2013’te “29” isimli birinci belgesel sinemasını çeken Selim Yıldız, 2016’da Roboski’yle ilgili yaptığı “Hatırlıyorum” (Bîra Mı’têtın) isimli ikinci sinemasıyla Documentarist’in Johan van der Keuken Yeni Yetenek Ödülü’nü kazandı. Akabinde “Diyalog” isimli belgesel sinemasını yapan Yıldız, bu sinemasıyla çeşitli şenliklere katıldı.
“Ben de manzara yolu ile kıssa anlatmaya çalışıyorum. Yani öykü anlatıcısıyım. Kameram ile 37 yıllık savaşın art mahallesinde yaşanan, az görünen, hatta görünmeyen kıssaları kaydetmeye çalışıyorum. Bir nevi toplumsal bellek oluşturma derdindeyim” diyen Yıldız, son olarak, “Monolog” isimli sinemasının çekimlerini tamamladı. Sinemasının post kademesinde bir kitlesel fonlama açan Yıldız’la bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
. Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Gerçeğe en yakın bile diyemiyorum, gerçeğin ta kendisi. Anlatmaya çalıştığımız öykülerin en kısa ve yalın halini izleyicilere aktarıyoruz. Üstelik ben hiç gerçeğini bozmadan, müdahale etmeden kaydetmeye çalışıyorum. Bu yüzden elbette kısıtlıyor zira kurmacaya nazaran roller değişiyor. Belgesel sinemada direktör koltuğu yok, bir nevi kıssa seni yönetiyor, yönlendiriyor. Tam da burada belgesel sinemanın gerçekliği ve vurucu yanı daha besbelli bir halde ortaya çıkıyor. Kıssa nereye sen oraya. İsmimiz sinemanın direktörü olarak geçebilir lakin biz bir kıssa yönetmiyoruz. Var olan, devam eden ve edecek olan kıssaları aktarıyoruz yalnızca. Bir de belgesel sinemacılar kendi öykülerinde hayali olana değil var olan gerçeğe odaklanırlar.
‘HİÇBİR VAKİT KÜLTÜR BAKANLIĞI’NIN KAPISINA UĞRAMADIM’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada badire yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Pencereye konan güvercin, bahçeye konuk olarak uğrayan kedi, kapının önünde meyve vermeyen incir ağacı da dahil hepsini sahiplendim ancak bir gün bile bu vatana bu toprağa ilişkin hissetmedim kendimi. Kaldı ki bu ülkede ki sinema şenlikleri vs. iki üç adedinin haricinde geriye kalanlar devlet kadar uzaklar bize. Gelişmiş ülkelerde belgesel sinemanın bir asırlık ömrü kadar kadir değeri de var. Gelişmekte olan ülkelerin sinema şenliklerinde hala üvey evlat, aslında pek lafı edilmez. Bu yüzden bizde esasen pek lafı edilmez. Haliyle kaynak yaratmak da sıkıntı oluyor, iyi geçinemediğim komşumdan ekmek istemedim. Bu yüzden hiçbir vakit Kültür Bakanlığı’nın kapısına uğramadım. Sağ olsunlar onlar da sevmiyorlar aslında. Bütün bu aksiliklere karşın bu kıssaları sinema yoluyla görünür kılmamız gerekir. İsim vermek istemiyorum ancak bu ülkede İF’ten Ankara’ya, Adana’dan Malatya’ya uzanan bir kelamda şenlik çizgisi var ki bizim sinemalarımızı almıyorlar bile. Ama dünyada 4 bine yakın şenlik ve milyonlarca izleyici var.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
1826’da Joseph Nicéphore Niepce’in kaydettiği birinci fotoğraf karesi, kelamın ilah olmaktan çıktığı ve yerini manzaraya bıraktığı tarihtir. İsmi üstünde, bir tarihtir. Lisana kolay 195 yıllık geçmişi olan bir öykü. Bu açıdan bakınca belgesel sinema, belgesel fotoğrafın öz yavrusudur, imaj yolu ile gözlerimize, kalbimize aktarılan her şey de öyledir. İki asırlık geçmişi olan bir icattan bahsediyoruz. Muazzam değişimlere her vakit açık olan bir alan. Belgesel sinema imgenin hudutlarını daima zorlayarak ilerliyor ve yeni, güçlü anlatma biçimleriyle karşımıza çıkıyor. Kendim için söyleyeyim, ben çekeceğim öyküye karar verdiğimde, karakter ve yerleri gördükten sonra evvel başımda bitiriyorum. Kıssa örgüsünü kamerayı açmadan örüyorum ve kıssanın gidişatına müdahale etmediğim için tüm ihtimalleri hesaba katıyorum. “Diyalog” sineması Rojava hududunda da bitebilirdi örneğin, lakin kıssa bizi buluşturmaya götürdü. Kendimi rastgele bir yere konumlandırmam gerçeği değiştirmez ama kaydettiğimiz gerçek öyküler bir şeyleri değiştirir umuduyla çekiyoruz. Benim çektiğim öyküler izleyiciyi ne kadar tesirler onun kaygısındayım ben. Şöyle bir anekdot aktarmak isterim; Avrupa’da bir sinema şenliğinde sinema gösterildikten sonra söyleşi olacaktı lakin sinema ağır geldi ve orta verildi. Ortadan sonra direkt söyledim, biz ailece 13 yıldır rahatsız oluyoruz, siz de 93 dakikanın 3 dakikasında rahatsız oldunuz. Bunu da bilerek yapıyorum. Zira bu çok gerçek bir öykü. Tam da durduğum yer burası işte.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Birincisi, belgesel sinema hem bilgi hem de evrak taşıma aracıdır. Gerçek kıssaların evraklarıyla izleyici karşısına çıkıp farkındalık yaratma kaygısındadır. İkincisi, belgesel sinema hür bir piyasa, bu yüzden önü alınmaz bir durum. Bu manzaraların bir kısmı bir yandan çöp yığını ancak içinden iyi şeyler de çıkıyor. Dolayısı ile bu içerikleri kategorize etmek imkânsız bir şey.
‘ÇEKTİĞİMİZ KISSALARIN EN ÇOK İZLEYİCİ İLE BULUŞTUĞU MECRALAR YAŞADIĞIMIZ YERE EN UZAK YERLER’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt alakasından ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kürtlerin üretmiş olduğu belgesel sinemaların başat teması, hak ihlalleridir. Yasakların ve sansürün de en çok olduğu ve olacağı yerdir. Birbiri ile temaslı bir halde gerçekleşiyor bu, hükümranlar tarafından yasaklanır, şenlikler tarafından sansürlenir ya da program dışı bırakılır. Sinema salonlarında gösterimi yapılmaz, şenlikler üzere dijital platformlar da aslında yürek edemezler. Epey dezavantaja karşın, bizler bir formda izleyiciyle buluşturmaya çabalıyoruz. Olağan Türkiye dışında yüzlerce mecra var. Çektiğimiz öykülerin en çok izleyici ile buluştuğu mecralar maalesef yaşadığımız yere en uzak yerler.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema bölümü için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Sinema piyasası dünyada büyük bir pazar hissesine sahip, bu ülkede ise yeni yeni hafif kıpırdamalar var. Bir nevi pandeminin de tetiklediği online izleme durumu sermayeyi de hareketlendirdi. Fakat bu pazardan bize hisse düşmez, hele benim üzere insanlara asla düşmez. Kürt sinemalarının Türkiye’deki sinema piyasasındaki görünmezliğinin birçok parametresi olduğu açıkça ortadadır. Bunların en başat olanı Kürtçe’nin Türkiye’deki anayasal statüsü ile ilintilidir. Anayasal bir garantisi olmayan bir lisanda üretilen sinemaların Türkiye’deki sinema piyasasında ve şenliklerde yer bulmasını beklememek gerek.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
İkinci sinemam olan “Bîra Mi’ Têtin”i (Hatırlıyorum) Roboski’de çekmiştim. Dördüncü sinemam “Monolog” da onun devamı. Sinemanın kahramanı Sinan Encü büyüyecekti ve düğününe gidecektim… Cenazesine gittim. Sonrasında aklım ve kalbim daima orada idi. Roboski, uzun vakit geçirdiğim, çalıştığım, tanıştığım ve bir modülü olduğum bir yer. Kendimi çokça huzursuz hissediyordum ki hala o denli bir ruh halim var. Ancak kaydetmek istedim, gittim ve çektim. Sinemanın post-prodüksiyon sürecine girdim. Bu şahitlik ve yaşanmışlıkların omuzlarıma bindirmiş olduğu mesuliyetin de farkındayım, yaşanmış bu olayları en iyi biçimde anlatmalıyım. 28 Aralık 2011’den sonra o köyde dünyaya gelen çocuklar, katledilen çocukların isimlerini taşıyor. Roboski davasında hakkın ve hukukun yerini bulmadığı ve adaletin sağlanmadığı böylesi bir periyotta, Roboski’yi ve Roboski’li ailelerin öykülerini unutturmamak hepimizin ferdi bir misyonudur.
Selim Yıldız’ın son sineması “Monolog”a buradan takviye olunabilir.
Gazete Duvar
