Suat Başar Çağlan
Şimdi dünyanın korona virüsü, toplumsal ara üzere sözcüklerden bihaber olduğu, artık çok uzak görünen 9 Mayıs 2019 tarihinde Avrupa futbolunda bir birinci yaşandı. UEFA Avrupa Ligi yarı final rövanşında penaltılara giden Chelsea-Eintracht Frankfurt çabasında konuk grubun son atışı kaçırmasıyla iki büyük kupanın finaline tıpkı ülkeden dört ekip çıkmış oldu. Üstelik bu dört Premier Lig takımı ortasında ne açık orta lig şampiyonu Manchester City ne de olağan kuşkulu Manchester United vardı. Premier Lig cümleten Avrupa futbolunun tepesindeydi.
Futbolda İngiliz olan her şey olduğundan büyük görünür. İngilizler her vakit dünyanın en parlak gençlerine (Owen, Rooney, Walcott (!)), en yetenekli ayaklarına (Beckham, Gascoigne, Gerrard, Lampard) sahiptir. Gerçekte bu çok iyi futbolcuların hiçbiri tüm vakitlerin, hatta kendi mevkiinin bile birinci 10 oyuncusu içinde yer almayabilir, fakat fark etmez. İngilizler futbolda her şeyin en iyisine sahip ve layıktır, ulusal ekipleri her turnuvaya favori başlar ve bir basamakta penaltılarla elenir.
Oyunun birinci sahibi olmanın getirdiği bu kibir ve iyimserlik anlaşılmaz değil. Üstelik 2021 yılının global dünyasında bile ada ülkesi olmanın getirdiği kopukluk duygusu, inancı, hatta isteği (bkz. Brexit zırvası) kimi vakit irrasyonel tutumları beraberinde getirebiliyor. Fakat bu kopukluğun üstesinden gelmenin yolları var: Ötekiyle karşılaşmak, müsabakalardan ders almak, çeşitliliği kucaklamak ve toplumun meselelerine hassas yaklaşmak. Ve elbette hepsinden evvel, bilmediğini ve eksiklerini kabul etmek. Premier Lig tüm bunların bir ortaya getirerek tepeye çıktı.
TRAJEDİLER VE DERSLER
İngilizler için ötekiyle müsabakanın birinci dev örneği “Yüzyılın Maçı” oldu. 1953’te, futbolun Kaf Dağı’na çıktığını düşünen İngiltere, Wembley’de Puskas, Hidegkuti ve Kocsis’li Macaristan’a 3-6 yenildi. Tuna Ekolü’nden mezun, 2-3-3-2 dizilişinde uzman Macarlar futbolu taktik açıdan Adalıların hayal bile edemeyeceği bir düzeyde oynuyordu. Yenilgiyi hazmedemeyen İngilizler altı ay sonra Budapeşte’de bir rövanş ayarladı, lakin bu seferki sonuç daha da ağır oldu ve 7-1 kaybettiler.
Futbol tutkunu ülke bu hezimetten ders alıp toparlandı ve 1966 Dünya Kupası’nı kazandı. Sonraki sene “Ada içi” “tatlı” bir şok yaşandı: Şampiyon Kulüpler Kupası’nı birinci sefer bir Britanya ekibi kazanmış, fakat o kadro İskoç Celtic olmuştu. İngilizler yeniden iyi örneği takip etti ve 1967-1985 yılları ortasında dört farklı İngiliz kadrosu toplamda sekiz sefer Avrupa’nın en büyük kupasını müzesine götürdü.
Fakat 1985’teki Heysel faciası Ada’yı bir kere daha kıtadan kopardı. Tüm kulüpleri kapsayan men cezasının akabinde inatçı İngilizler bu defa yeni bir planla döndü. 1992-93 döneminden itibaren Premier Lig kuruldu. Şampiyon Kulüpler Kupası’nın da tıpkı dönem Şampiyonlar Ligi’ne dönüşmesiyle, Avrupa futbolunda yeni bir çağ başladı. Premier Lig alt kümelerden hukuksal bir kopuştu ve çok daha güçlü bir finansal yapı getiriyordu. Lakin içe kapanıklık sürüyordu: 20 gruplu Premier Lig’in birinci döneminde tüm kadroların başında ya Büyük Britanyalı ya İrlandalı teknik yöneticiler vardı.
MONACO’DAN JAPONYA AKTARMALI LONDRA
Premier Lig’e gelen birinci yabancı hocalardan biri olan Arsène Wenger, muhafazakâr Adalılar için kolay lokmaydı. İsmi bile tuhaftı: Arsène ismiyle Arsenal’in başına geçecekti. Meşhur “Arsène Who?” başlığıyla karşılandı. Fransız’dı ve Japonya’dan geliyordu. Premier Lig popülerlikte doruğa sokulmuş, naklen yayın gelirleri artmış, Thatcher’ın siyasetleri sonucu statlar holiganlardan ve personel sınıfından temizlenerek istenen neoliberal ve seçkin düzeye yaklaşmıştı. Fakat Wenger’in gelişiyle Arsenal üzere büyük bir kulüpte bile futbolcuların çağdaş diyet, profesyonel davranış, idman tekniği ve taktik bahislerinden habersiz yahut bunları uygulamakta isteksiz olduğu ayyuka çıktı. Wenger idealizmi ile Ferguson pragmatizmi ortasındaki çekişme genelde futbola, özelde Premier Lig’e büyük katkı yaptı. 1998-99’daki üç kupalı United ve 2003-04’teki namağlup şampiyon Arsenal bu diyalektiğin verimli sonuçları oldu. Wenger’in “Yenilmezler” ismi verilen takımı futbolseverlerin gönlüne taht kurarken, İngilizlere kıta futboluyla birleşmenin nerelere erişebileceğini gösteriyordu. Fakat daha ağır bir ders için Wenger üzere bir beyefendiden fazlası gerekiyordu.
BOŞ BEŞİK
Old Trafford’daki 2004 Şampiyonlar Ligi çeyrek final rövanşının son dakikasında, Portolu Costinha’nın United’ı deviren golü atmasıyla Porto yedek kulübesinden bir adam depara kalktı ve Chelsea’nin yeni sahibi Abramoviç’in gönlüne gerçek koştu. Mourinho o dönem Portekiz kulübüyle kepçe kulaklı kupayı kaldırır kaldırmaz Chelsea’nin yolunu tuttu. Bu seferki ithal hoca Wenger’e hiç benzemiyordu. Onun kadar başarılıydı; temel dikkat çeken yanı ise İngilizlerin cet sporu olan futbol kibrindeki ustalığıydı. Birinci basın toplantısında kendine taktığı “Special One” lakabı daha toplantı bitmeden İngiliz futbol literatüründeki yerini aldı. Müesses nizam hem Abramoviç’in hem de Mourinho’nun başarısız olmasını bekliyordu, hatta umuyordu. Birçok konuşmasında “Siz taktikten anlamadığınız için,” “Burada futbol bilinmediği için”, “Size nazaran en iyi taktik … lakin bana nazaran …” üzere üstten bakan tabirlerle Ada basınını ve Britanya futbol geleneğini aşağıladı. Fakat tek kerameti konuşmak değildi. Mourinho’nun gelişiyle Premier Lig görmediği yetkinlikte bir savunma futbolu ve taktiksel rakip tahlili ile tanıştı.
PARAYI GERÇEK KULLANMAK
Wenger ve Mourinho’nun sunduğu iki farklı formül hem Ada dışından teknik yöneticilerin hem de genel olarak teknik yöneticiliğin İngilizler gözündeki pahasını artırdı. Fiyatına bakmadan transfer yapabilen birinci “sonradan görme” kulüp olan Chelsea tercihlerinde birçok vakit akılcı davrandı ve Galacticos mantığına bulaşmadan, hocasının planına uygun oyuncuları getirdi. Drogba üst seviye mesleği 25 yaşlarında başlamış görece ham bir forvetti, Carvalho ve Paulo Ferreira hocanın eski öğrencileriydi, Robben Hollanda’daki performansını büyük liglere taşıyıp taşıyamayacağı belgisiz hücumculardan biriydi, Petr Cech ise vasat Fransız kadrosu Rennes’in gelecek vaat eden kalecisiydi. Hülasa Mourinho’nun birinci dönem transferlerinin hiçbiri star değildi ve olmalarına gerek yoktu. Gerçek star kulübedeydi.
HOCALARA TUTUNMAK
Chelsea örneği yeni kulüp sahiplerine gereksinim duydukları şablonu sunmuş oldu. Kendi futbol stratejisine sahip bir hoca ve onun sistemine uygun oyuncular dev yıldızlardan daha fazla ve daha uzun periyodik muvaffakiyet getiriyordu. Çok büyük transferler yapıldı yapılmasına, lakin bunların birden fazla tek başına oynamayı seven yıldızlar değil, ederinin çok üstünde fiyatlar ödenen ekip oyuncularıydı. Para futbolu değiştiriyor, birçok açıdan yozlaştırıyor, lakin kaynağı meçhul yahut tartışmalı olan bu paranın gerçek kullanımı etik problemleri yatıştırıp futbolu güzelleştirebiliyordu. Ferguson ve Wenger’in ayrılmasıyla Premier Lig yeni bir yol ayrımına geldi ve tercihini tarz sahibi star hocalardan yana kullandı. Liverpool Klopp’u, City Guardiola’yı, Tottenham Pochettino’yu, Everton Ancelotti’yi, hatta Leeds Bielsa’yı getirdi. Bu sayede dünyadaki futbol düzeyini daha iyi tartabilen İngilizler 2018 Dünya Kupası’nda birinci kere beklentiyi düşük tuttu ve son 30 yılın en iyi sonucunu -yarı final- aldı.
Farklı ülkelerden ve ekollerden gelen hocalar Premier Lig’e taktiksel çeşitlilik getirdi. Eskinin kaçınılmaz görünen uzun top ve efor üzerine şurası futbolu bugün birçok seçenekten yalnızca biri pozisyonunda. Burnley, Leeds United, Chelsea, Manchester United, Southampton, Manchester City ve Tottenham üzere kadrolar belirli bir karaktere sahip hocaları sayesinde kendilerine has oyun tarzlarına sahip. Leicester ve Everton üzere farklı sistemlere adaptasyon yeteneğiyle öne çıkanlar da var.
Öte yandan Premier Lig’den düşen ekiplere sağlanan “paraşüt” takviyesi ve pandemi periyodunda Football League ismi verilen 2., 3. ve 4. kümelere sağlanan maddi yardımlar ligin gücünü pekiştirdi. La Liga ve Ligue 1 müsriflik, naklen yayın ihalelerine bağımlılık, yalnızca yıldız oyunculara yatırım üzere nedenler yüzünden giderek alçalırken, İngiltere’nin doruktaki yeri sağlamlaştı. Bundesliga dinamik yapısına ve seyirci ilgisine karşın mahallî rekabetin zayıflığı sebebiyle aşikâr bir eşiği aşmakta zorlanıyor. Serie A Juventus tahakkümü sonrası her zamanki üzere taktiksel zenginliğiyle yükseliş içinde, lakin imajındaki hantallıktan kurtulabilmiş değil. Velhasıl hiçbiri kısa vadede Premier Lig’i tahtından indirecek üzere görünmüyor. Üstelik bu sefer Trent Alexander-Arnold ve Phil Foden üzere nitekim en yükseğe çıkabilecek yerli yıldız oyuncular da var.
HER İNGİLİZ ASKER DOĞMAZ
Lakin İngiliz futbolundaki değişim yalnızca hocalara ve paraya bağlı değil. Geçmişte Ada futbolu teknik ve taktik değil kahramanlık üzerinden tanımlanırdı. Terry Butcher’ın kan içindeki yüzü ve ulusal ekip forması İngilizlerin ulu futbol tarihinin en kof şoven simgelerinden biri olmuştu. Birebir İngilizler bu yıldan itibaren maç içindeki çarpışmaların getirdiği baş travması riskine karşı kadrolara birer ekstra değişiklik hakkı tanıdı. Eski futbolcuların yakalandığı demans ve gibisi hastalıklar kahramanlığın yanlış yerde arandığını acı bir halde kanıtlamıştı.
Paranın gerçek kullanımı ve açık görüşlü hocalar saha içini geliştirdi; ligin uzun vadeli prestiji ise toplumsal hassaslıkla garanti altına alınıyor. LGBTİ bireylere dair farkındalığı artırmaya yönelik “Rainbow Laces” inisiyatifi, santra öncesi diz çökme ritüeliyle selamlanan “Black Lives Matter” hareketi yahut Rashford’un salgın periyodunda konutta kalan okul çocuklarına fiyatsız öğlen yemeği sağlaması kadroların daha iyi futbol oynamasını sağlamayabilir, ama lige parayla satın alınamayacak bir saygınlık getirdikleri ve tertibi bir üst düzeye taşıdıkları kesin. Yakın vakitte gündeme gelen, bilhassa altyapılardaki çocuklara yönelik cinsel istismarın ortaya çıkarılmasına dönük adımlar birebir derecede değerli. İngiltere futbolu, ileriye gitmenin tek yolunun geçmişin büyüsünü bozmaya cüret etmek olduğunu gösteriyor.
Irkçılık başta olmak üzere bir dizi sorun hâlâ çözülebilmiş değil, lakin sorunların varlığını kabul edip harekete geçebilmek başlı başına büyük bir adım. Biz ise başımızı öbür tarafa çevirip kendi efsunlu geçmişimizle övünmeye devam edebiliriz, zati bizde bütün dersler boş geçiyor…
Gazete Duvar
