ANKARA – Yargı Islahatı Strateji Belgesi’ni geçen yıl kamuoyuna duyuran hükümet, İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın güncelleneceğini ilan etmesine rağmen geçen bir yılda dikkate bedel bir adım hâlâ atmadı. TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komitesi toplantısına katılarak üyelerin tekliflerini dinleyen Adalet Bakanı Abdülhamit Gül, insan hakları alanında atılacak adımlara ait çalışma yaptıklarını söyledi.
İktidarın “çalışmalarının” sürdüğü insan hakları alanına dair muhalefet partilerinin halihazırda çok sayıda talebi bulunuyor. İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi’nin 1948’de Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde kabul edildiği gün olan, 10 Aralık Dünya İnsan Hakları gününe sayılı günler kala muhalefet temsilcilerine, Türkiye’de insan hakları alanında atılması gereken en acil adımların neler olduğunu sorduk. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Halkların Demokratik Partisi (HDP), ÂLÂ Parti, Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA) ile Gelecek Partisi’nin insan hakları alanında çalışma yürüten yetkilileri sorumuzu yanıtladı.
CHP’DEN ÖNCELİKLİ BEŞ ADIM ÖNERİSİ
Partisinin tüm siyasetlerde hak temelli bakış açısını temel aldığını belirten CHP İnsan Haklarından Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca, tüm vilayet örgütlerine İnsan Hakları Vilayet Sorumluları belirlemesi için yazı gönderdiklerini, bayan, çocuk, mülteci, engelli alanlarında çalışan avukatlardan oluşan bir izleme düzeneği için küme oluşturduklarını söyledi.
Gülizar Biçer Karaca CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu tarafından açıklanan “2. Yüzyıla Çağrı” beyannamesinde “Etnik kimlik, ömür şekli ve inanç eksenli siyasetle toplumsal barışımız derin yara almıştır. ‘Tek Kişilik Saray Hükümeti’, iktidarını sürdürmek için kamplaşmayı, kutuplaşmayı ve ayrışmayı tahlil olarak sürdürmektedir” tespiti yapıldığını hatırlatan Karaca, hak temelli bakış açısının tüm siyasetlerde temel olması için adımlar attıklarını söyledi.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin baskı, kaygı ve cezalandırma metotlarıyla yurttaşları çoklu ihlallerle baş başa bıraktığını belirten Karaca, “Güçlendirilmiş parlamenter sistem” çerçevesinde “tüm hak alanlarında ortaya çıkan buhranı ortadan kaldırmak için” beş temel öncelikli adım önerdiklerini söyledi ve bunları şu halde sıraladı:
– Çocuk ve Gençlik Bakanlığı kurulmalı, bütünlüklü çocuk siyaseti tüm siyaset ve hizmetlerde temel alınmalı.
– Göç Bakanlığı kurulmalı, ülkemizde yaşayan yabancı asıllı bireyler ve mülteci siyaseti yine, uzun vadeli olarak gözden geçirilmeli.
– Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı yerine, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ortadan kaldıran, bayana şiddeti önleyici, bayanı birey olarak ele alan çalışmalar yürütülmeli, Bayan Bakanlığı kurulmalı.
– Tüm mahallî idarelerde; kurulmamış olanlarda Eşitlik Üniteleri kurulmalı, tüm siyaset, proje, hizmetlerde eşitlikçi bakış açısının prensip olması sağlanmalı.
-Aslında hukuk sistemimizde hiç olmaması gereken OHAL Komisyonu’nda bekleyen on binlerce belgenin geciktirilmeksizin incelenmesi tamamlanarak, Anayasa Mahkemesi’nin kararına uygun halde Barış Akademisyenleri, binlerce beraat etmiş ya da “haklarında kovuşturmaya gerek yoktur” kararı verilenlerin, hakkında hiçbir soruşturma-kovuşturma olmayan yurttaşlarımızın misyonlarına iadeleri hakkında derhal karar verilmelidir.
‘İLK ADIM SİYASETİN YARGI ÜZERİNDEKİ BASKISININ ORTADAN KALKMASINI SAĞLAMAK’
UYGUN Parti Hukuk ve Adalet Siyasetleri Lideri Prof. Dr. Bahadır Erdem’e nazaran Türkiye’de insan hakları alanında atılması gereken en acil adım, “Siyasetin yargı üzerindeki baskısının, yargıyı etkilemek için kullandığı gücün ortadan kalkmasını sağlamak.”
Prof. Dr. Bahadır Fazilet Türkiye’deki insan hakları ihlallerinin sebebi olarak yargı sistemini işaret eden Fazilet şunları kaydetti:
“Türkiye’deki insan hakkı ihlallerinin en kıymetli sebebi yargının, iktidarın ya da ortağı olan partinin güzeline gitmeyen kararları vermesi halinde, derhal vazifeden alınacağını ya da misyon yerinin değiştirileceğini hatta tahminen, terör örgütüne yardım etmek ya da üye olmak vb. birtakım münasebetler ile hakkında soruşturma açılacağını bilmesidir. Siyasetçi kişiliğimin yanında bir hukukçu akademisyen olarak söylemeye utandığım bu gerçek, Türkiye’de insan hakkı ihlali oluşturan bütün yargı kararlarının temel sebebidir. Adalet sistemimizi içten içe çürüten bu uygulamanın ortadan kalması için Adalet Bakanı’nın HSK’nın başı olmaktan çıkarılması gerekmektedir. Mahkemelerimizin kararlarını verirken Anayasanın açık kararı uyarınca uymak zorunda oldukları, Anayasa Mahkemesi kararlarını uygulamaması ya da göz önüne almaları gereken AİHM kararlarına paha vermemelerinin altında yatan neden de yeniden birebirdir.”
‘TÜRKİYE’NİN AK PARTİ İKTİDARININ YÜKÜNÜ OMUZLARINDA TAŞIYACAK HALİ KALMADI’
İktidarın kendisini eleştiren her muhalif kişiyi terörist ilan ettiğini, muhalif olan vatandaşlar hakkında savcılarca soruşturma ve dava açılabilme ihtimali olduğunu belirten Fazilet, “Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarına alışılmamış olarak gazetecilerin, siyasetçilerin, aydınların ve her kesitten vatandaşın uzun tutukluluk ile mahpusta tutulması ve tutukluluğun adeta bireye, karar öncesi ceza çektirmek için kullanılması, her gün karşılaştığımız insan hakkı ihlalleridir” dedi.
Toplumsal olaylarda polisin orantısız şiddet kullanmasının da önemli insan hakkı ihlali olduğunu söyleyen Fazilet kelamlarını şu biçimde sürdürdü:
“8 Mart Dünya Bayan Hakları Günü’nde dünyadaki bütün bayanlar kutlama yapmakta, bizim bayanlarımız polis tarafından coplanıp yerlerde sürünmektedir. Haklarını aramak için yollara düşüp Anayasa’daki barışçıl protesto haklarını kullanmak isteyen personeller polislerce coplanarak, biber gazı yemektedir. Tekrar unutulmamalıdır ki polisin bu orantısız şiddetinin altında yatan en bariz sebep de, iktidar tarafından demokratik haklarını kullanan, eleştiren, hakkını arayan vatandaşların ülkeye ziyanlı şahıslar olarak gösterilerek, düşmanlaştırılmasıdır.”
“İktidarın, vatandaşın demokratik hakkını kullanmasını önlemek için her türlü yola başvurma uygulamasından derhal vazgeçmesi gerekmektedir. Türkiye’nin çok değerli bir ayıbı olarak gördüğüm sayıları her geçen yıl artan, bayan cinayetlerinde ve çocuğa karşı istismar hatalarında da, iyi hal indiriminin uygulanmayacağına ait kararın en kısa vakitte TCK’ya konulması gerekmektedir. Vatandaşlar ortasında yargıya itimadı yüzde 2’lere düşüren AK Parti iktidarının yükünü, Türkiye’nin daha fazla omuzlarında taşıyacak hali kalmamıştır.”
HDP’Lİ DEDE: BİRİNCİ ADIM ÖCALAN ÜZERİNDEKİ TECRİDİN KALDIRILMASI
Türkiye’de maddelere ve Anayasaya ait problemlerin olduğunu ama insan hakları alanında yaşanan sorunun kanunların uygulanması noktasında ortaya çıktığını belirten HDP Hukuk ve İnsan Hakları Komitesinden Sorumlu Eş Genel Lider Yardımcısı Ümit Dede, “Anayasa istediğimiz seviyede olmasa bile 90’ıncı husustan ötürü memleketler arası mukaveleler bizim iç hukukumuz niteliğinde. Hasebiyle yasal olarak Avrupa’nın başka ülkelerinden çok da geride değiliz. Uygulamada bu kadar sorun ve aksaklığın yaşanmasının sebebi hükümetin güvenlikçi siyasetleri. Bunun da baş sebebi Kürt meselesinin bir barış ve diyalog çerçevesinde çözülememiş olması” dedi. Dede, insan hakları meselelerini ortadan kaldıracak adımlara ait tahlil tekliflerini ise şu tabirlerle sıraladı:
Ümit Dede “Tüm insan hakları problemlerini etkileyecek, çerçeveleyecek seviyede bizce atılması gereken birinci adım İmralı Adası’nda Öcalan üzerindeki tecridin sonlandırılması, bu hukuksuzluğun, bu haksızlığın sona erdirilmesidir. En nihayetinde orada tecridin kaldırılmasıyla birlikte yeni bir barış sürecinin başlaması ve uygulamada Türkiye’nin demokratikleşmesinin önünün açılması durumu kelam konusu olabilecektir.”
‘YASALARLA İLGİLİ EN BÜYÜK SORUN TERÖRLE UĞRAŞ KANUNU’
“Diğer taraftan yasalar boyutuyla da adım atılacaksa en büyük sorun ve problem ‘Terörle Uğraş Kanunu’dur. Bu kanunun varlığı bile problemdir. Bu kanun nezdinde terör tarifi çok muğlak, esnek ve memleketler arası terör tarifine denk gelmiyor. Kanundaki terör kavramı üzerinden hükümet, vesayeti altındaki yargı üzerinden tüm muhalifleri terörist ilan ediyor. Şu anda hiçbir muhalifin tüzel güvenirliği ne yazık ki yok. Terörle çaba kanununun tümden kaldırılması ya da değişiklik yapılarak terör tarifinin daha net, milletlerarası ölçülere uygun bir formda tekrar düzenlenmesi gerekiyor.”
YENEROĞLU: HEMEN YAPILMASI GEREKEN ZİHNİYET ISLAHATI
DEVA Hukuk ve Adalet Siyasetleri Lideri Mustafa Yeneroğlu, Türkiye’de insan hakları alanında en acil gereksinime ait, “hukuk devletini idrak edemeyen iktidarın değişmesi” karşılığını vererek şunları söyledi:
“Türkiye’de insan hakları alanında atılması gereken en acil ancak bir o kadar da Cumhurbaşkanı’nın tabiatına muhalif adım, kendisinin başta kuvvetler ayrılığı ve vatandaşlarımızın temel hakları olmak üzere anayasal tertibi kabullenip hukukun üstünlüğüne tabi olmasıdır. Yürütmenin başı olarak yargıdan elini çekmesi ve yargıyı sopa olarak kullanmaktan vazgeçmesidir.”
Türkiye’nin yeni bir Anayasa’ya ve hukuk alanında çok esaslı yapısal ıslahatlara gereksinimi olduğunu belirten Yeneroğlu, “Ayrıca tüm kuvvetleri tek elde toplayan keyfi idarenin tekrar demokratikleşmesi ve kontrole açık hale gelmesi, yapısal ıslahatlarla yargı bağımsızlığının teminat altına alınması üzere adımlar sıralanabilir. Lakin ivedilikle yapılması gereken ‘zihniyet reformudur.’ Bunun için kutsal devlet inancı aşılmalı, devletin insan onurunu korumakla mükellef olduğu şuuru tüm siyasetçilerde yerleşmeli, insan haklarına saygılı ve kendisini Anayasa ile bağlı gören bir idare anlayışı hâkim olmalıdır” tabirlerini kullandı.
Mustafa Yeneroğlu ‘EN ACİL MUHTAÇLIK HUKUK DEVLETİNİ İDRAK EDEMEYEN İKTİDARIN DEĞİŞMESİDİR’
Anayasa Mahkemesi kararlarının mahallî mahkemelerce uygulanmadığı periyotta Türkiye’nin acil muhtaçlığının “zihniyet reformu” olduğunu belirten Yeneroğlu, atılması gereken adımlara ait kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Anayasa’da AYM kararlarının yasama, yürütme, yargı organlarını ve herkesi bağladığı yazmasına karşın, birinci derece mahkemesi bir yerlerden aldığı yürekle AYM kararlarına uymuyorsa, devletin en doruğundaki beşerler AYM üyelerine aba altından sopa gösteriyorsa, Cumhurbaşkanı masumiyet karinesini yok sayıp hatasız insanların cezaevlerinde tutulmalarını sağlıyorsa ve Türk Ceza Kanunu’nda geçmeyen cürüm kategorileri belirleyebiliyorsa, orada artık hukuk ıslahatı beklemek anlamsızdır. Türkiye’nin acil muhtaçlığı zihniyet reformudur.”
“Öte yandan insan hakları bağlamında ‘sivil toplum’ ve ‘basın özgürlüğü’ de üzerinde titizlikle durulması gereken temel başlıklardır. Sivil toplum devletin güdümüne girmişse, hele hele basın özgür değilse o ülkede insan hakları ihlalleri ve suistimaller kaçınılmazdır. Devlete düşen misyon, sivil toplumu dizayn etmekten vazgeçmek ve basının özgür bir halde çalışabilmesinin önünü açmaktır. Kısacası, Türkiye’de insan hakları alanında atılması gereken an acil muhtaçlık, hukuk devletini idrak edemeyen iktidarın değişmesidir.”
YAZICI: BİRİNCİ ADIM DEVLETİN BÜTÜN ORGANLARININ ANAYASAYA UYGUN DAVRANMAYA İTİNA GÖSTERMESİ
Gelecek Partisi İnsan Hakları Lideri Prof. Dr. Serap Yazıcı’ya nazaran ise, “Türkiye’de uzunca bir müddetten beri devam eden ağır insan hakları ihlâllerinin sona ermesi için atılması gereken birinci adım, devletin bütün organ ve makamlarının Anayasa kararlarına uygun davranmaya ihtimam göstermesi.”
Türkiye’nin 1987’de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne ferdi müracaat hakkını, 1989’da ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarının bağlayıcılığını kabul ettiğini hatırlatan Yazıcı, “Ne var ki uygulamada, bilhassa yargı alanında bu ıslahatlara gereğince uyulmaması, insan hakları meselelerinin yaşanmasına yol açtı. Bu türlü olmakla birlikte Türkiye, 2010’ların başına kadar liberalleşme adımlarını sürdürmeye devam etti” sözlerini kullandı ve kelamlarını şöyle sürdürdü:
“2013’teki Seyahat Parkı protestolarının bastırılmasında kullanılan ölçüsüz polis gücü, Türkiye’nin hukuk devletinden uzaklaşmakta olduğunun birinci işaretleriydi. Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün bastırılması maksadıyla iki yıl müddetle uygulanan fevkalâde hal idaresi ise, yakın siyasi tarihimizde görülmediği ölçüde hak ihlâllerine yol açtı. OHAL müddetince haklarında kolay bir disiplin soruşturması dahi yapılmadan yaklaşık 130 bin kişi, kamu misyonundan ihraç edildi. İhraç sürecinin pasaport iptali üzere kimi sonuçları, kelamı geçen kamu vazifelilerinin ailelerine de teşmil edildi. Dahası ihraç edilen kamu vazifelileri, hiçbir alanda istihdam edilemezken küçük bir işletme açmaları ve hayatlarını bu yolla idame ettirmeleri dahi engellendi. Daha vahimi, bu şahısların banka hesabı açmaları dahi engellenerek yakınlarının mali takviyesini elde etmeleri imkânsızlaştırıldı. Böylelikle 130 bin kamu vazifelisi ve aile üyeleri, sivil vefata mahkûm edildi. Bütün bu uygulamalar, Anayasamızın hukuk devletini düzenleyen 2. hususu; hata ve cezanın yasallığını, cezanın kişiselliğini, sanığın masumiyeti karinesini düzenleyen Anayasanın 38. unsuru ve adil yargılanma hakkını düzenleyen 36. unsuru ihlâl edilerek gerçekleştirildi. Öte yandan Anayasa’nın 15. hususunun harikulâde hallerde hürriyetlere sunduğu garantiler de ihlâl edildi. Yalnızca bu uygulama dahi Türkiye’deki insan hakları ihlâllerinin temelinde yer alan asıl faktörün, anayasa kararlarına uymamak istikametindeki tavır olduğunu göstermektedir. Bu, adeta bir anayasasızlaştırma sürecidir.”
Prof. Dr. Serap Yazıcı
‘İNSAN HAKLARI İHLALLERİNİN TEMELİNDEKİ ASIL FAKTÖR CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ’
Türkiye’de yaşanan insan hakları alanındaki ihlallerin temelindeki asıl faktörün Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olduğunu belirten Yazıcı, atılması gereken adımlara ait kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Nihayet Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçişle bir arada yargı tümüyle siyasal iktidarın denetimine tâbi kılındığından hukuk devletinin en değerli garantisi olan yargı kontrolü, pratik pahasını kaybetmiştir. Böylelikle artık Türkiye, insan haklarının korunduğu, garanti altına alındığı demokratik bir hukuk devleti olmaktan uzaklaşarak süratle otoriterleşmektedir. Bugün itibariyle Türkiye’de insan hakları ihlâllerinin temelindeki asıl faktör, Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemidir. Hasebiyle sorunun tahlili, bu hükûmet sisteminin terk edilmesi; kuvvetler ayrılığı aslına dayanan, yargının bağımsızlığını teşvik eden tam demokratik güçlendirilmiş parlâmenter sisteme geçişle mümkündür.”
Gazete Duvar
