Dokuma kesimindeki sürdürülebilirlik çalışmalarıyla tanınan Indigofriends Platformu’nun Kurucusu Ebru Debbağ, süratli moda kullanıcıları kadar sanayi paydaşlarının da karbon emisyonlarından sorumlu olduğunu savunuyor.
Petrol sanayisinden sonra en kirletici ikinci kesim olan moda sanayisinde sürdürülebilirlik, son 15 yıldır gündemde. Dünyanın pek çok yerinde tedarik zincirlerini, üretim şartları ve tüketim alışkanlıklarını tahlil eden çalışmalar yapılıyor.
İdare danışmanlığı firması McKinsey & Company’nin araştırmasına nazaran global karbon emisyonunun yüzde 10’undan moda bölümü sorumlu. Araştırmaya nazaran birbirini tetikleyen çok üretim ve çok tüketim sonucu 2014’den 2020’ye kadar olan süreçte, yüzde 60 daha fazla dokuma eseri satın alındı. Telaş veren bir diğer nokta ise alınan dokumacılık eserlerinin yüzde 85’inin çöpe gitmesi.
‘TÜRKİYE’DE SON 3 YILDIR POPÜLER’
İzmir İktisat Üniversitesi, Dokumacılık ve Moda Tasarımı Bölümü’nden Doç. Dr. Şölen Kipöz, sürdürülebilir moda kavramının Türkiye’de son üç yıldır popülerlik kazandığını söylüyor.
Globalleşmeyle birlikte ortaya çıkan milletlerarası özgür ticaret mutabakatlarının üretimi üçüncü dünya ülkelerine kaydırdığını belirten Kipöz, bu durumun toplumsal adaletsizliği beraberinde getirdiğini belirtiyor. 2013 yılında Bangladeş’te binden fazla emekçinin öldüğü Rana Plaza felaketiyle bu durumun daha görünür hale geldiğini hatırlatarak şöyle diyor: “Özellikle ABD’de Bill Clinton’ın imzaladığı NAFTA (Kuzey Amerika Hür Ticaret Anlaşması), bütün üretimin üçüncü dünya ülkelerine kaydırılmasına sebep oldu.”
‘YÖNETİCİLERİN YÜZDE 50’Sİ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ÖNEMSİYOR’
Bilgi Üniversitesi Moda Tasarımı kısmından Dr. İrem Arıkan Ekşi’ye nazaran, memleketler arası manada global iklim kriziyle uğraş için en tesirli araç Paris Mutabakatı. Bu kapsamda Türkiye’nin muahedeye taraf olup 2030 gayesi koymasının çok değerli bir adım olacağı savunuluyor. Arıkan Ekşi, Japonya üzere ülkelerin 2050’ye kadar sıfır emisyon maksadı olduğunu hatırlatarak şöyle devam ediyor: “Üretim, iklim değişikliğiyle büsbütün iç içe olduğundan ötürü dokuma ve modanın bu hususta yapacağı çok şey var. 2020 Mckinsey raporuna baktığımız vakit artık moda sanayisindeki yöneticilerin yüzde 50’sinin sürdürülebilirliği birinci sıralardaki gündem olarak gördüğünü biliyoruz. Tüketicilerin üçte ikisinin, artık iklim değişikliğini sınırlama konusunda rol almak istediğinin de farkındayız.”
‘SORUMLULUĞU TÜKETİCİDE GÖREN BAKIŞ AÇISI DEĞİŞİM YARATMIYOR’
Indigofriends Platformu’nun Kurucusu Ebru Debbağ, 30 yıldır yer aldığı dokumacılık kesiminde uzun vakittir “Sorumluluk kimde?” tartışmasının yürütüldüğünü anlatıyor. “Hızlı modayı kullanan tüketicinin üstüne parmağımızı çevirip ‘Sen niçin bunu kullanıyorsun?’ dediğimizde aslında ne o büyük resme bakıyoruz ne de o kaynak kullanımını lisana getiriyoruz.”
Sorumluluğu tüketicide gören bakış açısıyla bir değişim yaratamadıklarını belirten Debbağ, bu bakış açısının sırf toplumun yüzde 2’sini sürdürülebilirliğe çektiğini belirtiyor. “Suçlamak tahlil değil, sorumluluğu bir modül bireyin üstünden almak gerekli. O vakit sorumluluk bir kesim sanayi paydaşlarının üstüne geçecek. Bu noktada izlenmesi gereken yol biraz uzun soluklu bir maraton. Çabucak olsun bitsin denecek kadar kolay bir süreç değil.”
“Eğer değişimi hakikaten istiyorsak bir kez bilimsel temellere dayanacağız. Paydaşlarla ortak çalışmalar yürütüp, değerlendirmeler yapıp geri bilgilendirme süreçleri tasarlayacağız. Burada Türkiye olarak baktığınız vakit biz ihracatımızın yüzde ellisini Avrupa Birliği’ne yapıyoruz. Çok kritik bir şey bu. Sonda karbon vergisi diye bir kavramla karşılaşıyoruz. Yani biz bu dönüşümleri yapmazsak, esasen ziyan göreceğiz sanayi olarak. Hasebiyle sanayinin bütün paydaşlarıyla bir ortaya gelerek bir seyahate imza atması er ya da geç kesinlikle gerekecek.”
Pekala dünyada 300 milyondan fazla kişinin çalıştığı moda sanayisi insan odaklı mı? University College Dublin’den Dr. Hakan Karaosman, “Moda sanayisi şu an geldiği nokta kâr ve denetimsiz büyüme odaklı. Burada yapmamız gereken şey insanı bu sistemin merkezine getirmek” diyor.
‘YÜZDE 5’LİK BİR KESİM YÜZDE 98’LİK GÜCÜ ELİNDE TUTUYOR’
“Daha adil ve toplumsal adaletli bir moda sistemi yaratabilmek mümkün mü?” sorusunun kesimde yer bulması gerektiğini vurgulayan Karaosman, yılda 8-12 koleksiyon çıkaran mevcut işletme modelinin değişmesi gerektiğini belirtiyor. Değişimin adil bir güç dağılımıyla geleceğini belirterek şöyle diyor:
“Güç en büyük markaların sahip olduğu çok küçük bir havuzda toplanıyor, lakin o gücü getiren elemanlara dağıtılmıyor. Burada çok asimetrik bir dağılım görüyoruz. Zira yüzde 5’lik bir dilim yüzde 98’lik gücü elinde tutuyor.”
Dr. Karaosmanoğlu, adil bir moda sanayisi amacı için sürecin üretim yapan emekçileri kapsayacak biçimde kurulması gerektiğine dikkat çekiyor:
“Platformların hiçbirine çalışanları, sendikaları görmedim. Tedarik zincirini ve moda sanayisini bu kadar güçlü hale getiren o sessiz kahramanların sesini çıkardığını duymadım. Şayet toplumsal adaleti konuşmak istiyorsak sahne ardında kalan o sessiz kahramanların sesinin artık duyulması gerekiyor. Zira kararlarımız sesini duymadığımız insanları etkiliyor.”
*Adil ve Ekolojik Giysinin Süreçleri Çalıştayı’nda yürütülen tartışmalardan hazırlanmıştır.
Gazete Duvar
