Erdoğan Alayumat
Türkiye 2020 yılında dokuma kesiminde yüzde 16.5 civarında ihracat gerçekleştirdi. Süratle gelişen kesimde 2 milyondan fazla personel çalışıyor. Sendika ve toplumsal haklardan yoksun esnek ve kuralsız çalışmak zorunda kalan emekçiler ise ömürlerinden şad değil.
Dünyadaki en eski üretim biçimlerinden biri olan dokuma sanayi kolu olarak ortaya çıkması sanayi ihtilali ile İngiltere’de başlar. Dokuma bölümü sanayi ihtilalinden sonra gelişmiş ülkelerin ekonomilerinde değerli bir rol oynarken, günümüzde Çin dünyanın en büyük dokuma ihracatçısı pozisyonunda.
Anadolu’da Osmanlı imparatorluğu devrinde dokuma daha çok ordunun gereksinimlerini karşılamak için uygulanan bir üretim biçimiyken, Cumhuriyet periyoduna gelindiğindeyse süratle endüstrileşmeye başlar. Daha çok pamuk tarımına dayalı olarak gelişmeye başlayan dokumacılık bölümü, 1980’li yıllarda liberal iktisat siyasetlerinin yardımı ile kıymetli düzeyde ihracat yapan Türkiye, dünyanın 7’inci, Avrupa’nın ise 3’üncü en büyük dokuma üreticisi pozisyonuna yükselir.
BİR MİLYON PERSONELDEN SADE 97 BİNİ SENDİKALI
Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığının bilgilerine nazaran dalda 1 milyon 167 bin 918 kayıtlı personel çalışıyor. Kayıt dışı çalıştırılanlar da bu sayıya eklendiğinde yaklaşık 2 milyonun üstünde dokuma çalışanının olduğu düşünülüyor. Sendikalı emekçi sayısı ise 97 bin 943 kişi. Dokumacılıkta örgütlü olan 3 büyük sendikanın üye sayısı ise şöyle: “Türkiye İş Sendikaları Konfederasyonu’na bağlı Türkiye Dokumacılık, Örme, Giyim ve Deri Sanayi Çalışanları Sendikası (TEKSİF) 48 bin 281, Hak İş Konfederasyonu’na bağlı Öz İplik İş Sendikası 37 bin 688 ve Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu’na bağlı Dokumacılık Emekçileri Sendikası 11 bin 914.”
SENDİKAL ÖRGÜTLENMENİN ÖNÜNDEKİ MAHZURLAR
Milyonlarca emekçinin çalıştığı iş kolunda sendikasız personel sayısının açıklanan sayılardan da az olduğunu söyleyen DİSK’e bağlı Dokuma emekçileri Sendikası Gaziantep Bölge Temsilcisi Mehmet Türkmen, “Gerçekte sendikalı emekçi sayısı yüz binin bile çok altında. Bu durumun pek çok nedeni var lakin en başta gelen nedenlerden biri Türkiye’de sendikalaşma ve sendikal örgütlülüğün önünde çok önemli pürüzler var. Ne yazık ki sendikal nedenlerden kaynaklı işten atmaları engelleyecek hiçbir sistem yok. Türkiye’de sendikal örgütlenme anayasal hak ve bunu engellemek ise hata olarak görülüyor. Lakin patronlar sendikal örgütlenmeyi engelleyerek cürüm işliyor ve bu hatası işlerlerken hiçbir pürüzle karşılaşmıyorlar” dedi.
Sendikal örgütlenmenin önündeki manilerden birinin de sendikal bürokrasi olduğunu aktaran Türkmen, sendikaların çalışanları örgütlemek için önemli bir uğraş içinde olmadığı tenkidinde bulundu. Türkmen, son bir yılda on binlerce emekçi fiyatsız müsaade denilerek işten atılırken, yeni getirilen Kod-29 münasebet gösterilip işten atılan personel sayısı 170 bini geçerken, yüzlerce emekçi iş cinayetlerine kurban edilip salgınla baş başa bırakılırken, sendikaların dişe dokunur bir örgütlenme içinde olmadığını tabir etti.
ÇALIŞANLARIN YÜZDE 40’I BAYAN VE ÇOCUKLAR
Dokuma bölümünde çalışan emekçilerin yüzden 40’nı bayan ve çocuklar oluşturuyor. Alanda çalışan on binlerce personelin büyük kısmı toplumsal garantiden mahrum, çok düşük fiyatlarla çalışmaya mahkum edilirken, çocukların büyük kısmı ise minimum fiyatın altında ve sigortasız çalıştırılıyor. Türkiye iktisadına büyük katkısı olan bu dalda çalışma şartlarının bu kadar berbat olmasının sebeplerinden birinin rekabet ortamının çok fazla olmasına bağlayan Türkmen, rekabet ortamının doğallığında kuralsız ve esnek çalışmayı getirdiğini düşünüyor. Türkmen, dokumacılık patronlarının rekabet gücünü arttırmanın tahlilini ise çalışanların çalışma müddetlerini arttırmak, birkaç çalışanın yaptığı işi bir çalışana yaptırmak ve fiyatlarını düşürmekte bulduğunun altını çizdi.
5 YILDIR ÇALIŞAN HER EMEKÇİ HASTA
En fazla meslek hastalıklarının olduğu iş kollarının başında gelen dokuma bölümünde teneffüs yolu hastalıkları, bel ve boyun fıtığı, deri hastalıkları üzere pek çok hastalık görülebiliyor. Kesimde birkaç yılını devirmiş bir çalışanın bahsedilen hastalıklardan biri ya da birkaçına yakalanma riski çok yüksek. Kesimde 5 yılını doldurmuş her çalışanın bel ve boyun fıtığı olduğunu söyleyen DİSK temsilcisi Türkmen, birçok işletmede iş yeri doktorunun bile bulunmadığını söyledi. İş yeri doktoru olan iş yerlerinde de personeller hasta olup hastaneye sevki gerektiğinde bu sevklerin yapılmadığını ve emekçinin ya çalışmaya mecbur edildiğini ya da maaşından kesinti yapılmasını göze alarak kendi gayreti ile hastaneye gitmek zorunda kaldığını lisana getirdi.
PERSONELLER ÖMÜRLERİNDEN ŞAD DEĞİL
Dokumacılık dalında patronlar giderek daha zenginleşiyor. Tekrar Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığının datalarına nazaran 2020 yılında dokumacılık dalı yüzde 16.5 civarında ihracat gerçekleştirdi. Pandemi şartları toplumsal hayatı ve milyonlarca işçinin durumunu olumsuz etkilerken dokuma patronları bu süreçte ihracat rekorları kırdı. Hükümetin “evde kal” davetlerinin aksine milyonlarca personel salgınla burun buruna çalışmak zorunda kaldı. Dokuma kesiminde düşük fiyat ve açlık hududunun altında çalışan emekçiler ise ömürlerinden şad değil.
Nilgün Kanca günde 15 saat çalışıyor, eline en fazla 3 bin 200 TL geçiyor. HAYATI DOKUMACILIK ATÖLYESİNDE GEÇTİ
Nilgün Kanca şimdi 35 yaşında 2 çocuk annesi. Hayatının 20 yılını dokumacılık personelliği yaparak geçiren Kanca, çocuk yaşta çırak olarak başladığı iş ömrünü makineci olarak sürdürüyor. Şartlarının makûs olduğunu ve çok düşük fiyatlar karşılığında çalışmak zorunda kalan Kanca’nın günlük olağan mesaisi 12 saat. 12 saatin dışında her gün 3 saat de fazla mesai yapan Kanca’nın maaşı, fazla mesai fiyatları ile birlikte 3 bin 100 ile 3 bin 200 TL ortasında değişiyor. Eşinin de kendisi üzere dokuma emekçisi olduğunu aktan Kanca, meskene iki maaş girmesine karşın geçinmekte zorluk çektiğini söyledi. Kanca, konutun kirası, faturalar, çocukların masrafları derken elde avuçta bir şeyin kalmadığını tabir etti. Sigortalı çalışan Kanca, hayatında hiç sendika üyesi olmamış. Daha insani şartlarda çalışmak istediğini lakin bu şartların sağlanmasının çok sıkıntı olduğunu kelamlarına ekledi.
Gülizar Turgut eğitimini tamamlamak istiyor. OKUL SIRALARINDAN DOKUMACILIK ATÖLYELERİNE
İlkokulu bırakıp dokuma atölyesinde işe başlayan Gülizar Turgut ise şimdi 20 yaşında. 14 yaşında çalışmaya başlayan Turgut, maddi imkansızlıklardan kaynaklı okulu yarım bırakmak zorunda olduğunu söylüyor. Dokumacılıkta çalışmanın güç olduğunu söyleyen Turgut, günde 12 saat çalıştığını tabir etti. Taban fiyatın biraz altında çalışan Turgut’un sigortası ise yok. 6 yıllık çalışma hayatında yalnızca 2 sefer sigortası yapılan Turgut’un pirim gün sayısı bir yılı doldurmuş değil. 8 kişilik ailede yaşayan Turgut’un 2 kardeşi ilkokula gidiyor. Bir ağabeyi evli, öbür kardeşleri de kendisi üzere dokumacılık personelliği yapıyor.
Ailesinin Diyarbakır’ın Lice ilçesinden 1992 yılında İstanbul’a göç etmek zorunda kaldığını söyleyen Turgut, İstanbul’da doğup büyümüş. Yine okula gitmek isteyen lakin bunun pek mümkün olmadığını söyleyen Turgut, eğitimini Açık Öğretime giderek tamamlamayı hedefliyor. Daha iyi çalışma şartlarında çalışmak istediğini tabir eden Turgut, “Herkes üzere ben de daha insani şartlarda yaşamak istedim fakat ülke şartları buna el vermiyor. Gerekli şartlar sağlansa dokumacılık atölyelerinde bir dakika bile durmam” diyor.
Gazete Duvar
