Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, Covid-19 pandemisindeki gelişmelere dair yazısında Türkiye’de varyantlarla ilgili kâfi çalışma yapılmadığına dikkat çekti.
Prof. Dr. Şenol, Birgün’deki ‘Çıkan her yeni varyantta: Orta beni, bul beni, tanımla beni‘ başlıklı yazısında şunları kaydetti:
Bir ülkenin, salgının geçmişi ve geleceğiyle ilgili, yani neyi nasıl yaptığı ve yapması gerektiğiyle ilgili, bir merakı olup olmadığını, böylelikle salgını yönetmekle, savuşturmak ortasındaki seçimini anlamak çok kolay artık. Bunun için, fazladan vefatlar ile bildirilen vefatlar ortasındaki fark ve hangi “varyant” hâkimiyetinde olduğunuza dair bilginize bakmak kâfi. Geçmiş ve geleceği anlamaktaki merak derken neyi kastettiğim ise şu soruların karşılığındadır; kayıt tuttun mu, iz sürdün mü, kayıtlarını nizamlı tahlil ettin mi, şeffaf olarak dünya ile bilim ile paylaştın mı, geleceği öngörmek için virüsteki değişimleri izliyor musun? Hani Çin bizden bilgi sakladı diye kıyamet koparanlar var ya, onlardan kimileri, eriştikleri bilgi ile yakala beni, bul beni, bulursan ustalıkla sakla beni isimli bir oyun kurdu.
Örneğin bizim de yüksek olasılıkla dünya literatürüne katabileceğimiz bir varyantımız var lakin aramıyoruz, bulmuyoruz ve tanımlamıyoruz. İngiltere dünyada varyant tahlilini en iyi yapan ve raporlayan ülke. Nizamlı olarak yayınladıkları varyant raporlarına bakınca, 11 Haziran tarihli raporunda, “delta plus” olarak tanımlanan varyantın izleri, bize ulaşıyor yani bizden giden yolcular ile temaslı şahıslarda de bulunduğu anlaşılıyor. Şu anda delta varyantının hâkim olduğu ve hudut denetimini sıkı tutan İngiltere’de, delta varyantının izleri sürüldüğünde de, Türkiye’den transit giden yolcular ile kontaklı olgular olduğu rapor edilmişti.
Salgının başında, tüm ülkelerde var fakat bizde şimdi hadise yok denilirken, Çin ve Tayvan bizden giden yolcularda hastalık buldu isimli “dejavu” durumu üzere. Sonuç olarak, anladığınız şey, salgın ile bağlantılı ne geçmiş ne de geleceğe ilişkin bir merakı olmayan o ülkelerden birinin vatandaşı olduğunuz ise, yapacağınız şey, aşınızı olmak, o da yetmez, saklanacak inançlı birtakım alanlar bulup, sizinle ebelemece oynayan “yeni çeşit” (varyant) bir virüse yakalanmamayı ummak artık. Ne de olsa, hava ve deniz durumunu denetim etmeden açık denizlerde uzun yola çıkan bir küçük yelkenliden farkınız yoktur artık. Zira dümende ve güvertede olanların çoğunluğunun açık denizdeki fırtınalara pek bir hazırlık yapmayanlar olacağı da göz gerisi edilememelidir. Salgının felakette varabileceği tepeyi yaşayan, yarım milyarın üzerinde insanın öldüğü Hindistan’daki katastrofinin varyantı olan çeşidin ismi “delta varyantı” artık. Yirmi dört harfli Yunan alfabesinin dördüncü harfi olan delta varyantının, salgını başlatan virüsün bulaşabilme potansiyelinden %60 daha bulaşıcı olduğu öngörülüyor. Salgının başında virüsün, bir şahıstan kaç bireye bulaştığını anlatan üreme katsayısı, 2.5 iken artık 6 oldu, ortadaki büyük dalgaya yol açan “alfa” ya da “İngiliz varyantı” için ise 4 idi. O vakit deltanın bir “süper bulaştırıcı” olduğunu ve aşı bulunduktan sonraki, pandemi içinde pandemi potansiyeli olan birinci varyant olduğunu fakat daha bulaşıcı varyantların gelişmeye devam edeceğini söyleyebiliriz.
Teknik olarak tam yanlışsız bir hesaplama olmasa da, salgın bu yeni çeşit virüs, mesela delta ile başlamış olsa, 1918 grip pandemisinde olduğu üzere yani aşısı şimdi bulunamadan, dünya nüfusunun yarısını hastalandırıp, yeni olandan yüz kat tahminen daha çok fazla vefata ve ağır yıkıma yol açmış olabilirdi. Ancak, bu salgın için, hem salgının evresi hem toplumsal dinamikler ve değişkenler nedeniyle, bulaşma (transmission) ile yayılmanın(spread ) birbirinin yerine geçebilecek tabirler olduğunu söylemek gerçek olmaz. Sadece bu çeşitlenmelere, Hindistan ve Latin Amerika’da büsbütün denetimsiz bırakılmış, teneffüs yolu ile ve çok bulaşan bir virüsün, evrimsel hareketliliğinden de daha yüksek olan moleküler hareketliliğinin ve kısmi bağışıklık basıncının yol açmakta olduğunu söylemek mümkün olacaktır. Delta varyantı, aşıdan evvelki devir ile aşıdan sonraki periyot ortasındaki farkı o kadar net ortaya koyuyor ki.
Aşısızlar yahut tek doz aşılılar ortasında ve hatta iki doz aşısını da almış lakin gereğince yanıt oluşturamayan ileri yaş ya da bağışıklık sistemi gereğince karşılık vermeyenler ortasında süratle yayılıyor, daha kısa müddette ve daha uzun mühlet bulaşıyor ve hastaneye yatış ihtimalini iki kat artırıyor.
YAZININ TAMAMI
Gazete Duvar
