Haden Öz
1973 yılında küçük bir kasaba olan Varto’da doğan Sakîna Teyna, müzikle ilgilenen Kürt Alevi bir ailede deyişlerle iç içe büyüdü. Birinci, orta ve yüksek tahsili müddetince, amatör müzik kümelerinde ve korolarda nokta alan Teyna, ağır asimilasyona tabi tutulan bir kesimde yaşadığı için Kürtçe müzikle tanışması, üniversite eğitimi sırasındaki politik bilinçlenme ile gerçekleşti. 1991 yılında İstanbul’da kurulan ve Kürt kültür ve sanatını geliştirmeyi hedefleyen MKM çatısı altında çalışmaya başlayan sanatçı, Koma Mezrabotan’da vokalist olarak konum aldı. Politik olarak ağır çalkantıların yaşandığı devirlerde birçok Kürt sanatçı üzere Sakina Teyna da sanatını illegal koşullarda yürütmek zorunda kaldı ve politik aktiviteleri nedeniyle uzun bir mühlet sanatsal çalışmalarına ara verdi. Sanatçı, 2006 yılında politik mülteci olarak geldiği Avusturya’da tekrar müzikal çalışmalara başladı. Mültecilik müracaatının kabulü sürecinin dört yıl sürmesi nedeniyle lakin 2010 yılından itibaren seyahat etme özgürlüğü elde etti ve çalışmalarını Avrupa’nın değişik devletlerine taşıdı. Sanatçı, uzun periyodik bir çalışma sonucunda birinci solo albümünü ROYÊ MI ismiyle çıkardı.
Sakîna Teyna, 2011 baharında piyanist Naze İşxan ve keman sanatkarı Nure Dilovani ile birlikte TRIO MARA isimli bir bayan üçlüsü kurdu. Klasik Kürt müziği ürünlerini ve bayanlar tarafından söylenmiş müzikleri piyano ve keman eşliğinde tekrar aranje ederek seslendiren üçlü, klasik formları, çağdaş formlarla harmanlayarak, deneysel çalışmalar yapmayı prensip edindi. Küme, DERI/BEHIND THE DOORS isimli birinci albümünü Rudolf Ötker Halle’de canlı olarak kaydetti. 2013 yılında Ahenk Müzik etiketiyle Türkiye ve Kürdistan’da yayınlanan albüm, olumlu tenkitler alırken, Trio Mara, 2015-2016 yılları arasında iki yıl boyunca NRW Kültür Sekreterliği’nin kataloğunda yan aldı ve bu eyaletin birçok kentinde konserler verdi.
2013 yılında Türkiye’de çalışma yapan Anadolu Quartet’le çalışmaya başlayan Sakina, bu kümeyle Almanya ve Avusturya’yı kapsayan konserler yaptı ve bu konser tiplerinin birincisinde canlı konser kayıtlarından oluşan, KÖPRÜ/THE BRIDGE albümünü çıkardı. Sanatçı 2015 yılında, Viyana’da İran, Türkiye, Avusturya ve İspanya’dan caz müzisyenlerinden oluşan Sakina & Friends kümesini kurdu ve kümeyle çok sayıda konserler verdi. Bu girişimle canlı kaydettiği LONGING/BENDEWARI/İNTİZAR albümünü de 2019 yılı başında Ahenk Müzik etiketiyle yayınladı.
Birçok karma albüm girişimine solist olarak katılan ve çalışmalarını hala Viyana’da sürdüren Sakina Teyna için müzik nedir, hayatına ne katıyor, onsuz bir hayat düşünebiliyor mu, bu salgın sürecinde hayatı nasıl etkilendi? İşte tüm bu sorulara cevap aradık.
Sakîna Teyna
Dinlediğiniz yahut söylediğiniz birinci müzik neydi, ne hissetmiştiniz?
Birinci söylediğim yahut dinlediğim şarkıyı anımsayamıyorum lakin konuşmaya başlar başlamaz müzik söylemişim. Annem anlatır, radyolarda çalan müzikleri ezberleyip, söylermişim. Birinci duyduğum seslerden biri anamın sesidir. Ondan deyişler dinleyerek büyüdüm. On üç yaşımdan itibaren müzikal zevklerim farklı şekillenmeye başladı. Solcu olduğunu bildiğim birtakım hocalarım ve üniversite eğitimi için metropollere giden ağabeylerimin getirdikleri kasetlerle, dinlediğim müzikler değişti. Birinci duyduğum ve dinlediğim deyişlerin noktası daima şahsi kalsa da, alternatif ve özgün müzik yapan kümeleri, müzisyenleri dinlemeye ve onların müziklerini söylemeye başladım.
Ne vakit müzikle uğraşmaya karar verdiniz?
Altı çocuklu Alevi bir ailede büyüdüm. Müziğin Alevi seremonilerindeki kişisel alanı bilinir. Bizde de annem, babam ve tüm kardeşlerim müzikle ilgiliydi. Ağabeylerimin dördü de saz çalar, koca bir sofranın etrafında meclisler yapılır, mektep müsamerelerinde birlikte sahne alırdık. Birinci sahne deneyimimi sanırsam 10 yaşımda yaşamıştım. Etnik kimliğimle tanıştığım üniversite eğitimi sürecime kadar, meskende anadilimiz Kirmanckî konuşulsa da, asimilasyonun çok tesirli olduğu bir ortamda yetiştim. Kürtçe müzikle tanışmam, üniversite sürecimdeki politik bilinçlenme ile başladı. Sanırsam Kürtçe müzik ile ilgilenen birçok arkadaşın müzikal yolculuğunda, evvel Türkçe müzikle tanışma, daha sonrasında politik bir bilinç edinmeyle birlikte Kürtçe müzikle tanışma halinde bir seyir var. Birinci andan itibaren kilamlarla iç içe büyüyen arkadaşlar olsa da, çoğumuzun müziğimizi keşfi daha geç süreçlerde oldu. Büyüdüğüm kasaba olan Varto’da meydan düğünlerinde Kürtçe kilamlar söylenirdi. Fakat münhasıran Alevi aileleri kodlayan kaygı ve çocuklarını uzak tutma nedeniyle aklımda o devrana dair pek bir şey yoktu. Üniversitede korkusuz, bile isteye dinlediğim ve keşfettiğim birinci Kürtçe kasetlerdeki müziklerin, beni farklı sarmalayan bir ruhu vardı. Konuşamadığım Kürtçe lisanında müzikleri tam da bu vakitlerden itibaren söylemeye başladım. Sonrasında da müzik, hayatımın tüm aşamalarında bana eşlik etti. Profesyonel olarak müzik yapmaya 2010 yılında başladım.
‘MÜZİĞİN UZAĞINDA OLDUĞUM DEVIRLERDE BİLE HİÇ ONSUZ KALMADIM’
Müzik yapmıyor olsaydınız ne yapardınız?
Bunu pratik olarak yaşadığım bir süreç oldu. 1991 yılında Mezopotamya Kültür Merkezi birinci kurulduğunda, çok kısa bir mühlet Koma Mezrabotan’da vokalistlik yaptım. Birçok kıymetli sanatçı arkadaşla tanıştım ve Kürtçe müzik repertuvarım genişledi. Gayem akademik olarak da yeterlilik sağlamak ve iki abim üzere konservatuara gitmekti. O yıllar, politik olarak çok çalkantılı ve harika gelişmelerin olduğu yıllardı. Külliyen zatî bir kararla, müzikal yolculuğuma son verip farklı uğraş yerlerine yöneldim. Bırakalım müzik yapmayı, dinleyemediğim vakitlerdi bu devirler. Ancak müzik, gittiğim her noktaya kendimle götürdüğüm bir parçamdı. En uzağında olduğum vakitlerde bile, hiç onsuz kalmadım. Müziğin dışında, bayanlarla ilgili çalışmalar ve umumide toplumsal yerler daima ilgimi çekmiştir. Şu anda mültecileri armoni sağlama, lisan öğrenme ve iş hayatına atılma aşamalarında destekleyen bir NGO’da danışmanlık yapıyorum. Tıpkı yollardan geçtiğim kişilerin, çok iyi bildiğim hikayeleri ile ilgilendiğim bu alan, müziksiz çok daha ağır bir hal alırdı herhalde. Lakin iyi ki hayatımda müzik var ve yapmak istediğim şeyleri yapıyorum diyebiliyorum.
Keşke çalabilseydim dediğiniz bir enstrüman var mı?
Maatteessüf enstrüman çalamıyorum. Âlâ bir enstrümantalist olmayı çok isterdim. Pandemi periyodunda bunun boşluğunu çok yakıcı yaşadım. Fakat doğruyu söylemek gerekirse, bu hususta biraz tembelim sanırsam. O nedenle bu dileğim biraz yüksek perdeden olacak. Kora çalmayı çok isterdim, tınısı beni çok etkiliyor.
‘MÜZİKSİZ BİR HAYAT; KOCA BİR BOŞLUK…’
Müziksiz bir hayatı tanım edin desem…
Kendimi en özgür hissettiğim, en katıksız kendim olduğum anlardır müzik söylediğim anlar. Çekingenliğimi aştığım, tüm kabuklarımdan soyunduğum, kendimi korkmadan bırakabildiğim bir hayat arkadaşlığı üzere bu. O nedenle onsuz bir hayat; ıssızlık, koca bir boşluk ve renksizlik…
Kim ile, meyyit yahut sağ, birebir sahneyi paylaşmak isterdiniz?
Yaşamayan sanatkarlardan Meryem Xan, Nina Simone, Ayşe Şan, Chavela Vargas, Bob Marley ile müzik söylemek isterdim. Yaşayan sanatkarlarla ilgili evvel şöyle bir parantez açayım: Trio Mara, Sakina & Friends, Anadolu Quartet, Kurdish Female Voices, Mahan Mirarab Acoustic Diaries üzere girişimler sayesinde birçok sanatkarla ortak sahne alma bahtım oldu. Tekrar çalışmalarına hayranlık duyduğum çok sayıda arkadaşımla ortak bir şeyler yapabilme hayallerimizi konuşuyoruz ve bunları çok önemsiyorum. Severek dinlediğim Feyruz, Buika, Björk, Tigran Hamasyan, Asaf Avidan üzere sanatkarlarla da bir gün birlikte sahne almayı çok isterdim
Sizin belirlediğiniz 5 müzik yapıtı insanlıktan arkaya kalsaydı, listeniz ne olurdu?
Dünyanın farklı mekanlarında yaşayıp da, Fadilê Cizirî’den Heyran Jaro, Şakiro’dan Keke Xiyasedîn, Ayşe Şan’dan Qederê ürünlerinden bihaber olanlar ismine üzülmüyor değilim. Bu nedenle bu üç yapıtı liste başı yapmak isterdim. Bob Marley’den Redemption Song, Chavela Vargas’tan La Llorona, Kayhan Kalhor’dan Silent City ve Feyruz’dan Ya Tair ile de devam ederdim.
‘İKTİDARCILIĞIN OLDUĞU MEKANDA ÖZGÜR SANAT GELİŞEMEZ’
Tarih boyunca muktedirlerin gayri sanat kısımları üzere müzikle de sorunu olmuştur. Müzisyenler, müzikçiler, müzikler yasaklanmış, basınçlara maruz kalmıştır. Sizce muktedirler neden müzikten korkuyorlar?
Sanırsam bu sorun bizi uzun bir mühlet meşgul edecek ve üzerinde baş yormamızı gerektirecek. Yalnızca hakim sistem ismine iktidarda olanların değil, halk ismine siyaset yapanların da kurtulamadığı sıkıntılı bir durum olması nedeniyle bu türlü düşünüyorum. Bu çok çetrefilli ve sıkıntılı bir durum. Kim ismine, ne ismine yapılırsa yapılsın, iktidarcılığın olduğu yanda özgür sanat gelişemez. İktidarcı zihniyetten uzaklaştıkça özgür sanatın mümkün olabileceğine inanıyorum. İktidara yakın durup, ona hizmet edenlerin korkuları sanatsal üretimden çok, farklı çıkarlar üzerine konseyi. İktidarcı zihniyet her şeyi, tüm disiplinleri kendi hizmetinde görmek velev. İşte sanat ürünü ve sanatçı da iktidar önünde durduğu tarafa nazaran, karakterini ortaya koyar. İktidar, boyun eğdirmek, güdümüne almak, hizmetine sokmayı ne kadar isterse, sanat da o kadar özgür olmayı, kendini tabir etmeyi, direnmeyi ve zincirleri kırmayı amaçlar. Müziğin, tüm sanat kolları içerisinde, birtakım farklı avantajları var. Görsel olarak hiç bilmediğiniz, bir yoldan geçerken, hiç düşünmediğiniz, planlamadığınız bir anda duyduğunuz bir ezgi, sizi çok derinden etkileyebilir. Ruhunuza gidecek bir yol bulabilir. Muktedirlerin korktuğu şey tam da budur. Bin bir oyun, ağırlık, yalan, fitne ile kişilere onlar istese de istemese de birden fazla sefer zorun gücüyle dayattıkları seslerini, estetiğin gücü ile verebilen bir olguya tehlikeli bakmaları, aslında pek anlaşılır. Ve işleri çok sıkıntı.
Salgın umumi olarak hayatınızı ve hususî olarak müzik hayatınızı nasıl etkiledi?
Bunalım, herkes üzere benim planlarımı da etkiledi. Birinci kere konser yapacağım yeni konumlara gidemedim, konserler ertelendi. Yazmak yahut çizmek için inzivaya, günlük hayatın koşturmacasının dışına çıkmaya muhtaçlık duyulan sanat kısımları için meskene kapanmak, -zorunlu da olsa- yararlı olmuş olabilir. Lakin her sanat yapıtı, kesinlikle bir gün dinleyicisine, okuyucusuna yahut izleyicisine ulaşmak velev. Hele müzik üzere dinleyicisiyle birlikte icra edildiğinde daha meal kazanan sanat kısımları açısından bu çok elzem. Bu periyotta kişiler devalar aradı ve yaratıcı etkinlikler yapmaya çalıştı. Online sahada, tekniğin çok sıkıntılı olduğu canlı konser ve yayınlar açıkçası bir aşamadan sonra pek de sefalı değildi. Bu nedenle devranımı daha çok yazmakla geçirdim. Sevgili Fazilet Altınses ile, yeniden sevgili Ali Tekbaş ve Lawje ile bir kilam kaydettik. Müzisyen arkadaşlarımla, kaydedeceğimiz müziklerin hazırlıklarını yaptık. Artist Lockdown isimli bir teşebbüse öncülük eden sevgili Tahir Palalı ve Çiğdem Aslan’ın daveti üzerine, kümemle yüksek kaliteli bir livestream konseri yaptık. Bu arada Avusturya’da salgınla savaşta olumlu gelişmeler oldu. Viyana Kent Belediyesi, Kültür Yaz’ı isimli olağanüstü bir inisiyatif geliştirdi. Temmuz başından ağustos sonuna kadar, her hafta 12 sahnede değişik sanat disiplinlerinin performans yapabileceği açık hava aktiflikleri düzenleniyor. Benim de bu kapsamda dört farklı girişimle canlı bir programım var. Yeniden çalıştığım NGO da süreç boyunca çok ağırdı. İşsiz kalan, bürokratik sorun yaşayan ve meskenlerinden bunu yapabilecek teknik araçları olmayan mültecilerin işleriyle ilgilendim. Bu manada, pek de boş kaldım denemez.
Umumide internet, hususide toplumsal medya sanatın birçok kolunu olumlu yahut olumsuz manada etkiledi. Sizce internetin müziğe en olumlu ve en olumsuz tesiri nedir?
Sanatsal ürünlerin yasak, hudut, uzaklık vb. manilere takılmadan üretilebilip, kişilere ulaştırılmasında internetin sağladığı kolaylıklar kıymetli. Müzik üretimleri açısından da, minimal bir donanımla kayıt yapabilecek, bunu kişilere ulaştırabilecek koşullar sağlıyor. Başkaca televizyon üzere olgulu olmayan, büsbütün kendi seçiminize odaklı izleyebileceğiniz bir platform olması da olumlu. Gelgelelim her şeyi değersizleştiren, istismar eden müthiş bir tüketici kültürü var kişilerin. Kolay tüketebileceği, ulaşabileceği eserlere rağbet gösteren bu kültür, sanatı olumsuz etkiliyor. Bir medyayı sonuna kadar dinlemeye tahammül edilmiyor. 10 saniyelik hikayeleri bile bekleme sabrını göstermeden atlayan, ayrıntılara odaklı olmayan, yüzeysel bir yaklaşım var. Albüm ve plak dinleme mekanına, yapıtları kalitesiz ve sıkıştırılmış formatlarla dinleme, çok değerli nüansları kaçırmaya neden oluyor. Bin bir emekle yaratılmış ürünlerin yalnızca online platformlardan dinlenmesi ve hiçbir etik kural gözetilmeden dolaşıma sokulması da önemli meseleler.
Dinlediğiniz vakit “Ben bunu daha evvel nasıl olur da dinlememişim” dediğiniz “geç” keşifleriniz var mı?
Oldum mümkün, amatör kayıtlara, ismini bilmediğim müzisyenlere bir taraflarda denk geldiğimde kesinlikle bakarım. Ha baktığım için pişman olduklarım da olur. Lakin bazen çok etkilendiğim seslerle karşılaşırım. Farklı müzikal formları, ve halkların klâsik müziklerini ilgiyle takip ederim. İşim gereği her sene gittiğim dünya müzik fuarı WOMEX’te bilmediğim birçok sanatçıyı canlı olarak görme talihim oluyor ve her kezinde şimdi keşfetmediğimiz ne şık müzikler ve sesler vardır diye düşünüyorum. En son keşiflerim, Golan Tepeleri’nden dünyaya açılan TootArd isimli küme ve OUM isimli Faslı bayan sanatçı.
Son olarak hiç unutmayacağınız ve size “İyi ki de müzik yapıyorum” dedirten bir anınız var mı?
Çok iyi ki’lerim var. Birinci aklıma gelen, annemle birlikte sahne aldığım andır. Ziyaret için bulunduğu Almanya’da, Köln kentinde bir konserime denk gelmişti. Dinleyicilerin çoğunluğu Almandı. Anamın sesinin hoş olduğunu bilen aktiflik organizatörü, anamı de sahneye davet etmeyi teklif etti. Anama Kirmanckî lisanında bunu söylediğimde hiç tereddüt etmeden tamam dedi. O an; yüzündeki tabirde, sevinç kadar, içinde ukde kalmış ne çok şeyin olduğunu da gördüğümü hatırlıyorum. Onca dinleyici önünde anamın özgüveniyle sahneye gelişi ve hiç çekinmeden müziğini söylediği o an unutulmazdır benim için. Salonda çok faklı halklardan beşerler ortak bir histe buluşmuş, lisanını anlamasalar bile gözyaşlarına hakim olmadan, bir Kürt anasının evladına hasretini dillendirdiği bir ağıdı dinlemişlerdi.
Gazete Duvar
