İZMİR- Direktör Hikaye Orhan’ın yazıp yönettiği “Paydos” isimli kısa metrajlı sinemanın Türkiye prömiyeri, Mayıs ayında online düzenlenen 15. Milletlerarası Emekçi Sinemaları Festivali’nde gerçekleştirildi.
Zeliha’nın öyküsünün anlatıldığı “Paydos”, Seattle Türk Sinemaları Şenliği’nde ikinci olurken, Zeliha karakterini canlandıran Reyhan Özdilek, Polonya’nın Varşova kentinde Kasım ayında gerçekleşecek olan Grand OFF Independent Short Sinema Festival’inde En Yeterli Bayan Oyuncu kolunda aday gösterildi.
Emekçi bir bayanın günlük hayatta karşılaştığı problemleri anlatan sinemada, Zeliha rolünü oynayan Reyhan Özdilek’le canlandırdığı karakteri, karakterle kurduğu ilişkiyi, kendisinde yarattığı duyguyu ve sinemaya ait görüşlerini konuştuk.
‘SENARYONUN SADELİĞİNİ SEVDİM’
Oyunculuk serüveniniz nasıl başladı?
Benim oyunculuk serüvenim aslında ilkokulu bitirip Galatasaray Lisesi’ne girmemle başladı diyebilirim. 12-13 yaşlarındayken, okulumuzun tiyatro topluluğuna girdim ve liseden mezun olana kadar hem Fransızca hem Türkçe tiyatro yaptım. Liseden sonra Galatasaray Üniversitesi, Milletlerarası Bağlar Bölümü’ne girdim. Üniversiteye devam ederken de özel bir toplulukta tiyatro yapmaya devam ettim. Mezun olacağım sene Université Sorbonne Nouvelle’de, Tiyatro Kısmı yüksek lisansına başvurdum ve Paris’e gittim. Eğitimimi Fransa’da tamamlayıp 2013 yılında Türkiye’ye geri döndüm. Oyunculuğa başlayış öyküm kısaca bu türlü. Fransa’dan döndüğümden beri hem tiyatro yapıyorum hem de sinema sinemalarında rol alıyorum.
Reyhan Özdilek Akaryakıt talaş işinde çalışan personel bir bayanın öyküsünü anlatan bu türlü bir rol geldiğinde siz neler hissettiniz? Bu senaryoda sizi içine çeken ögeler ne oldu?
Ben senaryoyu birinci okuduğumdan itibaren hem çok sevdim hem gönülden bağlandım diyebilirim. Zira misal örnekleriyle Türkiye ve dünya sinemasında çok sevdiğim gönlümde yer etmiş sinemalar ve bu sinemalardaki karakterler var. “Paydos”un senaryosu ve baş karakteri bana onları anımsattı. Örneğin Fazilet Tepegöz’ün “Zerre” sinemasını ve Jale Arıkan’ın oyunculuğunu çok beğenerek izlemiştim. Birebir biçimde Ken Loach’un sineması “I Daniel Blake” beni çok etkilemişti.
Hayatlarımızda hal-i hazırda bulunan beşerler onlar… Vakit zaman şahsen kendimiziz hatta. Bu hayatlara şahit olmak, üzerine düşünmek, kıssalarını anlatmak ya da anlatılmasına vesile olmak isteğine sahip şahıslarla, hele de sinema aracılığıyla bir ortaya gelmek, bana kendimi işe fayda hissettiriyor. Buna, keder edindiğiniz bir bahiste elinden geleni yapma sorumluluğu da diyebiliriz.
“Paydos” da akaryakıt talaş işinde çalışan, iki çocuğunu tek başına büyütme uğraşı veren Zeliha’nın kıssasını görünür kılıyor. Bu manada benim bir oyuncu olarak buna araç olmamı sağladığı için memnunum. Keder edindiğimiz mevzularda bunu yapabilmenin hissettirdiği fonksiyonellik ve tatmin duygusu çok hoş. Husus yoksulluk, çocuklar, tek başına hayat uğraşı veren personel bir bayan olunca aslında his sömürüsüne çok müsaitken hayli dozunda bir anlatımı olduğunu düşündüm senaryonun. Sadeliğini sevdim.
‘SENARYOYU OKUDUKTAN BİR HAFTA, ON GÜN SONRA SETTEYDİK’
Tiyatro kökenli bir oyuncu olarak “Paydos” sineması hakkındaki niyetleriniz neler? Nasıl dahil oldunuz takıma?
Evet, tiyatro kökenli bir oyuncuyum lakin sinemanın başka bir büyüsü var ve çok büyük bir keyif alıyorum. Sinema, işe dahil olan herkesin fevkalade emek vererek gerçekleştirdiği bir takım çalışması. Bir sinemanın, senaryosunun ortaya çıkmasından izleyiciyle buluşana kadarki yolu çok heyecan verici bir yol. Bunun yanında, kısa sinemaları çok önemsiyor ve dayanak olmayı seviyorum. “Paydos”, Hikaye Orhan’ın yazıp yönettiği birinci sineması. Ben takıma kendisi de direktör olan Ferhat Özmen aracılığı ile dahil oldum. Ferhat bana yazdı, sinemadan bahsetti, sonra Hikaye senaryoyu yolladı. O sırada İstanbul’a dönüş yolundaydım. Yolda okudum ve çabucak Öykü’yü aradım, sonraki gün buluştuk. Böylelikle gruba dahil oldum. Sanırım bir hafta, on gün sonra da setteydik.
‘İŞÇİ BAYANLARIN OBJELERLE MÜNASEBETLERİNİ GÖZLEMLEDİM’
Çekimlere başlamadan evvel nasıl bir ön çalışma yaptınız? Rolünüz için ruhsal açıdan da hazırlanmanız gerekti mi?
“Paydos”, gerçek bir öykü. Çelik tencere fabrikasında çalışan bir emekçi bayanın bir gazetede yayınlamış mektubundan yola çıkılarak yazılmış. Fabrikada tencereler, polisaj yani parlatma sürecinden sonra akaryakıt talaş sürecine giriyor. Burada bayanlar tencereler üzerinde kalan lekeleri temizliyor ve elleri daima akaryakıt ve talaş içinde olduğundan derin yaralar oluşuyor. Akaryakıt kokusu üstlerine siniyor ve hatta idrarlarından bile akaryakıt kokusu geliyor.
Ellerinde yaralarla, üstüne ve idrarına sinmiş akaryakıt kokusuyla yaşayan yalnız bir anne olmanın nasıl olduğunu, o emekçi bayanın kendi cümleleriyle okumak, Zeliha’yı başımda canlandırmamda çok yardımcı oldu. Sonrasında doğal öteki okumalar da yaptım. Personel bayanları, bilhassa çalışırken kullandıkları objelerle kurdukları bağlantıları gözlemledim. Zeliha’nın içinde bulunduğu şartları ve onun psikolojisini anlamak anahtarı veriyor aslında. Ondan sonra yerleşen his bütünlüğü ve bunun karakterin her anına yansıması değerliydi.
Paydos sinemasından Reyhan Özdilek Muhalif sinemanın içinde bulunduğu süreci nasıl değerlendirirsiniz?
Muhalif sinema günümüzde “otosansürlü muhalif” bir sinema artık. Ne yazık ki anlatılmak istenen öyküler, göreceği yansılar yüzünden hiçbir vakit ele alınamıyor. Daha en baştan yaratıcısının “başıma bir şey gelir” korkusu sonucunda otosansüre uğruyor. Ya da aslında finansal takviye bulunamadığı için proje gerçekleştirilemiyor. Bu durumda ne ulusal ne de milletlerarası ölçekte sinemamız ilerleyemez. Münasebetiyle fikir ve söz özgürlüğü sanatın her alanında birinci şart olmalı.
‘EMEĞİN TARAFI OLAN ÇALIŞANLAR YALNIZCA FİGÜRAN OLARAK VAR’
Personel sınıfının sinema ve televizyonda ele alınışı hakkında neler söylemek istersiniz? Sizce sinemada temsil edilen emekçiler sahiden sınıfsal meseleleriyle ele alınıyor mu?
Hayatımızın bütün anlarını ve gereksinimlerini üreten birilerinin, “işçilerin” ve onların dünyalarının ayırdına varmadan, tükettiğimizin arkasındaki gerçeği görmeden yaşıyoruz. Kimi vakit bir oyuncu olarak, sanki canlandırdığım rolün ardındaki ben-i görüyorlar mı diye düşündüğüm oluyor. Zira her birimiz birer işçiyiz ve bir fiyat karşılığında emeğimizi satıyoruz. İşte, yemek pişirdiğimiz tencerenin arkasındaki bir personel bayanın öyküsü de hayatı kuran bu öykülerin toplamı. Ama bu kıssalardan ne kadarına şahit oluyoruz ki sinemada?
Doğrusu sinema alanında emekçilerin bir toplumsal varlık olarak temsili, özneleştirilmesine dair günümüzde örnekler çok az. Evvelce bu bahisler daha cesurca ele alınıyordu. Son periyotlarda, sinemada temsil edilen çalışanların, sınıfsal problemleri ile değil fakat bu problemlerin etrafından dolanarak anlatılan öyküleri görüyoruz. Bir bütün olarak emeğin tarafı olan personeller, yalnızca figüran olarak var.
‘MESELE, HAYATTA KALMA SIKINTISINA DÖNÜŞTÜ’
Son olarak; Belirli bir duruşu benimseyen tiyatro ve sinema oyuncularının genel olarak ve bilhassa pandemi şartlarında varoluş meseleleri neler?
“Belirli bir duruş” tabiriyle en kolay ve tarafsız tabiri ile “eleştirel olma”yı anlıyorum ve doğru… Oyuncular bu türlü bir tavır sergiledikleri ve kanılarını ortaya koydukları işler yaptıkları sürece öncelikle kamuoyunda değersizleştirilip maksat gösteriliyor. Daha sonra yeni işler ortaya koymaları da şu ya da bu formda engelleniyor. Bu yüzden bu meslekten vazgeçen, yurt dışına yerleşmek zorunda kalan ya da işini yapamayan meslektaşlarımız var.
Hasebiyle mevcut şartlar maddi ve manevi olarak hal-i hazırda zorken, pandemi de üzerine tuz biber oldu. Bugün özel tiyatrolar sahiden berbat durumda ve birçoğu kapanma noktasına geldi. Geçimini sırf tiyatro ile sağlayan oyuncuların gelirleri sıfıra inmiş oldu ve devletin onlara yaptığı rastgele bir toplumsal takviye yok. Bu nedenle birçok oyuncu diğer işler yapmak zorunda kalıyor. Bu durum bir sanatçı için duygusal olarak aslında çok yıpratıcı iken artık sıkıntı, hayatta kalma sorununa dönüştü. Bu yalnızca oyuncular için değil, sahne sanatları çalışanlarının hepsi için geçerli. Sinema dalı de tıpkı durumda. Sinema da pandemi şartlarında üretimin durduğu kesimlerden bir tanesi. Sıkıntının ‘hayatta kalma meselesi’ haline geldiği şu noktada tesirleri artık çok yıpratıcı ve ne yazık ki durum çok önemli.
Gazete Duvar
