ANKARA- Korona virüsü salgını sürecinde toplumsal ömrü sınırlamaya dönük bir dizi karar alındı. Hastalığın yaşlılarda daha olumsuz seyrettiği ön kabulüyle sokağa çıkma sınırlaması, seyahat kısıtlaması başta olmak üzere yaşlıların çok sayıda temel hakkı sonlandırıldı.
Senex Yaşlanma Çalışmaları Derneği, Türkiye’de Covid-19 sürecinde yaşanan “yaş ayrımcılığına” ait araştırma yaptı. Dernek yaşanan hak ihlallerini “Covid-19 Gündeminde Yaşlılara Yönelik Hak İhlalleri ve Ayrımcı Uygulamalar” başlıklı kitapta bir ortaya getirdi.
Yaşlı ihbar sınırı kuran belediye, sokağa çıkma yasağı nedeniyle nikahları kıyılmayan çift üzere örnek ayrımcı uygulamaları hatırlatan araştırmaya nazaran medyanın telaffuzları süreç içindeki ihlalleri besledi ve yaş ayrımcılığının yaygınlaşmasına gerekçe oluşturdu.
AYRIMCI UYGULAMALAR VE İHLALLER BEŞ BAŞLIK ALTINDA TOPLANDI
Araştırma yöneticiliğini Senex Yaşlanma Çalışmaları Derneği Lideri ve Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Özgür Arun’un yürüttüğü çalışma kapsamında, Türkiye’de Covid-19 salgını sürecinde yaşlılara yönelik hak ihlallerini ve ayrımcı uygulamaları tespit edebilmek hedefiyle 2020 yılı ocak ayından başlayarak haziran ayına kadar devam eden 6 aylık vakit diliminde medya izlemesi gerçekleştirildi.
Bu kapsamda Birgün, Cumhuriyet, Hürriyet, Milliyet, Sabah ve Yeni Şafak gazeteleri mercek altına alındı. ‘Yaşlılar ve Covid-19’ anahtar sözcüklerinin kesişimiyle bu gazetelerde yayınlanan 197 haber incelendi. Araştırma kapsamında incelenen yayınların yüzde 85’i yaşlılığa ve yaşlılara karşı ayrımcı söyleme sahip içeriklerden oluşurken, yüzde 4’ü müspet, yüzde 11’i ise nötr içeriklere sahipti.
Covid-19 gündeminde gerçekleştirilen medya izlemesi sonucunda yaşlılara yönelik en yaygın biçimde gözlemlenen ayrımcı uygulamalar ve hak ihlalleri 5 ana başlıkta toplandı. Bunlar “Seyahat özgürlüğünün engellenmesi”, “Adalete erişim hakkının engellenmesi”, “Çalışma hakkının engellenmesi”, “Medeni hakların engellenmesi” ve “Sağlık ve bakım hakkının engellenmesi” başlıklarıyla sıralandı.
‘SÜREÇ YAŞILARA KARŞI AYRIMCI TAVIRLARIN DAVRANIŞA DÖNÜŞMESİNİ TETİKLEDİ
Covid-19 salgını döneminde medyanın söyleminin ihlalleri beslediği, yaş ayrımcılığının yaygınlaşmasında bir gerekçe oluşturduğu vurgulandı. İncelenen yayınlarda, “hasta”, “düşkün”, “çağdışı”, “yeniliklere kapalı”, “muhafazakâr”, “içe dönük” üzere kalıp yargılarla yaşlıların damgalandığı belirtilen araştırmaya nazaran Türkiye’de Covid-19 salgınında süresiz biçimde konuta kapatılmaları sonucunda yaşlılarla ilgili negatif önyargılar daha da pekiştirildi:
“Yaşlılar, eğitimsiz, kelamdan anlamayan, kelam dinlemeyen, kuralları ihlal eden, riskli, güvenliğe tehdit oluşturan ve nihayetinde devlete karşı çıkan kimseler olarak damgalandılar. Medyada, ‘gençler ve yaşlılar’, ‘vatandaşlar ve yaşlılar’, ‘toplum ve yaşlılar’ aykırılıkları içinde sunulan haberler, yaşlı insanların yalnızlaştırılmasına, marjinalleştirilmesine neden oldu. Bu süreç yaşlılara karşı ayrımcı tavırların davranışa dönüşmesini de tetikledi.”
‘YAŞLILAR KORKULAN İNSANLARA DÖNÜŞTÜRÜLDÜLER’
İçişleri Bakanlığı’nın 21 Mart 2020 tarihinde yayınladığı genelgeyle yaşlıların sokağa çıkmasının yasaklanmasının akabinde, yaşlılara karşı ayrımcı tavırların davranışa dönüştüğü belirtilen araştırmada, “Yaş ayrımcılığının tavır olmaktan çıkıp ferdi seviyedeki bir şiddete evrilmesi, yaşlı nefretini de görünür kıldı. Sokağa çıkma yasakları tehlike altında olan yaşlıları tehlikeli insanlara dönüştürdü” tabirlerine yer verildi ve şu değerlendirmeler yapıldı:
“Yaşlıların tehlike altında olduğu düşünülen insanlardan tehlikeli insanlara dönüşmesi sürecinde Türkiye’de medyanın söylemi hayli belirleyici oldu. Öteden beri var olan negatif toplumsal imge de kullanılarak, yaşlılar Covid-19 salgını devrinde korkulan, kaçınılan ve izole edilmesi gereken insanlara dönüştürüldüler.”
‘YAŞ AYRIMCILIĞINDAN EN FAZLA ETKİLENEN BEŞERLER FAKİR YAŞLILAR’
“Türkiye’de Covid-19 salgın devrinde medyada yer alan haberlerde kriminalize edilen, damgalanan, dışlanan ve berbat muameleye uğrayan yaşlılara bakın, temel niteliklerinden biri yoksullukları. Medyada haberlere mevzu olan ve yaşlı kimlikleriyle betimlenen kimseler fakir yaşlılar. Covid-19 periyodunda yaş ayrımcılığından en fazla etkilenen beşerler fakir yaşlılar. Ulaşımları engelleniyor, kenti kullanmaları engelleniyor, düşmanca davranışlar ve nefretle karşılanarak üzerlerine su atılıyor, kolluk güçleri tarafından kovalanıyor, kıstırılıyor ve yakalanıyorlar. Kendilerinden rahatsız olan ‘vatandaşlar’ yaşlıları ihbar ediyorlar; yaşlı beşerler kent içinde paniğe neden oluyorlar. Sokakta zorla durduruluyor, başına kolonya dökülüyor, ağzına maske takılıyor ve ‘virüs’ olarak damgalanıyorlar.”
‘YAŞLI İHBAR HATTI’ KURAN BELEDİYE
Araştırmada, korona salgını devrinde yaşlılara ait birtakım kurum ve kuruluşların ayrımcı uygulamaları da örnek haberlerle aktarıldı. Nevşehir Büyükşehir Belediyesi’nin 21 Mart 2020 tarihinde toplumsal medyada yaptığı “Yaşlı İhbar Çizgisi kuruldu” davetinin hatırlatıldığı araştırmada, “‘65 yaş üstü insanları sokakta görürseniz arayın’ daveti yapılarak yaşlı insanların ihbar edilmesi isteniyordu. Kamusal seviyede sergilenen ayrımcılık yanında bu tip davetler, yaşlılarla kişisel seviyede gayret edilmesi algısını da oluşturmuştu. Hakikaten çok sayıda ihbar müracaatıyla yaşlı insanların hayatı daha da zorlaştı” denildi.
Pandemi periyodunda yaşlılara ait ayrımcı bir öteki uygulamanın da Manavgat Belediyesi tarafından yapıldığı araştırmada yer aldı. Resmi nikahlarını gerçekleştirmek üzere belediyeye başvuran çiftelerden birine, İçişleri Bakanlığı’nın sokağa çıkma yasağı hatırlatılarak “yaşı nedeniyle nikah yapılamayacağı” belirtilmişti.
YAŞ AYRIMCILIĞIYLA UĞRAŞ İÇİN ATILMASI GEREKEN ÜÇ ADIM
Araştırmanın sonuç kısmında, medyanın telaffuzunun süreç içerisindeki ihlalleri beslediği, yaş ayrımcılığının yaygınlaşmasında “gerekçe” olduğu belirtildi. Covid-19 salgını sürecinde yaşlıların karşılaştığı hak ihlalleri ve ayrımcı uygulamaların, yaş ayrımcılığıyla çaba etmeyi kaçınılmaz bir gereklilik haline getirdiği belirtilen araştırmada atılması gereken üç kritik yapısal adım şu biçimde tabir edildi:
-Birincisi Türkiye’nin yaş ayrımcılığıyla uğraşında yasal düzenlemelere ihtiyacı olacak. Yasal düzenlemeleri gerçekleştirmek üzere belirsizlikleri ortadan kaldırmak için sivil toplumla işbirliklerini genişletmek gerekiyor.
-İkinci adım, izleme ve kıymetlendirme sürecini başlatmak olmalı. Yaşlılar hakkında ve yaşlananların yaşlanma algıları üzerine araştırmaları desteklemek izleme ve kıymetlendirme sürecinin birinci teşebbüsü olabilir. TUBİTAK ve ulusal seviyedeki fon veren kurumların araştırma takviyeleri stratejilerine ‘Yaşlanma Çalışmaları’ başlığı eklenmeli.
-Üçüncü adım Türkiye Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’nün kurulması olacaktır. Yasal seviyedeki düzenlemeleri takip edecek, ulusal ve milletlerarası işbirlikleri kurarak, gereksinim duyulan alanlarda araştırmaları destekleyecek, bulguya dayalı olarak siyaset geliştirilmesine ve uygulanmasına gözcülük edecek, kurumlar ortasındaki eş güdümü sağlayarak taraf verecek özerk bir enstitü kurulmalı.
Özgür Arun’un araştırma yöneticiliğini üstlendiği, Doğukan Durmuş Çobanoğlu, Gizem Polat, Gül Şahinkaya, Mine Çapkur, Nil Meral ve Tuğçe Keleş’in araştırmacı olarak yer aldıkları çalışmanın kitabına www.senex.org.tr/ yayinlar temasından ulaşılabiliyor.
Gazete Duvar
