Timothy Garton Ash
Varlığını sürdürmesi için, demokrasinin minimum seviyede olsa bile ortak bir gerçeğe muhtaçlığı var. 6 Ocak günü Washington’daki Kongre binasının baskına uğramasıyla, ABD bizlere milyonlarca vatandaşın önemli ve dikkatli biçimde teyit edilmiş bir gerçeği, yani seçimin kazananını inkâr etmesinin ne kadar tehlikeli olduğunu ortaya koydu.
Demokrasi, yoluna devam edebilmek için vatandaşların ve temsilcilerinin ortak gerçekler temelinde güçlü tartışmalar yürütebileceği aşikâr bir çeşit kamusal alana gereksinim duyar. Bu türlü bir kamusal alanı canlandırmak, artık liberal demokrasinin yenilenmesi doğrultusunda merkezi bir misyondur. Buna gerçek bir karşı hücum diyebiliriz.
ANTİK ATİNA’DAN ALINACAK ÖRNEK
Ana fikir, bize demokrasinin başlangıcından, yani 2 bin 500 yıl evvelden geliyor. Antik Atina halkı, birinci ‘halk meydanı’ olan Pnyx* isimli bir açık hava tartışma alanında toplandı. “Kim meclise hitap etmek ister?” diye soran misyonlu, rastgele bir vatandaşın konuşmak için alandaki taş platforma çıkabileceğini söyledi. Gerçekler ve görüşler tabir edildikten ve tartışıldıktan sonra, politik bir yaklaşım oylamaya sunuldu. Eski Atinalılar, Salamis Deniz Savaşı’nda işgalci Perslere karşı savaşmaya karar verdiler ve bu sayede dünyanın birinci demokrasisini kurtardılar.
Elbet ki antik Atina, ihtilal niteliğindeki kamu faydası için eşit ve özgür tabir ülkülerini muvaffakiyetle yerine getiremedi; Fox News ve Facebook’tan evvelki Amerikan ‘halk meydanı’ için de birebir şey geçerli. Son derece prensipli gazetecilerin ağzından sırf gerçeğin en saf sularının damladığı ve bütün vatandaşların makul, bilgili ve saygılı bir biçimde açık görüşlü olduğu Zuckerberg öncesi ‘altın çağla’ ilgili efsaneler hakkında dikkatli olun. Bununla birlikte, son yıllarda demokrasilerin büyük kısmı Atina’nın ülküsünden daha da uzaklaştı: Bir kısmı hızla (ABD ve Polonya), öbürleri ise yavaşça (Almanya, İngiltere) bunu yaptı.
Bu sorunu çözebilmek için çift istikametli bir stratejiye ihtiyacımız var. Öncelikle, ferdî demokrasiler kendi ulusal bilgi ortamlarının muhakkak sıkıntılarıyla başa çıkmak zorundadır. Mesela İngiltere’de BBC’yi savunma ve geliştirme gayreti, İngiltere hükümetinin Facebook yahut Twitter sıkıntısında yaptığı her şeyden daha kıymetlidir.
HEM YANLIŞSIZ HEM DE ÇEŞİTLİ BİLGİYE MUHTAÇLIĞIMIZ VAR
BBC üzere kamu hizmeti gerçekleştiren bir yayıncı, bizlere sırf doğrulanmış gerçekleri değil, tıpkı vakitte farklı görüşlerin tek bir yerde sergilenmesini içeren bir çeşitlilik sunar: Bu, dijital bir Pnyx’tir. Uygun bir kamu hizmeti yayıncısına sahip olan her demokrasi, onun bütçesini iki katına çıkarmalı, hükümetten bağımsızlığını güçlendirmeli ve yarının vatandaşları için dijital halk meydanını genişletmekle görevlendirmeli.
Popülist bir iktidar partisi tarafından kamu hizmeti yayıncılığının ortadan kaldırıldığı Polonya’da, TVN televizyon kanalı ve ‘onet.pl’ isimli internet platformu üzere bağımsız ve özel basın organlarını savunmak artık büyük değer taşıyor. Onlar ve öbürleri, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán’ın taktik kitabından esinlenen tedbirlerle açık bir hücum altındalar.
ABD’de dünyanın en iyilerinden kimileri da dahil olmak üzere çeşitli, bağımsız ve özel kesime ilişkin olan basın organları buna emsal bir sorun yaşamıyor. Oradaki sorun, Amerikalıların büyük ölçüde kamplaşmış iki medya dünyasına ayrılmış olması; farklı televizyon kanalları, radyo istasyonları, YouTube kanalları, Facebook sayfaları ve Twitter akışlarıyla (şu anda silinmiş olan @realDonaldTrump gibi) onlara gerçekliğe dair birbiriyle uyumsuz versiyonlar aktarılıyor.
Güya eski Atina vatandaşlarının yarısı Perikles tarafından kendilerine hitap edilen eski Pnyx’te toplanmış, öbür yarısı ise zorba bir kişi olan Hippias’ın (Donald J Trump) onları büyülediği bir aykırı Pnyx’te toplanmış üzere… Birbirlerini dinlemeleri için Amerikalıları tekrar nasıl bir ortaya getirebilirsiniz?
BİLGİ TEKELLERİYLE NASIL BAŞA ÇIKARIZ?
Tekrar de hiçbir ulus, Facebook, Google, Amazon, Twitter, Apple, Netflix üzere dijital dünyanın özel muhteşem güçlerinin üstesinden gelmek için gereğince büyük değil. Burada, bu ikinci alanda, ABD ve Avrupa Birliği’nden (AB) başlayarak hayati ehemmiyet taşıyan demokrasi yanlısı bir kitlenin eşgüdümlü aksiyonuna muhtaçlığımız var.
Çin’i bir kenara bırakırsak, dünyanın önde gelen dijital trend belirleyicisi ABD’dir; AB ise önde gelen norm belirleyicisidir. Trend belirleyici ve norm belirleyiciyi bir ortaya getirir, bunlara bir küme önde gelen demokrasiyi eklerseniz, dijital Majeste Mark Zuckerberg’in bile boyun eğmesi gereken piyasa ile düzenleyici gücün bir karışımına sahip olursunuz.
Siyasetçilerin Facebook yahut Google hakkında özgüven dolu biçimde ahkâm kesmelerini dinlerken, HL Mencken’in şu kelamları aklıma geliyor: “Her karmaşık sorun için açık, kolay ve yanlış bir yanıt mevcuttur.” İnsanların televizyon platformlarındaki haber kanalları için para ödemesini sağlayın! (Avustralya’nın tahlili.) Daily Mail gazetesinin eski editörü Paul Dacre’yi İngiltere basın düzenleme kurumu Ofcom’un yöneticisi olarak bu kanalların başına atayın! Platformlara yayıncı kuruluş üzere davranın!
ABD’nin kâr maksatlı dev platformları ne ‘aptal kanallar’ ne de yayıncılardan ibaret değildir ancak bir ortada duran yeni tip bir oluşumdur. Onlar, algoritmik seçiciler, dağıtımcılar, diğerleri tarafından beslenen içerik organizatörleri, kitlesel bilgi toplayıcıları ve tıpkı vakitte ticari sömürücülerdir.
Onlar, en iyi ihtimalle gerçeği aramak konusunda kıymet taşıyan yardımcılar olabilirler. (Google’la ilgili en sert tenkitleri yeniden Google üzerinde arıyoruz.) En makûs ihtimalleyse, onlar daha evvel gibisi görülmemiş derecede güçlü palavra destekçileridir. Kâr güdüsü, var olan dikkatin algoritmik olarak artırılması yoluyla onları karanlık tarafa yanlışsız sürükler. Facebook, 2016 yılında yayınladığı bir iç raporda, Facebook üzerindeki aşırılık yanlısı bir kümeye katılanların yüzde 64’ünün bunu sadece şirketin algoritması tarafından kendilerine önerildiği için yaptığını ortaya koydu. (Facebook’u protesto eden iyileşmiş bir bağımlı üzere “Artık değiştik, biliyorsun!” diyorlar. Fakat sahiden de bağımlılık sona erdi mi?)
DÜNYANIN HEMFİKİR OLACAĞI DÜZENLEMELER YAPILMALI
Şu anda muhtaçlık duyduğumuz şey, ABD ve AB’nin önderliğinde, birtakım dengeli siyasetleri var olan büyük ve sağlıklı bir araştırma yığınından ayıklamak için yürütülecek bir süreç. ABD’de Bağlantı Ahlakı Yasası’nın, platformları ziyanlı içeriğin engellenmesinden daha direkt biçimde sorumlu hale getirmek üzere değiştirilmesiyle, birtakım yayıncılar yeni ABD Kongresi’ne bağlı hale gelecek. Açık monopolleri ya da monopol gibisi oluşumları kırmayı amaçlayan başka değişiklikler, AB rekabet siyaseti ile ABD’nin gözden geçirilmiş monopolleşme aykırısı mevzuatının stratejik bir birleşimini gerektirecek.
İçerik kontrolü konusunda, birinci kararlarını şimdi yayınlamış olan Facebook’un yeni denetleme konseyinde öncülük edilen karma düzenleme modelini temel almalıyız. (Bir sonraki zahmet şu: Facebook ve Twitter, dolaylı biçimde gündeme getirdikleri üzere, eski lider Trump’ı yasaklamayı sürdürmeli mi?) Önemli tahliller, teknolojik yenilikleri, ticari uygulamaları, gerçeklik denetimini ve dijital eğitimin yanı sıra demokrasi nezaretindeki yasa ve düzenlemeleri içerecektir.
Her şey yolunda giderse, bu süreç ABD Lideri Joe Biden’ın planladığı ‘demokrasiler zirvesi’ öncesinde bir dizi teklifin sunulmasıyla sonuçlanacak. Olağan ki, 80 farklı ülke tıpkı tedbirleri kabul etmeyecek. Tekrar de temel unsurlar ve temel yaklaşımlar bağlamında bir ölçü tutarlılık olmalı; aksi durumda, Çin’i çoktan kaybetmiş olan özgür internet kozmosu, daha da parçalanmış bir hale gelecek. Dahası, 80 farklı düzenleme setine uymanın maliyetini karşılayabilecek yegâne özneler sadece özel üstün güçler olacak ve bu durum da monopolleşme doğrultusundaki uğursuz eğilimi istemeden de olsa güçlendirecek. Bunlar ABD şirketleri olduğundan, Washington’a özel bir sorumluluk düşüyor. Artık Biden’ın ABD’sinin önünde hem diğerlerini dinleyeceğini hem de liderlik edebileceğini göstermesi için eşsiz bir fırsat yatıyor.
*Pnyx, Atina’da, Akropolis yakınlarındaki bir doruktur ve antik Atina’da halkın toplanma yeridir.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
