraya çağırıyor. Koşan geliyor” dedi.
NFT’nin işleyiş açısından müzayedelerden daha şeffat olduğunu vurgulayan sanatçı ikilisi ha:ar, “Basitçe, bir dijital veriyi eşsiz, kopyalanamayan, çoğaltılamayan bir kod ile işaretleyerek sertifikalandırmak olarak özetlenebilir. Bu eşsiz kod satın alındıktan sonra ikinci düzey pazarda da anında alınıp satılabiliyor.
Burada kıymetli olan NFT formatındaki veriyi sanat yapıtı olarak kabul ediyor muyuz? Şayet bunun karşılığı “evet” ise, rastgele bir yapıtın müzayedeye çıkmasından bir farkı yok. Öte yandan işleyiş bakımından klasik müzayedelerden çok daha şeffaf. Tüm alım-satımlar takip edilebiliyor ve sanatkarlar ikinci el satışlardan da muhakkak bir oranda yüzde alabiliyor” tabirlerini kullandı.
Evrim Altuğ da şu tabirleri kullandı: “Neredeyse tüm varlık ve biçimlerin maddi ve politik kontrol çıkarları doğrultusunda belirli envanter ve kurlara zati dahil ve kurban edildiği bir dünyadayız. Bu envanterci, kapitalist zihniyetin ister bir banka kasası, isterse bir data bankasında diji-garantide olmasında da şaşılacak bir açgözlülük ve gelecek hırsı göremiyoruz.
Sanatın da bu sebeple kendi ‘değer’ ve ‘kalıcı’lığını elektronik cihana sıçratması olarak algılanabilecek bir çeşit yapıt üretim biçimi üzerine en iyi karşılığı, yeniden ekranın kendisi verebilir diyerek, sizlere benim de faydalandığım üç değişik kaynak metin-haber önermek istiyorum:
https://fikrimulkiyet.com/nft-sanat-eserleri-ve-telif-hukuku/ , https://webrazzi.com/2021/03/03/nft-nedir/ , https://bctr.org/nft-sanat-eserleri-satisi-aralik-ayinda-zirve-yapti-20466/ ”
SANAT YAPITLARININ NFT FORMUNDA SUNULMASI MEVCUT TERTİBİ NASIL ETKİLEYECEK?
Ortalama bedelde hiçbir içeriğin hatırlanmaz ve aktarılmaz hale geldiğine dikkat çeken Evrim Altuğ, “Zamanın eskiye oranla daha acımasız bir süratle ilerlemesi, bedeldeki aşınmanın ve hafıza kaybının da en değerli belirtilerini önümüze koyuyor. Ortalama kıymette, kendi halinde, bağırıp çağırmayan yahut skandal içerik taşımayan neredeyse hiçbir içeriği hatırlamaz yahut aktarmaz hale getirildik. Bu yüzden yaşadığımız bu ekonomik hırsın elektro tozu dumanı ortadan kalktığında neyin gerçekten değerli yahut değersiz olacağına da, tekrar insan temelli, beyin, yürek üzere sıradan aygıtların kanaat getireceğine inanmak istiyorum. Yoksa hepimiz her standa birer para sayacı yahut ultraviyole uydurma para dedektörü üzere girip çıkacağız” sözlerini kullandı.
Uzun müddettir mevcut nizam diye bir şeyin olmadığını söyleyen Zeki Coşkun, sanat yapıtlarının NFT formunda sunulması mevcut tertibi nasıl etkileyecek sorusunu, “Şu anki halle sanat yapıtı için paha bahsinde hiçbir şey söylemek mümkün değil. Bir resmi, merasimle yaktı adamlar…“Biz bunun varlığına son veriyor, NFT’ye çeviriyoruz” diye görüntü yayınladılar gururla. Bence asıl performans bu. Üstelik, müzayedeyi alaya alan, müşterileri ve işin kendisini Moronlar olarak isimlendirilen bir çizim yakılıp kriptolaştırılan!
Mevcut tertip diye bir şey yok çoktandır. Salgın öncesinin son performansını hatırlamak kâfi: Arka Basel Miami’de koli bandıyla duvara yapıştırılan muz 120 bin dolara satılmıştı. Bildiğiniz muz. Sanatçı bu işe, Komedyen ismini vermişti. Global ticaretin ironisini yaptığını söylüyordu. Sonra bir öbür sanatçı geliyor, duvardaki muzu alıp mideye indiriyordu… Bu performansın ismi da Aç Sanatçı’ydı.
Hasılı, kripto vakitlerden geçiyoruz. Her şey olur” diyerek yanıtladı.
ha:ar ise ‘kripto sanat’ın mevcut sistemi nasıl etkileyeceğine ait, “NFT bir sunuş biçimi. Biz NFT piyasasının beğenisine yönelik işler yapmıyoruz. Hali hazırda yaptığımız yapıtların NFT edisyonlarını da çıkarıyoruz. Bu ikisinin negatif manada birbirini etkileyeceğiniz de düşünmüyoruz.
Şu anda kripto piyasa inanılmaz bir hype yakaladı. Bunda kripto para ünitelerinin pahasını arttırmak isteyen şahsen mining yanda kripto para ticareti yapan şahısların yüksek ölçüde NFT alımı yapmasının da tesiri var. Sanatkarlar açısında galeri hissesi, stant masrafı, fizikî üretim harcamaları olmadan elde edilebilecek inanılmaz bir gelir potansiyeli var. Öte yandan, göreceksiniz, bu patlamada on binlerce dolara satılan yapıtların çok küçük bir kısmı hariç hepsi kıymetinin tamamını kaybedecek.
Şimdilik piyasada baskın olarak motion designer’lar, grafiker ya da illüstratörler hakim ama ilerleyen vakitlerde işi sanat olan kültür üreticilerinin bu pazarı önemli manada ele almasıyla satışa sunulan işlerin kalitesi yükselecek ve klasik sanat piyasası için bir alternatif olacağını düşünüyoruz. Vakitle da mevcut piyasayla melezlenecek ve yeni bir iş yapma biçimi getirecek sanat dünyasına” dedi.
‘KRİPTO SANAT’ İNANÇLI Mİ?
Kripto sanatın güvenirliği hakkında konuşan ha:ar, konvansiyonel metotlarla üretilmiş yapıtların sertifikasyonuna başlandığına dikkat çekerek, “Kriptoladığınız yapıtların kopyalanması mümkün değil. Yapıtı NFT formatına çevirdiğinizde özel bir dataya dönüşüyor. Biricik, kopyalanamaz hale geliyor. Birebir vakitte da evrak geliştikçe yani ikinci el satışlar, kimin koleksiyonunda üzere bilgiler belgenin içerisine işleniyor. Fizikî eser sertifikasyonları için de kullanılan bir yol aslında. Verisart üzere kurumlar bu biçimde heykel, fotoğraf üzere konvansiyonel metotlarla üretilmiş yapıtların sertifikasyonuna başladı bile” dedi.
Kıymetli olanın çoğaltma hareketini yozlaştırmadan yapabilmek olduğunu vurgulayan Evrim Altuğ, “Eserler ister elektronik, isterse organik gereçle sunulsunlar, zati üretildikleri an itibariyle kendilerinden ilham ve izlenim edinen her insan tarafından, ‘rıza’ yapıtıyla, türlü niyetlerle, ‘özgünlük sertifikası’ ögesiyle bile isteye kopyalanmaktalar. Sıkıntı, kelam konusu çoğaltma hareketinin hangi gaye ve imkânlarla, kimi yahut neyi sömürüp manipüle etmeden yapıldığına vakıf olabilmek ve bunu yozlaştırmamakta. Bildiğimiz üzere bugün, dünyanın fotografik, plastik ve sinematografik belleği, türlü tröstler ve telif devlerinin, ya da müze, koleksiyoner yahut varislerin müsaade ettikleri esnek mülkiyet ve kullanım hakları dışında paylaşılabilir değil” formunda konuştu.
Zeki Coşkun da, “Çok şey söylenebilir… söyleyeceğiniz her şey anında geçersizleşebilir. Amazon hacklenmedi mi? Dünyanın zirvesindekilerin banka kayıtlarından özel yazışmalarına dek deşifre edilmedi mi? Wikileaks’in bu alanda uygulanamayacağını kim söyleyebilir?” sözlerini kullandı.
NFT DÜNYASINA GİRMENİN AVANTAJLARI/DEZAVANTAJLARI NELER?
26 Mart Cuma gününden itibaren Ankara CerModern’de ha:ar isimli sergilerindeki tüm yapıtların NFT olarak satışa çıkacağı sanatçı ikilisi ha:ar, NFT dünyasına girecek olmayı şöyle anlattı:
“Çok sayıda ve süratli eser üretebilen bir oluşum değil, iki yıldır üzerinde çalıştığımız ve hala bitiremediğimiz enstalasyonlar var, tek bir fotoğraf üretmek birden fazla vakit iki ayı bulabiliyor ve ürettiğimiz yapıtların fizikî edisyonlarının kolleksiyonerlere ulaşması konusunda çok fazla badire çekmiyoruz. Bu durum kripto sanatın süratli akışına zıt aslında. Biz bir vesile ile Zack Yanger ile tanışıp Üstün Rare’e davet edildik. Bir kıymetlendirme süreci olmadan direkt dahil olabileceğiniz öbür platformlar da var, bizim SuperRare’i seçmemizin sebebi yalnızca tek edisyonun satışının yapılabilmesi, dünyanın en büyük ikinci platformu olması ve herkesi kabul etmemeleri idi. Biz de kripto sanat piyasasının dinamiklerine uygun biçimde kolay üretilen ve tüketilen, kitsch işler koymak yerine bir plan yapıp Mart sonunda CerModern’de gerçekleşecek standımızdaki tüm yapıtların birer NFT versiyonunu yaratmaya karar verdik. Bu edisyonlar da 1 Nisan’dan itibaren Harika Rare’de görücüye çıkmaya başlayacak. Bu bağlamda da ha:ar, bir şimdiki sanat standını olduğu üzere kripto formatta kolleksiyonerlere sunan birinci sanatkarlardan olacak.”
NFT İLE SANATKARLAR, GALERİLER NE KADAR KAZANIYOR?
NFT’nin son derece şeffaf olduğunu belirten ha:ar, “NFT’nin en hoş tarafı satışların son derece şeffaf olması. Mevzunun bu tarafıyla ilgilenenler her bir yapıtın başlangıç kıymetini, alım-satım kayıtlarını ve ikinci el ederini takip edebilir” dedi.
Sanat yapıtlarının NFT ile satışa çıkmasının borsaları andırdığını aktaran Zeki Coşkun, “Döviz piyasalarını, borsaları andırıyor burada olup bitenler. Yakınlarda Amerikan borsasındaki GameStop paylarında yaşanan operasyonu andırıyor durum. 13 yıldır bilgisayar çizimleri, animasyon, görüntülerle bir cins şahsî dijital günce – arşiv oluşturan kendi halinde bir tasarımcının 2018’den bu yana alanların aranan artistine dönüşmesi, derken o arşiv – güncenin NFT’ye çevrilmesi, on saniyelik tek bir görüntünün 6.6 milyon dolara satılması… latife değil; profesyonel bir oyun, performans. Win – Win” tabirlerini kullandı.
Evrim Altuğ da, “Müzayede kurumu ve sanat tarihi kurumunun yapageldiği üzere, şu orta tanınan olan bu alan üzerinde de ismi ve emeği ile, rekor ve yaygınlık emaresi ile varolan her isim, galeri, vakit ve yere bulaşıcılığı düzeyince kazanıyor. Masalların fiyatı ve ratingi var mı? Bunun üzere bir şey, kelam konusu alana biçilegelen pahası anlamaya uğraş etmek…” biçiminde konuştu.
‘KRİPTO SANAT’, TÜRKİYE’DE GEÇERLİ OLABİLECEK Mİ?
Kripto sanat alanında Türkiye’den Murat Pak’ın şimdiye dek bin 656 işi satıldığına dikkat çeken Zeki Coşkun, Alanda Türkiye’den isimler var aslında. Birinci öne çıkanlardan biri Murat Pak. Üstelik o, kripto sanat – NFT pazarında eserleriyle milyon dolarlık satışa ulaşan birinci isim oldu Aralık 2020’de. Şimdiye dek bin 656 işi satılmış, toplamda 15,171,536 dolara ulaşmış. Bir öbür isim yakınlarda Fractal İstanbul – Pandemi çalışmasını NFT’ye çeviren Tarık Tolunay. O da 36 bin dolara satıldı. Kısaca hareket var. Futbolcu Mesut Özil dahil olmak üzere… Dijital fal sitesi Faladdin’deki kahve falı fotoğraflarını NFT’ye çevirmeye kadar uzandı iş. Onların deyişiyle söyleyeyim, Mukadderat!” biçiminde konuştu.
Evrim Altuğ ise, “Bunu yanıtlayacak ekonomik garantörlük ve vizyona sahip değilim. Fakat ‘video sanatı’, ‘dijital tuval’, ‘tv kitaplığı’, ‘akustik kütüphane’ yahut siber müzelere iyice alıştığımız şu elektrodemokratik ortamda, tüm bu hizmetlerin sinsi musluğu para üzere, sanatın da bu biçimsel bedel açlığından nasibini alması kaçınılmazdı. Bu şartlarda sorum kolay. Şarjımız ne kadar kâfi? Yahut şöyle sürdüreyim. Hani olur da, edinip, diyelim bir türlü açamadığınız bir kültürel ‘Databank’a bakıp, kaç fotoğraf ve bedel emaresini hakkıyla duyumsayarak görebileceksiniz? Bu manada kültürün maruz kaldığı kabuk değişimini şöyle de yankılayabiliriz: Geçmişte çok değerli ve sirkülasyonda olan kasetler, vhs görüntüler, betamax olanları, 8 mm sinemalar, 16 mm olanları, 35 mm’ler yahut eski foto negatifler, hatta cep telefonları, cep bilgisayarlarıyla üretilmiş post çağdaş kültür kalıntıları… ya da blu-ray kayıtlar, laser-disc’ler… elbette bunların artık bir ‘sahaf’ baharatı var…. Bu taraftan bu zincirde okurla şu soruyu paylaşayım ve bitireyim.. ‘Kripto’ sanatı ihtiva eden müze ve galeri cesetlerinin de gelişi çok yakın olmasın sakın?
Örnek olay: Düşünün, meskene sahaftan bulduğunuz minicik bir USB ile gidiyorsunuz… Beğenilen, artık USB kullanana bile bugün gülenler var. Son 10 yılda ne kadar acaip dizaynlı ve ebatlı USB’lerin yer aldığını anımsayan olmuştur… İçinden dünyanın en değerli elektro nar taneleri dökülüyor. Hoş. Sonra? İşin ucu tekrar ‘özgün’lüğe, mülkiyetin hudutlarına varıyor. Bu taraftan Türkiye’de böylesi bir pazarın fakat Dünya rüzgârına bağımlı bir popülerlikle var olacağından tasa duyuyorum” dedi.
Kripto sanatın özel olarak bir ülkenin, kentin yahut milletin inhisarında olmadığını aktaran ha:ar, “Türk koleksiyonerler kripto sanata ilgi gösterecek mi diye sormak istiyorsanız şu anda bizim yakın etrafımızdaki önemli sanat koleksiyonlarına sahip koleksiyoner arkadaşlarımız alımlara başladı bile. Münasebetiyle bir ilgi yükselmeye başladı bile. Piyasa internet üzerinden yürüdüğü için son derece demokratik ve dünyanın her yerindeki alıclara açık zati. Özel olarak bir ülkenin, kentin yahut milletin monopolünde değil” tabirlerini kullandı.
Gazete Duvar
