Mahfi Eğilmez, Türkiye’nin kredi notunun bugün, 29 yıllık mühlet içinde en düşük seviyeye gelmesinin nedenlerini anlamak için Moody’s’in geçen günlerde yaptığı not düşürmesinin münasebetlerine bakmak gerektiğini tabir etti. Moody’s’in not indirimini üç münasebete bağladığını, ayrıca geçmiş raporlarda yer almayan iki tespitin olduğunu vurgulayan Eğilmez “Bu tespitler Türkiye’nin kredibilitesini olumsuz etkileyen en kıymetli mevzulardan birisinin idare sistemi sorunu olduğunu ortaya koyuyor. Ve o denli görünüyor ki bu sorun çözülmeden iktisatta alınacak tedbirlerin fazlaca bir katkısı olmayacak. Bu da bizi, yıllardır söylediğimiz yapısal ıslahatlara getiriyor” değerlendirmesinde bulundu.
İktisatçı ve akademisyen Mahfi Eğilmiz’in ‘www.mahfiegilmez.com’daki ‘Türkiye’nin kredibilitesi‘ başlıklı yazısı şöyle:
Türkiye, birinci kredi notlarını 1990 yılında S&P’den (BBB), Moody’s’den (Baa3) ve JCR’dan (BBB) olarak almıştı. Türkiye’nin 1990 yılında aldığı notları yatırım yapılabilirlik eşiğinin üzerindeydi. Körfez Krizi ve savaşı nedeniyle o periyotta tahvil ihraç edilemediği için bu notların açıklanması 1992 yılında yapılan tahvil ihracını beklemek zorunda kaldı. Aşağıdaki tablo Türkiye’nin kredi notu serüvenini başlangıçtan bu yana yıl sonlarındaki durum itibariyle gösteriyor (1990 yılında Türkiye’nin, Fitch’ten kıymetlendirme yapması yolunda bir talebi olmamıştı. Fitch, Türkiye değerlendirmesine 1994 yılında başladı.)
.
Tablodaki boyalı yerler Türkiye’nin 29 yıllık kredi notu macerasının başlangıcını ve bugünkü durumu gösteriyor. Türkiye 1990 yılında aldığı kredi notlarıyla yatırım eşiğinin üzerinde yatırım yapılabilir seviyede başlamıştı. Vakit içinde bu notlarda dalgalanmalar yaşandı. Türkiye, 1994 yılında yitirdiği yatırım yapılabilir ülke pozisyonunu 2013 yılında (Moody’s ve Fitch’in notlarıyla) yine yakaladı. 2015 yılında tekrar yatırım yapılamaz ülke pozisyonuna gerileyen Türkiye, izleyen yıllarda daima bir düşüş yaşayarak bugünkü seviyeye geldi. Bugün Türkiye’nin kredi notları yatırım yapılamaz ülke pozisyonunda (S&P ve Moody’s’de yüksek spekülatif seviye ve Fitch’de spekülatif düzeyde) bulunuyor.
Tablonun birinci sütunu notların tersten ve 0’dan başlayarak sıralamasını ve birebir vakitte da notların tarafımdan verilmiş sayısal karşılığını gösteriyor. Buna nazaran en yüksek not olan AAA’ya 23, en düşük not olan D’ye de 0 vererek kredi notlarını sayıla olarak tabir etmiş oluyorum. Artık bu sayısal notlardan giderek hazırladığım S&P ve Moody’s notlarının tarihî gelişimini bir grafiğe dönüştüreyim.
.
Grafik bize Türkiye’nin kredi notlarının 1994 ve 2001 krizlerinde olumsuz istikamette etkilendiğini, 2008’de başlayan global krizde ise mevcut seviyesini koruduğunu sonrasında yükselişe geçerek başlangıç seviyesine tekrar ulaştığını gösteriyor. O noktada fazla kalamayan notlar tekrar düşüşe geçmiş ve bugünkü düşük seviyeye gelmiş durumda. Bugünkü seviye; S&P açısından 2001’de verilen en düşük seviyenin hala üzerinde olsa da Moody’s açısından bugüne kadar Türkiye’ye verilmiş en düşük seviyeye inmiş bulunuyor.
Aşağıdaki tabloda Türkiye’nin iki kere yatırım yapılabilir seviyeye çıktığı durum ve bugünkü durumda kritik makroekonomik göstergelerin karşılaştırılması yapılıyor.
.
1990’da Türkiye yatırım yapılabilir ülke notlarını aldığında enflasyon dışındaki göstergeleri hayli iyiydi. 2013’de, 19 yıl ortadan sonra, tekrar yatırım eşiğinin üzerine çıkıldığında tek sorun cari açıktı. Bugün yatırım yapılamaz ülke statüsünde olan Türkiye’nin büyüme (küçülme) ve dış borç yükü sorunu göze batıyor. Öte yandan enflasyondaki artış eğilimi de görünümün bozulmasına katkı yapıyor.
Ne var ki bu makroekonomik göstergeler hadisesi tam olarak açıklamaktan uzak. Türkiye’nin kredi notunun bugün, 29 yıllık müddet içinde en düşük seviyeye gelmesinin nedenlerini anlamak için Moody’s’in geçtiğimiz günlerde yaptığı not düşürmesinin münasebetlerine bakmak gerekir. Moody’s not indirimini üç münasebete bağlıyor: (1) Türkiye’nin dış kırılganlıklarının bir ödemeler istikrarı kriziyle sonuçlanması mümkünlüğü artıyor. (2) Türkiye’nin kredi görünümüne ait riskler artarken, ülkenin kurumları sıkıntıların tesirli bir biçimde tahlili konusunda gönülsüz ya da aciz görünüyor. (3) Yıllardır Türkiye’nin bir güç kaynağı olan mali tamponları tükeniyor. Kuruluşun not indirimine ek olarak verdiği negatif görünüm değerlendirmesi de şu üç münasebete dayanıyor: (1) Türkiye’nin mali göstergeleri, önümüzdeki yıllarda beklenenden daha süratli bir formda daha berbata gidebilir. (2) Yetkililerin sıkıntılara dönük yetersiz yansısına ait aşağı taraflı riskler de Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda tam manasıyla bir ödemeler istikrarı krizi yaşaması mümkünlüğünü artırıyor. (3) ABD ve Avrupa Birliği (AB) ile münasebetler ile Doğu Akdeniz’deki tansiyonları içeren birkaç cephede artan jeopolitik riskler, rastgele bir kriz için hızlandırıcı olabilir.
Bu değerlendirmeler içinde geçmiş raporlarda yer almayan iki tespit var: ‘…ülkenin kurumları problemlerin tesirli bir halde tahlili konusunda gönülsüz ya da aciz görünüyor’ ve ‘yetkililerin meselelere dönük yetersiz tepkisi…’
Bu tespitler Türkiye’nin kredibilitesini olumsuz etkileyen en kıymetli mevzulardan birisinin idare sistemi sorunu olduğunu ortaya koyuyor. Ve o denli görünüyor ki bu sorun çözülmeden iktisatta alınacak tedbirlerin fazlaca bir katkısı olmayacak. Bu da bizi, yıllardır söylediğimiz yapısal ıslahatlara getiriyor.
Gazete Duvar
