Versus Arka Project, 3 Haziran – 17 Temmuz tarihleri ortasında SABO’nun “Time Machine” standına mesken sahipliği yapıyor. Geçmiş, artık ve gelecek kurgusunda temellenen stant, sanatkarın figürleri üzerinden vakitte bir seyahatin kapılarını aralıyor. Sanatkarın alışık olduğumuz fantastik ve kurgusal dünyası, Versus Arka Project’teki ikinci ferdî standı “Time Machine”de de bizi selamlıyor. SABO’nun eskiz defterleri ve desenlerinin kendi içindeki seyahati, standın çıkış noktasını oluşturuyor. Stant kapsamında vakit ve yerin aurasıyla kendi ömründen modülleri kullanarak kurgusal bir döngü yaratan sanatkarın hayal gücü vaktin ironisini hatırlatıyor.
Vakit nedir, neye benzeri? Vaktin fotoğrafını çizebilir miyiz? Bu sorulara verilebilecek net bir yanıt yok elbette. Mitolojiler, eski çağ filozofları vaktin sırrına vakıf olabilmek için düşünmüşler, kendilerince açıklamalar getirmişler. Geçirdiğimiz pandemi günleri ile bir arada vakit kavramı herkes için tıpkı üzere görünse de kimisi için yavaş kimisi için süratli aktı. Şahsî dünyamda da misal sorular ve zorlantılar içinde olduğum bir periyotta SABO’nun “Time Machine” standı imdadıma yetişti. Sergiyi birlikte gezme imkanına sahip olduğum için epeyce şanslı hissediyorum.
SABO’nun bahsini ettiği akışkan, iç içe geçmiş vaktin ironisi neydi? Doyurucu, dönüştürücü ve onarıcı tesiri ile desenler, figürler, fotoğraflar ortasında vakitte seyahate hazırsanız başlayalım.
Time Machine’in hazırlık sürecinden bahseder misiniz? Bu fikir nasıl ortaya çıktı ve gelişti?
2019 yılı Ocak ayında birinci standım olan Paracetamol standını açtım. O stantla Versus Arka Project ile çalışmaya başladık, sanatkarlarından biriyim. Paracetamol standında de vakit kavramı vardı. Biraz daha benim ferdî olarak geçmişe döndüğüm, geçmişten etkilendiğim, aklıma gelen olumlu ya da olumsuz birtakım anıların, kıssaların üzerinde yoğunlukla çalıştığım bir süreç oldu. Orada yaptığım işlerin içerisindeki ayrıntılar, o devir yaptığım eskiz defterlerinin sayfalarıydı. Oradaki birtakım metin başlıkları, cümleler, fotoğraflar, eskizler o standın oluşum sürecinde tesirli oldu. Benim ekseriyetle çalışma üslubum bu türlü aslında. Tuvalin karşısına geçip bir iş yapayım, başlayayım üzere değil de daha çok onun öncesindeki süreç. Bir ortaya gelmeler… Hem o eskiz defterlerin bir ortaya gelmesi hem benim hayatımdaki kesimlerin birleşmesinden sonrasında gittikçe şekillenen bir projeye dönüşüyor yaptığım işler.
Paracetamol’ün sonunda burada bir sanatçı konuşması yaptık. O konuşmada da aslında bunu anlatıyordum. Eskiz defterlerimi çıkardım hatta yanımda getirmiştim. Bu fotoğrafların oluşması buradan çıktı üzere ayrıntılı bir biçimde anlatmıştım. Daha sonra o konuşmanın sonunda şu geldi aklıma. Bu defterler bilhassa sanatkarlar için çok özel şeyler… Yakından tanıdığım arkadaşlarımın atölyelerine gittiğimde de mesela bir fotoğrafın ya da bir işin etaplarını görmektense o eskiz defterlerinin birinci halini görmek, birinci fikri görmek her vakit çok daha samimi bir his. Bir günlüğe bakarmış üzere aslında, biraz da özel bir şey. Bunlar bana çok özel gelen sayfalar… Kimisinin tahminen de göstermeye gerek olmadığı yalnızca yapan şahsa, sanatkara özel sayfalar, metinler.
. Çoklukla bu şekil eskizler, gün yüzüne çıkmamış çalışmalar, sanatkarlar öldükten sonra ortaya çıkarılır.
Muhakkak. Benimkiler de o denli mesela. Sayfa sayfa son halini gösteren fotoğrafların, desenlerin olduğu şeyler de değil. Ortada yazılar var, yazıların ortasında notlar var. O notlara eklenmiş kâğıtlar var, yırtılan kâğıtlar var. Orası yalnızca aslında kanıların aktığı ve bir ortaya geldiği şeyler. Hepsi de kullanılacak diye bir şey de yok o sayfalardan. Daha sonrasından bir seçki yapılıyor. Zati bu fikir üzerine ağırlaştım. Stant bitti, konuşma yapıldı ve eskiz defterleri önümde. Bunları bir halde sergilemek gerektiğini düşündüm. Bütün sayfaları değil ancak ortasından bir seçki nasıl yapılabilir, nasıl olabilir derken bu defterlerin fikri ortaya çıktı.
Birebir vakitte bu eskiz defterleri standın ismini de taşıyor. Sanatçı kitabına dönüşme sürecini açar mısınız?
Defterleri önüme açtım ve bunlardan bir seçki yapmak istiyorum, neler olabilir ve hangilerini kullanabilirim diye düşünüp sayfalar belirlemeye başladım. Bu sayfaların her biri aslında benim o geçmişte yaptığım defterlerin içerisindeki sayfalar… Ve bunları tekrar ele alıp kopyalama fikri ortaya çıktı. Sonuçta defterin birebirini kesip tekrar kullanmak yerine bunları bir seçki haline getirerek, bütünleştirerek bir sanatçı kitabı, sanatçı eskiz defteri, artık nasıl isimlendirilir tam olarak ben de bilmiyorum, o ortaya çıktı. Oturup kitap ciltlemesi, dikişi bunların hepsi el yapımları… Youtube’tan bakıp nasıl olur, nasıl yapılır diye izlemiştim. Bir anda kendi kendimi kopyalar halde buldum. Örneğin, 2010’da yaptığım bir deseni tekrar ele aldığım bir sayfa oldu. Onun ardında öbür bir form, öbür bir yapıtı birleştirdim. Böylece aslında bütün o süreci oluşturan bir defter fikri ortaya çıkmış oldu.
Defter bitince bu kopyalama kısmı beni epeyce yordu ve düşündürdü bir taraftan da. Ben kendi kendimi makine üzere kopyalıyordum ve bunu biraz daha zorlayarak challenge kanısıyla bunu altı kitaba çevirme fikri geldi. Ve bu türlü biri bitti, ikiye geçtim, üçe geçtim. Bir print makinesi üzere, el imali bir taraftan. Birbirinin birebiri üzere gözüküyor lakin birebiri da değil. Sonuçta her bir kopya birbirinden farklı… Bu türlü bir projeye dönüştü. Bu proje olunca aslında vakit makinesi, vakitte seyahat fikri buradan ortaya çıktı. Kitabın ismine de birinci yaptığımda “Time Machine” demiştim. Standın ismini de verdi bir taraftan zira kendi geçmişimde ya da geleceğimde bir gidişat var. Geçmişten notları alıyorum, gelecekteki fikirleri birleştiriyorum. Defterlerin birden fazla da o biçimde gördüğüm üzere işte. Anı defterleri de biraz o denli değil midir? Geçmiş, artık ve gelecek hepsinin iç içe olduğu bir döngüye dönüştü. Ve hatta bunu yaparken de son sayfalara hakikat logoyu, formu düşünmeye başladım. Biraz bu türlü üç tarafı var.
Şimdiki vakit, geçmiş ve gelecek üzere aslında vakit kavramını şekillendirirsek nasıl olur, en uygun bu üçgen formu aklıma geldi. O yüzden standın içerisinde de birçok sefer kullandım. Biraz bu türlü vakit makinesi, vakitte seyahatin, vakit kavramının iç içe olmasını anlatan bir şeye dönüştü. Bittikten sonra en art sayfasında bir cep var. Bu cepte de bütün bu süreçte madem bu türlü bir kurgu dünya yaratıyorum, bu seyahati nasıl yapacağız? Bir vakit makinesine gereksinim var. O yüzden de bir desen yaptım, biraz uydu manzarası üzere olan bahsettiğim, kendimce kurguladığım vakitte seyahati yapma aracı bu diye düşündüm. Bunun planını yapmak, poster üzere koymak fikri vardı. Defterler bitince bu serinin devam etmesini istedim. Bir standa dönüştürmek, daha da büyütmek üzere bir şey geldi aklıma ve vakit makinesi formunu daha gerçek bir hale getirerek aslında bir işe çevirmek ortaya çıktı. Son araştırmalarım artık son denetimlerin yapıldığı, evet seyahat yapılıyor, bu bir gerçek ve artık başlıyoruzu anlatmak için yaptığım fotoğraftı.
. Bu defterlerdeki daha ferdî olan anlatım, serinin detaylanmasıyla biraz daha aslında genel bir kavrama gerçek dönüştü. Bilhassa bu işten sonra birkaç soru sordum kendime: “Ben bu seriyi neden yapıyorum? Sergiyi neden yapıyorum?” Biraz da insanlığı düşünerek aslında… “Bizim bir gidişatımız var, bir geçmişimiz var; burada nasıl bir durumdayız? Ya da geçmişte neler yaptık, gelecekteki planlarımız neler? Şu an verdiğimiz ya da vermiş olduğumuz kararları kimler, ne kadar yanlışsız verdi, veriyor? Toplu halde yaptığımız bu seçimler ne kadar doğruyu yansıtıyor? Bunun sonucunu görmeye başladık mı, başlamadık mı?” üzere soruları düşünmeye başladım. Bu yumruk kaldırma hareketi aklıma geldi. İnsanlığın kendini gösterme hareketi birçok yerde kullanılıyor. Müzikte de var, sporda da var, siyasette da var. Ben buradayım, işte benim de sesim var, toplu halde daha güçlüyüz ya da tam aksisi. Bu formu, bahsettiğim insanlık fikrini daha net anlatan bir hareket üzere düşündüm. Ve bu üçlüyü yaptım. Üç tane kolunu kaldıran figür var, üç tane de büyükleri var. Daha sonrasında bu insanlık ismine genel düşünme biçiminde geliştirmeye başladım.
Bu stant kurulumunu düşünürken de biraz oda oda düşündüm. Mesela girişte korsanlar var. Korsanlarla birlikte bizi bir seramik karşılıyor. Orada da düşündüğüm bu eskiz defterlerindeki anlatım odada da mevcut. İki tane korsan figürü var. Bu korsan figürleri aslında geçmişten gelmiş ve bir vesikalık fotoğraf çeker üzere bize bakıyor, karşılıyor. Ve üzerlerinde işlenmiş dövmeler var. Biraz araştırdığım bir husustu. Ekseriyetle gemilerde çalışan tayfaların üzerlerine yaptırdıkları dövmelerin her birinin manası var. Her bir seyahatin bir başlangıç ve bitiş anlarını anlatan dövmeler var. Ya da her çıktıkları yağmada ekledikleri figürler var. Bunları yapmak zorunda hissettikleri bir durum aslında, bir anı üzere kendi bedenlerine işliyorlar. Defterden çıkıp biraz geçmişlerini, yaşadıklarını işliyorlar. Bir taraftan da kente geldiklerinde, halkın içine girdiklerinde gömlek giydikleri için kollarının altı ve üst tarafına hiç dokunmuyorlar, dövme yapmıyorlar ki bâtın kalsın o yaptıkları öyküler, yaşadıkları… Biraz utanma durumları da var zira yağmacılar işin sonunda. O yüzden bu kapalılık, günlük üzere kendine saklama, kimseye göstermeme fikri çok yakın geldi bana eskiz ya da günlük defterleri gibi… Bu odayı yapma fikri geldi aklıma. Bu seramik işi de biraz onun üzere bu dövmelerin seramik üzerine işlenmiş hali ve bir amfora üzere aslında bize ulaşan bir form. Aslında o da bir vakit makinesi, bu da bir vakit makinesi diye düşündüm bunları yaparken.
Stantta sanatçı kitabından görüntüye, sulu boyadan seramiğe birçok farklı disiplinde eser var. Bu disiplinleri bir ortaya getirme hali nasıl gelişiyor?
Genel olarak aslında yağlı boya çalışıyorum lakin bu tıp denemelerim evvelden beri vardı. Birinci karma standımda de bunları anlatmaya, kurgulamaya çalıştım. İşler biraz bu türlü hem kurguyla hem kıssa ile bir ortada ilerliyor. Bazen yağlı boyayla anlatmak çok gerçek gelmiyor, o yüzden bu denemeleri yapıyorum. Bunların sonucunu görmek ve başka işlerle ilişkisini kurmak benim için çok pahalı bir kapı açıyor. Rahat hareket edebileceğim alan açıyor. Günümüzde bu türlü bence her şeyi kullanabiliyoruz, her şeyden etkileniyoruz ve bunu aktarmanın tek bir yolu yok aslında. O yüzden de eğitimini aldığım, severek yaptığım çok klasik bir ahşap üstü tuval resmi var ancak bir taraftan da bu denemeler var. Bu ikisinin aslında istikrarını kurmak bence kıymetli olan… Yalnızca bunlar birer formül, bunu anlatmak gerekiyor. Günümüzde biraz kategorize etme durumu var. Sen şucu’sun, onu yap bunu yap seni o denli bilelim durumu var. İşte tahminen de onu yıkmak gerekiyor.
Pekala, bu seçkiler ortasında SABO’nun kendisini en yakın bulduğu çalışma hangisi?
En çok bana yakın olan, en benimle ilgili olan işlerimin başlangıcı hepsi orada olduğu için samimi ve yakın olan sanatçı defterleri. Bütün stantta olan bir kimliksiz yer var, bir dünya var. O dünya üzerinde yürüyen bir figür var. İşte o figür nereye yanlışsız gidiyor, bahsettiğim sorular aslında. Verdiğimiz kararların doğruluğu ya da bunların yansımalarını görmeye başlıyor muyuz? Bence çok süratli bir halde yüzümüze çarpmaya başladı. Bilhassa son birkaç yıldır dünyada yaşadığımız o alarmlar bence bunu anlatıyor. O yüzden bu türlü tam ortada yürüyen bir figür var. Nereye gerçek gittiğini tam olarak kestiremiyoruz. Seçimlerin o ilerideki ibrenin gerçek tarafa kaymasıyla tahminen memnun bir dünyaya ilerleyeceğini hayal etmek gerekiyor. Buradaki hapşıran figürlerde de o denli aslında. O hastalığı hapşırarak bedenden atmaya çalışmak, şu an tabiatın yaptığı şey; insanlığa bir biçimde verdiği kararlardan ötürü “sen bir yanda dur bekle” demeye çalışıyor aslında zira orta vermiyoruz. Burada da bu boşluğu bırakmak, aslında yerde ne kadar küçük bir yer kaplıyoruz. Onu anlatmaya çalıştım, bu gidişatı. Biraz olumsuz bir hava var bu odanın içerisinde lakin genel hava o denli ne yazık ki… Şu an hissettiğimiz ve yaşadığımız şeyler o denli karar veriyor.
. Koridor boyunca sulu boya çalışması ikili dünyalardan oluşan seçkinizi görüyoruz. Öykünün bu kısmı bize neyi anlatıyor?
Burada da ikili dünyalara, aslında alternatif hayatlara dönüyor biraz da durum vakitle bağlantısal olarak. Seride düşündüğüm, yaşadığımız dünya var bu bildiğimiz ve içinde olduğumuz. Lakin alternatif ömürler olsaydı tıpkı kararları verir miydik ya da insanlık olarak tıpkı durumda mı olurduk? Biraz onu düşünerek yaptım bu seriyi. Sağ taraftaki yapıtları aslında sulu boyayla 2014 yılında yaptım, yanındakiler ise yeni. Oradan da aslında bir irtibatı vardı. Bu sağdakilerin vaktinin geldiğini hissettim. Biraz bu türlü ameliyat görselleriydi; daha yakın plan, bunlar daha geniş planda yapılmış boyalar. Altında işte bu ikili seçkilere, bu ikili omurlara ya da dünyalara verdiğim isimler var. Biraz kurgusal kıssa şeklinde düşündüm bunu yaparken. Sol kısımda daha bu türlü Arapça kökenli birtakım yıldız isimlerinden seçtiğim sözler var. Sağ tarafında ise biyolojide kullanılan Latince söz isimlerini kullanarak, onları birleştirince alternatif bir dünyanın isimleri ortaya çıktı. Kendimce oyunlu bir öyküye dönüştü. Her bir çerçevenin içerisinde her gün o ömürleri aslında görüyoruz. Ancak alışılmış seçimlerin ne olduğunu, neyi beklediğini bir formda içine giremediğimiz için anlayamıyoruz.
Bu isimler de Nasa’nın keşfettiği yıldızları, gezegenleri araştırırken ortaya çıktı. Bunlar nasıl isimlendiriliyor? Mesela son vakitlerde keşfettiklerinin birden fazla ‘xy35’ gibi… Birinci başlarda gezegen isimleri koyulurken daima Arap kökenli isimlendirmeler kullanılmış. Tam zıddı biyolojide de Latin kökenli isimler karşımıza çıkıyor. Bu seçkiyi kimler yapıyor, neden bu türlü düşünülmüş? Biraz daha geçmişe gidince ortaya çıkıyor. Fizikle ilgili fizikçilerin hayatları, o ilişki bana hoş geldi. O iki kökeni birleştirince nasıl bir şey ortaya çıkar? Sözlerin manalarına da bakmadım açıkçası… İkisi birleşince bir şey mi oluşuyor, onu da düşünmedim. Yalnızca bu türlü görsel olarak hoşuma giden iki kelimeyi aldım, birleştirdim. Lisan bilmeyip onları seçmek de hoş oluyor, tam bir oyuna dönüşüyor. Ayrıyeten sulu boya çok kullandığım da bir materyal değil. Bilhassa bu stantta kendimi zorladım, biraz da onun üzerine gittiğim bir stant oldu. O yüzden de farklı gereçleri kullanmak da çok rahatlattı diyebilirim. Hem zorladı hem rahatlattı.
. Burada da bir görüntü çalışması yaptım. Bu çalışmada da ikili dünyaları görebiliyoruz lakin daha çok bizimle ilgili bir görüntü bu. Birtakım figürler var, inanışlar var, savaşlar var. Ayrıntılardan oluşan yaklaşık 500’e yakın görseli editleyerek yaptığım 5 dakikalık bir görüntüye dönüştü. Bu hem şahsî fotoğrafların, görsellerin aktığı hem daha genel öykünün aktığı bizi anlatan bir görüntü serisine dönüştü. İnsan görselinden sonra NASA’yı görüyoruz, tekrar hepsi iç içe. Bu karmaşa da hoşuma gidiyor. Zira bu türlü bir şey vakit, bir anda aklına bir şey geliyor, geçmişten günümüzü etkileyen bir şeye dönüşüyor o seçimler, keşkeler ortaya çıkıyor. Bir taraftan anı yaşamanın zorluğu her vakit aslında insanın bilhassa günümüzde çok fazla etkilendiği bir şey… Onu zorlamak için birtakım ideolojiler, yogalar, meditasyonlar yapılıyor. Halbuki insanlık olarak ne kadar küçük bir yer kaplıyoruz düşününce. Bu formda kuvvetliyiz, toplu halde bir ortadayız, en yüksekte biziz fikri hiçbir vakit bitmiyor ve bitmeyecek büyük ihtimalle.
Üzerinde bütün seriden desenlerin ve vakitte seyahat ayrıntılarının olduğu perde işi var. Bu perdenin öyküsü nedir?
Bu oda biraz daha benimle ilgili şahsî bir odaya dönüştü. Öteki işlerin yanında bu kitaplarla birlikte bu perde benim Kadıköy’deki yaklaşık 10 sene çalıştığım ve yaşadığım atölyemin kapanması üzerine -geçen sene kapatmak zorunda kaldım- atölyede yaptığım son iş aslında. Biraz daha o yeri kullanmak, yeri anlatmak için girişteki perdeyi söktüm. Onun etrafına bu türlü tuvaldeki üzere bir çerçeve diktim birinci başta. Bu türlü bütün bu kıssayı anlatan ayrıntıları işledim. Benimle ilgili o kapının kapanmasını da, vaktin çizelgesi içerisine eklemek için bu türlü bir iş yaptım. Duygusal bir yaklaşımım da var, bir taraftan da o süreci anlatan haritaymış üzere ayrıntıların olduğu iç içe geçtiği öyküye dönüştü.
. Tıpkı formda standın temasına uygun olarak tasarladığınız logoyu da dedeniniz eski televizyonu aracılığıyla izleyiciye aktarıyorsunuz. SABO’nun oyun alanı diyebilir miyiz?
Katiyetle. Dedemin geçmişte kullandığı eski televizyonu alıp içerisine o formun olduğu bir gif hazırladım ve televizyonu monte etme bahtımız oldu. Onu da getirmek biraz bu türlü oyunu güçlendiren bir şeye dönüştürdü. Hem de benim için manası olan objeleri getirmek… Zati vakitte seyahat bir oyun üzere, daima düşündüğümüz şeyler ya da izlediğimiz, duyduğumuz. O fikri de çok donuklaştırarak, çok matematiksel hale getirip yok etmemek gerekiyor. Zira şu ana kadar daima izlediğimiz sinemalarda ya da kitaplardaki o seyahat kıssası heyecanlıdır, bir serüvene girerler, çıkarlar. Daima onlar olduğu için biraz daha bu formda oyunlaştırmak ya da daha bu türlü kurgusal dünyaya çekmek gerçek geldi. Bu halde aslında stantta anlatmak istediğim öykü kendimle başlayan, biraz daha genişleyen, sonra tekrar bu türlü ferdî bir formda sonlandırdığım sürece dönüştü.
Gazete Duvar
