“Pozitif ayrımcılık” çok yıldır yok sayılan kümelerin tarihi bir rövanşı olarak toplumsal hayatın içinde çoktandır yerini aldı. Öbür taraftan birden fazla vakit “jest” üzere konumlandığı için bir mana tabir edip etmediği tartışma konusu. Misal siyasi partilerdeki “kota sistemi” bu manasıyla daima manidar gelir. Yani en nihayetinde sıradan bir durumun hayata geçmesi için yazılı bir kurala gereksinim duyuluyor.
Haksızlığa uğramış, kelamı sıkça kesilmiş kümelere karşı hassaslığın gösterilmesinin -hatta bazen abartılı biçimde- faziletli bir davranışa, demokratik bir “imaja” işaret ettiği topluluklarda “pozitif ayrımcılık” faal bir düzenek. Lakin bu kavramın sorgulanamaz olduğu manasına gelmiyor.
Bayanlara, azınlıklara bilumum tüm ötekilere gösterilen “Pozitif ayrımcılık” kavramını konuştuk.
‘AYRIMCILIĞIN OLUMLUSU OLAMAZ’
Melek Göregenli Toplumsal psikoloji alanındaki çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Melek Göregenli öncelikle “Pozitif Ayrımcılık” tanımlamasını hakikat bulmadığını, kavramın en baştan İngilizce’den hakikat Türkçeleştirilmediğine dikkat çekiyor:
“Kavramın İngilizce karşılığı ‘Destekleyici-olumlu eylemlerdir’; ayrımcılık (discrimination) sözcüğü yoktur. Türkçede kullanıldığı haliyle ayrımcılığın olumlu olanı varmış üzere bir mana çıkıyor; ayrımcılığın olumlusu olamaz. Ayrımcılığa uğrayan kümelerin yaşadığı eşitsizliklerin sonucunda ortaya çıkan adaletsizlikleri gidermek için, onları süreksiz olarak destekleyen özel eforlarla temsilde adalet kısmen sağlanabilir. Ayrımcılığı yaratan hiyerarşik sistem bütünüyle değişmedikçe ayrımcılık ortadan kalkmasa da kısmi iyileşmeler ortaya çıkabilir.”
“Örnek verirsek bayanlar toplumsal cinsiyet sisteminin, ataerkil sistemin yaşattığı eşitsizlikler yüzünden neredeyse insanlık tarihi boyunca ayrımcılığa uğradıkları ve siyasette eşit temsil hakları ellerinden alındığı için kota sistemi ortaya çıkmıştır. Kota sistemi, bayanların siyasete iştirakini destekleyici bir harekettir.”
Göregenli, “destekleyici eylemlerin”, çoğunluk-hakim kümelerin, ayrımcılığa uğrayan kümelere karşı önyargılarını kırabileceğini, azaltabileceğini, bu türlü bir katkısının da olabileceğini söylüyor:
“Devlet kademelerinde dine dayalı ayrımcılık nedeniyle Sünni Müslüman bir egemenlik anlayışı olduğu için kimi kümelerin devletin üst kademelerinde ve kimi kritik kurumlarda olmadığını biliyoruz. Ermeni ya da Musevilerin ya da öteki dini azınlıkların bu kademelerde görevlendirilmesi bir ‘destekleyici eylem’ olarak düşünülebilir. Bunun şöyle olumlu sonuçları olabilir. Çoğunluk kümelerinin bu kümelere önyargıları azalabilir. ‘Kadınlar iyi yönetici olamazlar’, ‘Kürtler şunu yapamazlar’ ‘Ermeniler, Museviler güvenilmezdir’ vb., ayrımcılıkla birlikte gelişen önyargılar ve yanlış inançlar azalabilir. Bu beşerler bu misyonlara getirildiğinde başarılı olmak zorunda değiller lakin en az hakim kümelere mensup şahıslar kadar misyonlarını yapabildikleri görüldüğünde önyargılar azalır. Münasebetiyle ‘destekleyici eylemlerin’, kümeler ortası bağları daha önyargısız hasebiyle olumlu hale getirme üzere bir fonksiyonu de olabilir, olmalı.”
‘POZİTİF AYRIMCILIK, BAŞLADIĞINIZ NOKTAYA GERİ DÖNMENİZ DEMEKTİR’
Agah Aydın Psikiyatrist Agah Aydın, öncelikle bahsi geçen kavramın bir geri kalmışlık göstereni olduğunu söylüyor ve şöyle açıklıyor:
“21. yüzyıl olmakla övünüldüğü bir vakitte bunun yapılmasının zorunluğu olduğunu görmemiz bu toplumun ne kadar kirlendiğinin, çürüdüğünün, geri kalmışlığının göstereni. Bunu ortadan kaldırmak ise gerçeği görmemek manasına geliyor. Freud üzerinden düşünürsek; baktığımız değil bakmadığımız yer üzerine kurulan bir varlığız. Görmekten kendimizi men ettiğimiz şey üzerine kurgulanıyoruz. Hasebiyle bizi de o yönetmeye başlıyor. Örneğin bir bayanın, bir erkeğin de bakıp görmek istemediği şey karşısındakinin cinsel organıdır. Sonrasında bu kurgu bizi yönetmeye başlıyor. ‘Döviz kurunun, olay sayısının ne olduğuna bakmam’ dediğinizde hayatınızı bakmadığınız döviz kuru yönlendirir, salgın hastalığı bakmadığınız hadise sayısı yönlendirir. Müspet ayrımcılık toplumun geri kalmışlığının gösterenidir fakat bunu ortadan kaldırmak da bakmamaya çalışmaktır. Mecburuz buna. Başka taraftan müspet ayrımcılık onur kırıcı bir şeydir. Etimolojik olarak geriye gidersek; müsamaha kültürüne kadar masraf. Müsamaha nedir? Kendilerini üstün gören bir kümenin kendilerini zayıf ve mahrum gören bir kümesi kayırması demektir. Aslında olumlu ayrımcılık bizim üzere bir topluma çok uygun bir yaklaşım. Avrupa bizim elimize su bile dökemez bu hususta. Biri size merhamet ediyorsa, müsamaha gösteriyorsa, havalı tabirlerle söylersek biri size müspet ayrımcılık gösteriyorsa eninde sonunda kendi iktidarını yaratır. Hasebiyle başladığınız noktaya geri dönmeniz manasına gelir.”
‘POZİTİF AYRIMCILIK UYGULANAN KÜME İŞİN ASLINDA GERİ KALMAYA DEVAM EDİYOR’
Metin Sefa Uysal Toplumsal Psikolog Mete Sefa Uysal ise olumlu ayrımcılığa bir yol olarak iktidar sistemlerinin başvurduğunun altını çizerek anlatıyor:
“Bazı kümeler hiçbir gayret sarf etmeden bir grup ayrıcalıklara sahip olarak başlıyor hayata. Olumlu ayrımcılık bu manada tarihî sürecin bir sonucu. Aslında olumlu manada bir ayrımcılık kelam konusu değil. Kelamda verilen haklar aslında bir hak iadesi falan da değil. Esasen geride olan bir kümeye daha hakkaniyetli olma imkanı sağlayan şeylerden bahsediyoruz. ‘Pozitif ayrımcılık’ yapısal değişiklikle gelmediği için müspet ayrımcılık uygulanan küme işin aslında geri kalmaya devam ediyor. İktidar düzenekleri bu kümelere çaba edebileceği bir araç sunmuş oluyor. Zira alttan feminist hareket, etnik çabalar yükseliyor. Bunları kompanse (telafi) etmesi gerekiyor. Müspet ayrımcılığa karşı değilim elbette fakat haklar yapısal bir dönüşümle, imtiyazların ortadan kalkması ya da eşitlenmesi sonucu gelmeli lakin maalesef o denli değil.”
Gazete Duvar
