Adalet Ağaoğlu son söyleşilerinden birini korona virüsü salgını başlamadan evvel İstanbul Life Yöneticisi Çınar Oskay’a verdi. Ağaoğlu 28 Mayıs’ta yayınlanan söyleşisinde “Bu kadar uzun yaşamak istemezdim” diyerek, hem 64 yıllık eşi öldüğünde yarım kaldığını hem de ‘dünyanın bu halini’ görmekten şad olmadığını söyledi.
Söyleşiden bir kısım şöyle:
Nasılsınız? Kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
Bugünlerde gelgelelim şu cümleyi kuruyorum: Kendimden sıkıldım. Çok sıkıldım. Konutta üst üste düşüp vefattan dönmüşüm. Birini tutmadan yürüyemiyorum. O güçlükle lakin onun dışında yaşıma bakarak iyi sayılırım.
Keyfiniz, moraliniz iyi mi umumide?
Yakınlarıma keyfim her vakit çok noktasındaymış üzere görünüyorum. Onları üzmek istemiyorum. Başta da söylediğim üzere kendimden sıkılıyorum, keyfim tarafında olamaz.
Okuyup yazıyor musunuz?
Çok kitap okuyorum. Yeni çıkanlara bakıyorum. Edebiyatla çok uğraştım, nereye gidiyor göreyim diye durmadan okuyorum.
Nasıl bugünkü edebiyat sizce?
Toplumsal meselelerle çok ilişkiliydik. Bizim kuşak o denli yetişti. Muharrirler Birliği’miz vardı. Kürt sorunu hakkında ‘Aydınlar Dilekçesi’ üzere şeyleri bir araya gelip imzalayabiliyorduk. Artık bu türlü bir hareketlilik göremiyorum. Kitaplar daha çok satışı bol, karı-koca bağları, cinsiyet üzere bahisler üzerine.
Romanımız geçmişe gitti mi?
Türkçenin tasarrufu değerli. Artık sokak ağzıyla yazılıyor, herkes dürüst yazıyor ama hani müelliflerin bir kendi üslubu olur, kendi seçtiği sözler vardır; onlara pek rastlamıyorum.
Neden sanki?
Televizyon her şeyin tarafını işgal etti. Kolay bir açıklama oluyor lakin müelliflik bile bu türlü oldu. Herkes ün ve parada. Birinci kitabımın ilanını gazetede gördüğümde çok utanmıştım. Artık tam zıddı; bir an evvel zaviyeyi dönmeyi düşünüyorlar. Kapitalizm yerleşti.
Halkla bağlantılar, pazarlama… Edebiyat bunlardan nasıl etkilenir?
Edebiyatın lafı bile geçmiyor bugün. Bizim kuşak devranında radyoda, televizyonda edebiyat saatleri vardı, çıkan kitaplar tartışılırdı. Daima edebiyatı sorgulayarak yazdım. Freud filan daha konuşulmazken çok boyutlu nasıl yazabilirim, insanın derinliğine nasıl inebilirim diye düşünüyordum. Kendimi sorguluyordum, polisiye müellif üzere edebiyatın kollarına dalıyordum.
Artık sorgulamıyor mu muharrirler?
Bu türlü bir dert yok ortada. Edebiyat diye bir paha yok. Bir şey anlatmak yetiyor. Kitap alıcısı da değişti. Kapitalizm ahlakı iyice yerleşti.
Semih Gümüş, sizin için “Onun kitaplarında gereksiz, anlamsız, kıymetsiz tek bir söz bulamazsınız” demişti…
Müellif kendi lisanını kurcalar. Tek sözcüğün üstünde bile çok düşündüm. Örneğin ‘bazen’, Türkçe sözlüğe uymuyor. İnce sesliden sonra şu gelmez, bu gelmez diye bakıyorsun. Lakin birtakım devirler derken ‘bazen’ diye diye halk lisanında oturmuş. Kitabımı yayımlarken “Siz daima ‘bazen’ diye yazdınız” diyorlar. “Aman dokunmayın, kalsın” diyorum.
Yenilik getirmeyi seviyorsunuz. Birinci ve destansı romanınız ‘Ölmeye Yatmak’ta bunu mu amaçladınız?
Klasik romandan bıkmıştım. Tek bir devir çekimiyle kullanılıyor. Gelmiş, geçmiş, geliyor, gidiyor… Halbuki ben zıtlarını, öbür çekimlerini kullanmaya çalışıyorum. İnsanın içinden geçen bir şeyi de diğer türlü yazıyorum. Söylenmemiş bir lafı varmış üzere. Kimi okurlara güç geldi birinci vakitlerde.
Nasıl karşıladılar?
Birinci kitaplardan sonra eşim bile dedi ki: “Oyunların ne kadar seviliyordu, romanlara nereden geçtin?” “Çünkü oyunlarım yasaklandı” dedim. ‘Çatıdaki Çatlak’ oynanırken yasaklandı. “Roman yazarsam kimse bir şey yapamaz” dedim. Kitaplar toplansa da varlar. Birinci romanımda tahminen de alışılmadık bir biçim kullandım. Klasik romandan bıktığım için anlatının bütün tiplerini kullandım. Şiir de mektup da temaşa da vardı. Eleştirildim saf ki.
Bir röportajınızda “Okurun da çıkması gereken basamaklar olduğunu ve bu basamakları çıkmadan edebiyatın kılcal damarlarına çıkmayı hayal bile edemeyeceğini” söylemişsiniz. Bunu da ‘bir sırt’ olarak tanımlamışsınız. Bu sırt nedir? Nasıl çıkılır o sırta?
Bir gün yürüyorum Ankara’da, karşıdan koşa koşa bir hanım geliyor. “İyi ki size rastladım. Romanınızı okudum ve çok sevdim” dedi. Derhal anladım ki bu okur, benim okurum. İnsan yazıyor ve eleştirilirken birileri gelip size ulaşıyorsa siz okurunuzu bulmuş oluyorsunuz. O devir muaheze niteliğini kaybediyor. Okurunuza karşı da sorumluluğunuz artıyor.
“Bir Düğün Gecesi’ni okumak çok zor” diyenler olmuş. Zorlanan okuyucu nasıl bir gayret sarf etmeli?
Güç okunuyor dediler lakin hayatımda görmediğim kadar çok basımı yapıldı o kitabın. Çıktığı yıl tüm mükafatları verdiler.
Anlaşılmadığını düşündüğünüz romanınız var mı?
‘Ölmeye Yatmak’ı evvel çok iyi bir roman okuru olan Fethi Naci okudu. Hiç beğenmemiş. Sonradan “Yanlış bir şey yaptım. Her tarafını anlatmadım” dedi. Sonra bir noktada gördüm ve takıldım ona; “Siz hem kendinizi hem de beni korudunuz anlatmamakla değil mi?” dedim. Güldü. Orta kısmına değinmemişti. O kitap toplatıldı aslında sonra. ‘Fikrimin İnce Gülü’ de toplatıldı. ‘Üç Beş Kişi’de yeni bir işadamı koydum. Kapitalist ahlakı sezmiştim. Karısı hem ressam, hem müziksever. Okumuş yazmış ‘Fevzi Sakarya’ diye bir karakter yarattım. Turgut Özal devriydi. Beni kapitalizme satıldım sandılar. “Kendini değiştirdi, nereden çıktı bu” dediler. İşadamı lisanını bulmak lazımdı. O lisanı kullanmak için Mümtaz Zeytinoğlu’nun ‘Ulusal Ekonomi’ kitabını okumuştum. Basında ne çıktı biliyor musun?
Ne çıktı?
Mümtaz Zeytinoğlu’nun sevgilisiymişim! Yüzünü bile görmedim. Bir gün eşimle yürüyoruz, ardımdan koşarak bir genç kız geldi. “Adalet Hanım, ben Mümtaz Zeytinoğlu’nun kızıyım. Bizimle hiçbir bağlantınız yok ve sizi birinci kere görüyorum” dedi. İşte bunlar da muharrir olmanın sürprizleri, birtakım keyifli anları.
Kitap isimleriniz çok kuvvetli, unutulmaz isimler verdiniz yapıtlarınıza: ‘Ölmeye Yatmak’, ‘Dert Dinleme Uzmanı’, ‘Ruh Üşümesi’… İsmi nasıl ve hangi aşamada koyuyorsunuz?
Bazen başından koyuyorum, bazen çok düşünüyorum. Bunu iyi ki sordunuz, teşekkür ederim. Açık söyleyeyim, artık kitaplara konulan isimleri hiç sevmiyorum.
Neden?
Siz kendiniz söylediniz aslında. Zira kendim nasıl oluyorsa hoş koyuyorum.
Sırrı ne pekala?
Kendi lisanınızı çok iyi içmenizi gerektiriyor galiba. O kadar çok kitap okuyorum ki. Durmadan okuyorum ve dilimle çok uğraşıyorum. Çok çeviri de yaptım.
Turnayı gözünden vurmak üzere bir şey mi?
‘Yazsonu’ romanımda birinci kez bir Akdeniz kitabı yazacaktım. Bir bayan çevirmen deniz kıyısında bir motele gidiyor ve zıtta yıkık duran bir meskenden ilham alarak bir şeyler uyduruyor. Ben buna, bitişik olarak ‘Yazsonu’ dedim. “İlkbahar, sonbahar üzere olacak bu” dedim. Çetinle bitişik yazdırdım ve ‘Yazsonu’ oldu. Ne var bunda? İlkbahar, sonbahar da bitişik yazılıyor. Benim roman da yazın ahir geçiyor.
SÖYLEŞİNİN TAMAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYIN
Gazete Duvar