Tüm dünyayı tesiri altına alan ve önümüzdeki yıl da tesirli olması beklenen korona salgını günlük hayatı olduğu üzere, iş ömrünü da derinden etkiliyor ve esaslı değişiklikleri beraberinde getiriyor. Süreç için ‘kara kuğu yılı-öngörülemez etki’ nitelemeleri yapılırken, evden-uzaktan çalışma da yaygın bir halde hayata geçti ve ‘olabilirliği’ test edilmiş oldu. Artık, iş hayatında klasik sabah dokuz, akşam altı mesaisi rutinin de değişeceği fakat ofis hayatının tekrar de ölmeyeceği değerlendirmesi yapılıyor.
Pandeminin en derinden etkilediği kesimlerden biri ise gayrimenkul. Dalı nasıl bir geleceğin beklediği, öne çıkan ve geriye giden trendleri, Avrupa’nın yatırım açısından en beğenilen kentleri; PwC ve Urban Land Institute (ULI)’ın gayrimenkul bölümünü farklı boyutlarıyla ele alan araştırması Gayrimenkulde Gelişen Trendler Avrupa 2021 raporuyla ortaya konuldu. Raporun sonuçları, İstanbul’da dal temsilcilerinin bir ortaya geldiği webcast yayınında paylaşıldı.
155 ülkede 284 bini aşkın çalışanı olan PWC, Türkiye’de 5 ofisinde iki bini aşkın çalışanıyla faaliyet yürütüyor. Urban Land Institute (www.uli.org) ise üyeleri tarafından desteklenen, kâr hedefi gütmeyen bir eğitim ve araştırma enstitüsü. Kuruluş gayesi, yerlerin sağduyulu formda kullanımı, dünya genelinde gelişen topluluklar oluşturma ve bunları sürdürülebilir kılma üzere bahislerde liderlik rolü üstlenmek…
GAYRİMENKUL YATIRIM ÖZELLİĞİNİ KORUYOR
Bu yıl 18. sayısı yayımlanan Gayrimenkulde Gelişen Trendler Avrupa raporuna nazaran gayrimenkul bölümünün içinde bulunduğu döngüsel gerileme, gayrimenkuldeki uzun vadeli yapısal değişiklikler ile tıpkı periyoda denk geldi. Buna karşın, gayrimenkul dalı hâlâ düşük yahut negatif faiz (Avrupa) oranlarında bile makul getiri elde edilebilecek yatırım alanlarından biri olarak görülüyor.
Avrupa genelinde 21 ülkeden 995 üst seviye kesim temsilcisinin katıldığı araştırmaya nazaran pandemi sebebiyle başta kira ödemelerinde yaşanan problemler ve yaygın meçhullükten en çok etkilenen gayrimenkul alanları perakende ve ofis olacak. Bu durum yatırımcıların ve kiracıların operasyonel risklerini daha detaylı formda değerlendirmelerine, gayrimenkul yöneticilerinin ise getirileri garanti altına almak için nispeten daha güçlü oldukları segmentlere odaklanmalarına sebep oluyor.
ASYA SERMAYESİNİN TARAFI AVRUPA
Pandeminin küresel fon kaynaklarının dağıtımında meydana getireceği değişiklikle birlikte kesime yönelik sermaye akışının yeniden de daha çok lokal ve Avrupa kaynaklı olacağı düşünülüyor. İştirakçilerin birden fazla hala Asya sermayesinin Avrupa’ya daha fazla yöneleceğini beklemesine karşın, satın alma sürecinden evvel yatırımcıların gayrimenkulü fizikî olarak görme imkanının ortadan kalkmış olmasının geçmiş yıllara oranla bu sermaye akışında düşüş beklenmesine de sebep oluyor.
ÖNE ÇIKAN YATIRIM ALANLARI
Covid-19’un tesiriyle dünyada dijitalleşmenin hızlanması ile kendini gösteren ‘Dijital Değişim’ de yatırımcıların dal tercihlerini etkiliyor ve lojistik, data ve irtibat merkezleri üzere alanlar yüksek potansiyelleri ile öne çıkıyor. Hayat bilimleri ve sıhhat alanları popülerlik kazanırken, ‘konut’ yatırımcıların listesinde üst sıralarda yer almaya devam ediyor.
.
TİCARİ İTİMAT 2021’DE DAHA DA DÜŞECEK ÖNGÖRÜSÜ HÂKİM
Gayrimenkul yöneticileri genel görünüm ile ilgili olarak temkinli. 2020 yılı temmuz ve eylül aylarında gerçekleştirilen görüşmelere nazaran ticari inancın 2021’de azalacağını düşünenlerin oranı yüzde 28 oldu. Bu oran 2019’da yüzde 13, 2020’de yüzde 15 olmuştu. Ayrıyeten iştirakçilerin yüzde 44’ü 2021’de kârlılıkta da düşüş beklediğini belirtiyor (2019: yüzde 15, 2020: yüzde 20 idi).
EN DEĞERLİ 3 TELAŞ KONUSU
Araştırmaya katılanların yüzde 88’i ‘epidemi yahut pandemi’yi 2021 yılının en kıymetli kaygı konusu olarak belirtmiş. Bu tasayı ytzda 79’la memleketler arası siyasi istikrar konusu, yüzde 65’le de etraf mevzuları izlemiş.
ETRAFA HASSASLIK ARTIYOR
Covid-19 ile birlikte Çevresel, Toplumsal ve (Kurumsal) Yönetişim (ESG) stratejileri çok daha fazla değer kazandı. Araştırmaya katılanların birden fazla Covid-19 öncesinde de çevresel etkiyi azaltmayı taahhüt ediyordu, yeni devirde bu stratejilerinin toplumsal boyutunun daha değer kazandığı görülüyor.
YATIRIM AÇISINDAN EN BEĞENİLEN KENTLER
Yatırım ve geliştirme potansiyeli açısından Avrupa kentleri sıralaması
Bu yılın raporundaki kent sıralamaları, pandemiye karşın likidite ve istikrar sunduğuna inanılan kentlere odaklandı. Yatırımcıların, Almanya’nın ülke olarak Covid-19 ile çabasındaki görece olumlu performansından cüret alması ile Berlin, 2021’de beklentilerin en olumlu olduğu kent olarak birinci sırada yer buldu.
.
31 Avrupa kentinin yer aldığı listede Türkiye’den temsil edilen tek kent olan İstanbul, bu yıl geçen yıl olduğu üzere tekrar 30. sırada yer alıyor.
Gayrimenkulde Gelişen Trendler Listesi’nin birinci 10 kenti şöyle sıralandı:
▶️Berlin
▶️Londra
▶️Paris
▶️Frankfurt
▶️Amsterdam
▶️Hamburg
▶️Münih
▶️Madrid
▶️Milano
▶️Viyana
▶️Dublin
▶️Brüksel
▶️Barselona
▶️Varşova
▶️Lizbon
▶️Stockholm
▶️Lüksemburg
▶️Kopenhag
▶️Helsinki
▶️Zürih
▶️Lyon
▶️Manchester
▶️Roma
▶️Prag
▶️Birmingham
▶️Budapeşte
▶️Edinburgh
▶️Atina
▶️Oslo
▶️İstanbul
▶️Moskova
BAYRAKTAROĞLU: DÖNÜŞÜM ACİL HALE GELDİ
Gayrimenkulde Gelişen Trendler Avrupa 2021 rapor sonuçlarının dal uzmanları tarafından ele alındığı webcast yayınında konuşan PwC Türkiye Gayrimenkul Kesimi Önderi Ersun Bayraktaroğlu raporu şöyle kıymetlendirdi:
Ersun Bayraktaroğlu İçinden geçmekte olduğumuz periyot gayrimenkul dalının çok etkilendiği lakin bu tesirin nerelere varacağını kestirim edemediğimiz bir periyot olacak. Avrupa gayrimenkul dalı olarak son yıllarda bilhassa teknoloji ve jenerasyonların değişen hayat biçimleri başta olmak üzere pek çok faktör sebebiyle yaşanmakta olan dönüşüm zaruriliği pandemi tesiri ile “acil” pozisyona oturdu. Lakin ne yazık ki hâlâ gerçek aksiyonların ne olacağını bilemiyoruz. Bunu çok yakın gelecekte de bilebileceğimizi de düşünmüyorum. Lakin bilhassa ofis ve alışveriş segmentleri başta olmak üzere yatırım kararlarının eski alışkanlıklarla alınamayacağı katılaştı.
AVM BİRİNCİ 10’DA YER ALMIYOR
Raporda yer alan ve kesimin 2021 için değerli gördüğü 27 gayrimenkul alanının birinci 10 sırasında ofis ve alışveriş merkezleri yer almıyor… Buna karşılık cazip alanlar data merkezleri, lojistik, depo, sıhhat üzere alanlar. Kent sıralamalarında birinci sıraların geçen yıl olduğu üzere bu yıl da daha fazla istikrar içeren ve süreç derinliği yüksek ülke ve kentlere verilmesi de hiç şaşırtan değil. Listede ülkemizi temsil eden İstanbul yeniden sonlarda maalesef. Eski cazip günlere dönüş için o devrin küresel dinamikleri yanında o günden bugüne değişen ekonomik ve mali/finansal mevzuat şartlarına da yakından bakmakta fayda var üzere görünüyor.”
BAYSAL: HAYAT BİLİMLERİ MERKEZLERİ ÖNE ÇIKIYOR
Açılış konuşmasını yapan ULI Türkiye Lideri Zafer Baysal ise tahlili yaptı:
Zafer Baysal Raporumuzda ankete katılan gayrimenkul yatırımcıları tarafından data depolama/işleme merkezleri ve lojistik tesisleri akabinde memleketler arası yatırım ilgisi bakımından hayat bilimleri merkezleri/ekosistemleri yer alıyor. Dijital teknolojiler ve Yapay Zekadaki astronomik gelişmeler ışığında uzaktan teşhis tedaviye hakikat evrilmekte olan önleyici tıp çalışmalarıyla iştigal edenler için Türkiye’deki organize sanayi bölgeleri üzere hayal edebileceğimiz kümelenmiş son derece teferruatlı ve bütünleşik bir altyapı ve üstyapı sistemi geliştirilerek pandemi sonrası bu alana olan muazzam fon akışları ve araştırma kaynakları nedeniyle kiranın sürdürülebilirliğinin hiç sorun teşkil etmediği inançlı nakit akışına sahip ve özellikli bir ticari gayrimenkul kategorisi gelişmektedir. 10 yıl evvel birinci sıralarda yer alan karma kullanımlı projeler, AVM’ler ve ofisler pandemi sonrası yatırımcılar nezdinde gözden düşerken Avrupa’da Kuzey Amerika’yı 15-20 yıl gecikmeyle takip etse de hayat bilimleri üzere niş kategorilerde özellikli gayrimenkul geliştirme ve kiralama iştahı çok besbelli bir halde ön plana çıkmaktadır. Sıhhat teknolojileri ve tıp konusunda dünya çapında uzmanlara araştırmacılara sahip olan ülkemizde de Yeni Hizmete giren Kent Hastaneleri, Eğitim ve Araştırma Hastaneleri ve Tıp Fakülteleri ile Sıhhat Bilimleri Üniversiteleri’nin etrafında bu tip ekosistemler geliştirmek için vakit kaybetmeden stratejik bir plan dahilinde harekete geçmeliyiz.”
Gazete Duvar
