Şimdiki vakti tarih içerisinde nasıl kategorize etmek gerektiğini anı yaşarken farkına varmasak da geri dönüp baktığımızda her periyodun kendine has söz dağarcığı da olduğunu görebiliyoruz. Kod 29 da OHAL ve pandemiyle devriyle birlikte günlük hayatımızda sıkça rastladığımız bir söz haline geldi, o denli kolay kolay gidecek üzere de durmuyor. Çalışanları “İşveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına karşıt davranış nedeni ile iş akdinin feshi” manasına gelen Kod 29 bugün on binlerce personelin tazminatsız işten atılmasına ve çalışma hayatı boyunca damgalanmasına neden oluyor. Pandemi boyunca yapılan ‘işten çıkartma yasağı’ aslında Kod 29 ile birlikte on binlerce hatta tahminen yüz binlerce kere deliniyor.
Sayılardan bahsederken yuvarlak sözler kullanıyoruz zira Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı tarafından bilgiler açıkça paylaşılmıyor. Hakikaten farklı datalarla durumun vahametini anlamaya çalışacak olursak Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi son bir yıllık periyotta Kod 29 ile işten atılan emekçilerin sayısının yüzde 70 arttığını söylüyor. İSİG, tıpkı vakitte işe iade davalarının da yüzde 80’inin Kod 29 kaynaklı olduğunu tabir ediyor. Bununla birlikte Kod 29 ile işten atılanların yalnızca küçük bir kısmının tekil direniş yolunu tercih etmesine rağmen ne sayıları ne yaşadıkları ne de çıkarttıkları ses azımsanacak cinsten değil.
Biz de mevzuyu farklı taraflarıyla birlikte daha iyi anlayabilmek için pandemi mühletince emek hareketini ve emekçilerin karşılaştığı zorlukları yakından takip eden isimlerden EMEP Genel Lideri Ercüment Akdeniz, Umut-Sen Örgütlenme Koordinatörü Başaran Aksu ve HDP İstanbul Milletvekili Musa Piroğlu ile konuştuk. Akdeniz hususun yalnızca kâr-zarar hesabıyla yapılan çok kolay bir uygulama olarak değerlendirilemeyeceğini söylerken Piroğlu artan sınıf kiniyle birlikte emekçi direnişlerinin rotasının işverenlerin meskenlerine hakikat çevrildiğinin altını çizdi. Kod 29 ile şirketlerin nasıl sermaye birikimini arttırdığını anlatan Aksu ise konfederasyonların merkezi bir siyaset yürütüp hükümranlar üzerinde baskı kurmaya çalışmamasını eleştirdi.
Lakin saydığımız isimlerin Kod 29’u siyasi ve emek alanındaki yansımalarına dair açıklamalarından evvel, kelamı sorunun öznesine vererek bahse başlamak gerekiyor. Migros Depo emekçisi Hüseyin Gül, neredeyse 90 gündür fiyatsız müsaade ve Kod 29 ile işten çıkarılma başta olmak üzere pek çok emek düşmanı uygulamaya karşı arkadaşlarıyla birlikte direniyor. Migros personellerinin anlattığı kıssaları, aslında pandemi başından beri personel sınıfından çabucak hemen herkesin bir biçimde karşılaştığı zorlukların ağırlaştırılmış hali üzere. Kelamı fazla uzatmadan söyleşimizi aktarıyoruz…
‘İŞSİZLİK KAYGISIYLA BİZE MEVT REVA GÖRÜLDÜ’
Uzun vakittir Migros çalışanları olarak haklarınızı arıyorsunuz. Sizleri çeşitli yerlerde direnişlerde görüyoruz. Bize kısaca bugüne kadar yaşadıklarınızı, nasıl ve neden aylardır uğraş sürdürdüğünüzü anlatabilir misiniz?
Biz 82 gündür direniyoruz, ‘performans’ palavrasıyla fiyatsız müsaadeye çıkarılmak istendik. Ancak biz yüksek performans yapıp ‘performans primi’ alan liste başı elemanlardık daima. Natürel aslında sendikalı olduğumuz için bizi fiyatsız müsaade mazeretiyle kapı dışarısına koydular. Direniş başlattıktan 52 gün sonra da Kod 29 ile işten atıldık.
Şunu söylemem gerekiyor, pandemi müddetince işten çıkartmak yasak deniliyor, hükümet bunu söylüyor. Lakin görünen o ki Kod 29 denilen bir gedik açmışlar bu maddede, o maddeyle da bizi işten attılar işte. Hiçbir somut münasebet de yok, tek söylenen münasebet ‘ses yükselttin.’ Mesela ben ‘kötü niyet’, ‘ahlaksızlık’, ‘hırsızlık’ üzere manalara gelen Kod 29 ile ‘ses yükselttim’ diye işten atılıyorum. O vakit bu ülkede sesini yükselten herkes berbat niyetli!
Sanırım öbür arkadaşlarınız için de tekrar ‘ses yükseltmek’ münasebet gösterildi?
Evet tüm arkadaşlarımız için birebir şey söylendi. 40 ya da 45. günümüzde bizden bir savunma yazısı istendi, hâlâ Migros çalışanı olarak bakıyoruz fakat bütün haklarımız askıya alınmış, ‘ücretsiz izin’deyiz. Savunmaya münasebet olarak söylenenler de ‘yol kapatıyorsunuz’, ‘markanın imajını çiziyorsunuz’ üzere sözler… Biz de dedik ki “Yol falan kapatmıyoruz, iş giriş çıkışını engellemek için evvel orada oturma hareketi yapabilmemiz lazım.” Zati biz bunu gerçekleştirmek üzere harekete geçer gitmez çevik kuvvet, kolluk kuvvetleri çabucak yığılıyor oraya. Kırk bireysek orada 200 tane polis duruyor. Biz o denli bir ortamın içerisinde oturma hareketi yaptığımız vakit aslında gündem daha farklı oluyor. Kapının önünden atılana kadar o denli bir şeye de yeltenmedik.
Pekala fiyatsız müsaade öncesinde, bilhassa pandemiyle birlikte değişen çalışma şartlarınıza dair neler söyleyebilirsiniz?
İş kaideleri ağır, Türkiye genelinde de depo kaideleri genel olarak ağır işliyor. Aslında ağırdı lakin pandemiyle birlikte Migros işini üçe, dörde katladı. Eh, artık mevcut atıyorum 700 tane eleman var, o 700 elemanla bize 1500 elemanın işini yaptırmaya çalışıyorlar. Tamam, arkadaşlardan borçları olan var, yeni evlenenler var, aldığı maaşa nazaran hayat idame ettirmeye çalışan arkadaşlarımız var. Ben bekar olarak tahminen o kadar yükümlülüğüm yok lakin, o yükümlülüğün altında ezilen beşerler vardı. Mesela Fatma ablamız vardı ve “Çocuklarım var onlarla da ilgilenmem lazım, haftada bir gün en az müsaade yapmam gerek” dediğinde “Bize mi sordun çocuk yaparken” deniliyordu. Bu aslında bir tacizdir.
Biz pandemiyle birlikte 08.00-22.30, cumartesi ise 24 saat çalıştırılmaya başladık. Bunu da yalanlamaya çalışıyorlar lakin bordrolar elimizde. Haftalık 90 saat mesai yapmışız, ben aylık 120-150 saat mesai yapmışım, maşımı da almışım. Yalanlayabilecek bir şey yok burada. Pandemi tıpkı vakitte iş yerinde baskıyı da beraberinde getirdi. Dışarıda iş yerleri kapanmaya başlayınca bizimle yapılan toplantılarda işsizlik vurgusu yapılmaya başlandı: “İşinize geliyorsa”, “Dışarıda işsizlik var, buyurun gidin, güvenliği çağıralım mı? Kapı orada” üzere. Bir de pandemiden sonra Migros billboard’larda daima “Türkiye’de hijyen markası, bilmem ne sertifikalı birinci alışveriş zinciri” diye reklamlar yayınlıyor. Biz de onlara diyorduk ki içeride toplumsal ara yok, yemek sırasında asla bu türlü bir aralık yok! Ulaşımımızı sağlayan servisler kelamda yarım kapasitede lakin araçlarda tıklım tıklım gidiyoruz! Yemek yediğimiz yerde faraler, kediler ve bunların pislikleri var… Bunları söylediğimiz vakit ‘işinize geliyorsa’ deniyor.
Dediğimiz üzere 700 kişiyiz, 2 tane lavabo kullanıyoruz bayan erkek karışık. 700 yalnızca depo çalışanı, bir de dışarıdan sevkiyat kamyonları geliyor. Onlarla birlikte 1100-1200’ü buluyor ve bu kadar insanı iki tane lavaboya mahkum ediliyor Diyoruz ki ek lavabo yaptırın, gelen cevap “Bizim yıllık bilmem ne kadar ciromuz var, onu bilmem ne kadar düzeye getirene kadar da oraya lavabo yaptıramıyoruz. Buranın mülkiyeti Fenerbahçe’nin eski lideri Aziz Yıldırım’ın, onun müsaadesi olmadan çivi çakılamıyor, tuvalet için ondan müsaade evrakı almak gerek” üzere şeyler söylendi… Biz de ‘tamam tuvalet yapamıyorsunuz, madem çalıştığımız yerde bozuk olan aletleri, altyapıları düzeltin’ dedik. Benden performans bekliyorsun lakin benim yolum bozuk, ben ranza deviriyorum, tüm bu eserler devriliyor? Bize daima ‘biraz daha yönetim edin, ödeneğimiz yok’ diyerek daima mevzuları erteliyorlardı. Bunun haricinde pandemiden ötürü herkes bas bas bağırıyor 8 saat uyumanız gerekiyor diye fakat biz 5 saat bile uyuyamıyoruz. Daima ‘işinize geliyorsa, kapı orada’ üzere bizi daima sindirmeye çalıştılar.
Biz işten çıkartılmadan 1 ay evvel %50 doğruluk oranı olan bir Covid testi yapıldı çalışanlara. Orada 700 bireyden 90 küsur arkadaşın testi olumlu çıktı. Bu arkadaşlar ya sevkiyat kamyonlarıyla ya da kendi imkanlarıyla hastanelere bırakıldı, geri kalana hiçbir şey yapılmadı. Ben aslında soğuk hava kısmında çalışıyordum, benim orada 6 tane arkadaşımın testi müspet çıktı, zati 40 elemandık o vakit o kısımda. Ki bir arada yemek yediğimiz, omuz omuza çalıştığımız arkadaşlar bunlar. Eh mesela ben temaslıyım, annem meskende hasta, kronik rahatsız… ona bulaştırma riskim var. “O vakit 15 gün fiyatsız müsaadeye çık, idari müsaade veremiyoruz” denilerek dışarıdaki işsizlik endişesiyle vefatı de bize reva gördüler.
‘TARAFSIZ’ POLİS İŞVEREN OĞLUNUN ELİNİ SIKIYOR’
Son devirde direnişinizin değerli bir kısmını de Anadolu Kümesi Lideri Tuncay Özilhan’ın villasının önüne taşıdınız. Sizi bu basamağa sürükleyen nedenler hakkında neler söyleyebilirsiniz, süreç nasıl gelişti de kendinizi villa kapılarında buldunuz?
Biz Migros bünyesinde çalışan taşeron firma Us Küme çalışanıyız. Us Grup’a gidip “Bir kısa bildiriyle işten çıkartıldım, beni neden çıkarttınız?” diye insan kaynaklarını aradığımda “Bizim elimizde olan bir şey yok, Migros bize bu istikamette bir mail attı, biz de dediklerini yaptık” dendi. Us Küme işvereniyle da görüşme sağlandığında ‘biz aracıyız, Migros’a ileteceğiz’ dedi ve işin muhatabı olmadıklarını söyleyerek kendilerini geri çektiler. Birinci başta Us Grup’a karşı direnirken baktık ki muhatap Migros.
Migros da ses vermeyince kendimizi görünür kılmak için asıl patronumuz olan, Migros’un sahibi Anadolu Grup’a gittik, direnişin bir ayağını oraya taşıdık. Orada da bizi görünmez kılmaya başladılar, zira alt katı polisle çevreleyip sana bırakılan alanla seni görünmez kılıyor. Direniyorsun, 200 tane polis geliyor, alanını da daraltıyor, müziği-sesi de kıstırıyor… Sonuç olarak sen görünmezsin orada, yoksun! Bin yıl da dursan orada artık sesin çıkmayacak, çıksa bile görünmüyorsun.
Hal bu türlü olunca biz de sesimizi duyurmak için işverenin konutuna gittik. Biz rahatsız olduk, ailemiz var ve konutumuza her gün icra geliyor. Kiralarımızı ödeyemiyoruz, elektriğimiz suyumuz kapandı… Biz hayatımızdan vazgeçmişiz artık, bizim artık kaybedecek bir şeyimiz de yok. Eh, bari dedik Tuncay Özilhan da rahatsız olsun. Biz her gün rahatsız oluyoruz, bizim kapımız her gün çalınıyor. O da bir gün rahatsız oluversin. Geçen hafta Özilhan TÜSİAD’a gittiğinde biz de oradaydık, sesimizi duyurabileceğimiz bütün kanalları kullanıyoruz.
Geçtiğimiz hafta Tuncay Özilhan’ın oğlu ile bir görüşme sağladınız. Bu esnada sizin dikkatinizi çekenler nelerdi?
Geçen gittiğimiz vakit, evvel güvenlik güçleri her zamanki üzere bize saldırdı. Orada polis var lakin onlar da görmezden geliyor. İki hafta evvel birebirini Anadolu Kümenin önünde yaptı mesela, özel güvenliklerle saldırdı. Polisler de geldi basın açıklaması yapmamıza müsaade vermedi. O orta Tuncay Özilhan ile oğlu geldi, İzzet Özilhan. Oğlu bu türlü fevkalade bir özgüvenle bu türlü otomobilden indi polislerle görüştü. Öncesinde “Biz sizin güvenliğiniz için buradayız, taraf değiliz” diyen polis, ne hikmetse bizim sendika liderimizin elini sıkmıyor lakin İzzet Özilhan’ın elini sıkıyor. Bir de nasıl bir el sıkma, görseniz minnetle sıkıyor!
Biz kederimizi İzzet Özilhan’a anlattığımız vakit birinci ‘haberdar değilim’ dedi ve Şeyma arkadaşımız durumunu “Biz artık ölme noktasına geldik, meskene ekmek götüremiyoruz” sözleriyle açıkladığında “Bodrolarınıza bakın, bodrolarınızda Migros mu yazıyor” pişmiş pişmiş dedi, ‘muhattabınız biz değiliz, bizi niçin rahatsız ediyorsunuz’ demeye getirdi. Başta ‘haberim yok’ diyen adam, görünen o ki süreci başından beri takip ediyor. Rahatsız olduysa da buna bir tahlil getirmek zorunda.
AKSU: ŞİRKETLERE YARGI KURUMU YETKİSİ VERİLİYOR
Kod-29 nedeniyle devam eden pek çok direnişe tanıklık ediyoruz. Ortak uğraş veren emekçilerin yer yer yeniden ortak açıklamalar yaptığını da gördük. Ancak daha uzaktan bakmak gerekirse Kod-29 karşı örgütlü personel uğraşının alanda karşılaştığı zorlukları nasıl tanım edebilirsiniz?
Başaran Aksu Bütün bu gayretler lokal seviyede ya da işten atılan çalışanların, iş yerleriyle ya da sendikalarla hudutlu bir talep olarak lisana getiriliyor, ama çok farklı noktalarda onbinlerce personelin Kod 29 ile birlikte işten atıldığını biliyoruz. Kod 29 ile öteden beri personeller ahlak ve iyi niyete terslikten işlerinden atılıyorlar. Hatta OHAL yasasının -yanılmayayım- 11 ya da 13. hususu. OHAL periyodunda de işten çıkartma yasak olduğu için o vakit diliminde de onbinlerce emekçi tıpkı husustan işten atıldı. Bir tek oradan açık kapı bırakılıyor ve topluma işten atmak güya yasakmış üzere bir propaganda yürütülüyor. Çalışanlar de kendi başlarına gelince “Hani işten atmak yasaktı?” diye şaşkınlıkla karşılıyor.
Kod 29’un bilhassa pandemi periyodunda yaygın olarak uygulanması çalışanın daimi bir işsizlikle karşı karşıya kalmasına neden oluyor. Zira ‘ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık’ unsurundan atılmış bir emekçinin unsurunun suistimal edilerek uygulanması öbür bir yere başvurmasını da etkiliyor. O iş yerine kağıt gidiyor ve o kişinin etrafında “Bu insan, ahlak ve iyiniyet kurallarına alışılmamış davranmıştır” diye ve hırsızlık üzere olağanda ceza kanununu ilgilendiren sıkıntılarla ilgili bir şaibeyi doğuruyor. Hasebiyle damga temel olarak bir pranga takıyor ve emekçi bu prangayla ömrünü tamamlamakla karşı karşıya kalıyor. Aslında iş yeri-şirket bir yargı kurumuymuş üzere birisinin hakkında onun kişilik haklarını da, saygınlığını da ortadan kaldıracak halde bir uygulamaya girişiyor.
Sendikalar bu sorunda kendilerinin öncüsü olduğu iş yerlerinde -bu da 15 milyon personelin 1.5 milyonuna tekabül eder- karşılaştıkları vakit çoğunlu da uğraş etmeyi seçmiyor, hudutlu sendika Kod 29’u gündeme getiriyor. Konfederasyonlar bu personel düşmanı, insanlık düşmanı tavra karşı merkezi bir ağırlaşma, itiraz, hareket, isyan söz eden bir hal alışlardan uzak duruyorlar. Tekil seviyede olunca da bu olay haliyle tekil seviyede konuşuluyor. En fazla tıpkı anda 5-10 işyerinde Kod 29 ile ilgili bir personel direnişi ortaya çıkınca da güya daha büyük bir reaksiyon varmış üzere yansıyor. Halbuki tahlile dair bu konfederasyonlar kendi yükleriyle patrona ve siyasi iktidara bir müdahalede bulunsalar, yani “gelin kardeşim bu mevzuyu konuşalım” deseler bu uygulamaya müdahale ederler ve başarılı da olurlar.
Pekala sizce konfederasyonların böylesi bir hale yanaşmamasını neye bağlamamız gerek?
Zira bu Kod 29’u uygulayanlar (beraber kıymetlendirmemiz gereken sermaye tertibi, egemenlik ilgisi ve AKP iktidarı) bu sendikal sistemi de direkt ya da dolaylı olarak denetim altında tutuyorlar. Bu biçim durumlarda birleşik bir uğraş ve birleşik bir müdahalenin imkanlarını yok etmeyi, onları denetim altında tuttukları sistem sayesinde başarabiliyorlar. Hasebiyle Kod 29 ile on binlerce işçiyi işten atabiliyorlar ya da 2 milyon 700 bin emekçiye fiyatsız müsaade uygulanabiliyor. Bunu da sendikal örgütlenme kılıcı ya da işyerinde hak arayan, itiraz eden emekçileri cezalandırıcı bir mobbing uygulaması olarak gündeme getirip işçiyi onun kıdem ve prestij haklarını da çözmenin bir sistemi olarak var ediyorlar. Zira fiyatsız müsaadeye çıkartılan bir personel, fiyatsız müsaadeye geçirilemeyeceğini anladığı anda istifa etmek isterse grev ve ihbar haklarını o vakit seçmek zorunda. Münasebetiyle da patronlara bu yolla kıymetli bir sermaye birikimi elde etme imkanı sunuyor.
Bir de şu tarafı var, Kod-29 üzere durumlarda ekseriyetle Türkiye’de 10 emekçiden 1’i dava açma yolunu tercih ediyor. Münasebetiyle 9’unun o yıllar boyunca oluşturduğu kıdem, ihbar, pirim, mesai üzere haklar otomatik olarak bir birikim olarak sermayeye aktarılıyor. Yani 10 personelden 9’u dava açma yolunu seçmiyor, hasebiyle o şirkette 9’unun on yıllar boyunca biriktirdiği toplam, patrona-şirketlere sermaye birikimi olarak kalıyor.
‘KONFEDERASYONLARIN FİYATSIZ MÜSAADE TALEBİ HATAYDI’
Sizin sendikal hareket içerisinde bu periyoda kadar gözlemlediğiniz diğer noktalar var mı?
Biz öncelikle şuna itiraz ettik, fiyatsız müsaade konfederasyonlar tarafından talep edildi. Bu bir yanlıştı, küsurdu. Patron örgütleri bu esasen istiyorlardı. Yani esnekleşmeyi mümkün hale getirecek işten çıkartmayı kolaylaştıracak bir sistem olarak patron örgütleri savunuluyordu ancak konfederasyonlar tarafından bu türlü bir şey talep edildi. Ve ‘bu periyotta işten atılma olmayacak’ üzere bir propagandanın tüm topluma yayılmasına personel konfederasyonları aracılık etti. Biz birinci günden beri bunun yanlış olduğunu ve sonuçlarının ağır olacağını argüman ettik, hatta bu nedenle de tenkitlere maruz kaldık. Zira biz OHAL’den tecrübeliydik. O periyotta de birebir husus üzerinden yüz binin üzerinde personel attılar. Lakin uygulama OHAL ile pandemi ortasında adeta kesintisiz devam etti ve yurdun çeşitli bölgelerinden pekçok insan bu uygulamaya maruz kaldı. Kaldı ki bunun çok çok küçük bir kısmı dışarıya yansıyor. Emekçiler bir reaksiyona yürek bulabildikleri anda gündeme gelebiliyorlar. “Bu bahiste itiraz edin, mahkemeye başvurun, direnme üzere bir niyetiniz varsa biz sizinle bu direnme sürecinde birlikte oluruz, kolaylaştırırz” dememize karşın cesaretlendiremediğimiz benzeri uygulamalarla atılan yüzlerce iş yeri var ve bunların tahminen yüzde %1’i kamuoyuna sıkıntısını anlatma yolunu tercih ediyor.
Bir de şöyle bir şey var, bakanlık Kod 29’dan atılanların sayısını yayınlamıyor, hususa dair bilgi ya da data de yok. Biz insanlara ulaştıkça bu uygulamanın yaygınlığın farkına varıyoruz. Bakanlık mesela fiyatsız müsaadeyle ilgili dataları açıklıyor ama Kod 29’dan pandemi sürecinin başından beri atılan çalışanların sayısıyla ilgili bir dataya ulaşmak imkansız. Zira bu bilgiye ulaştığın anda bu uygulamanın patronlar tarafından nasıl bir suiistimal olduğu, tablonun vahameti açığa çıkacak.
PİROĞLU: GERMİNAL’DEKİ KASABAYI ALMIŞLAR, MİGROS DEPOSUNA KURMUŞLAR
Kod 29 uzun müddettir varlığını sürdürüyor fakat pandemi boyunca ismini daha sık duyduğumuz bir bahis haline geldi. Siz de son bir yıllık Covid krizi boyunca bu krizden direkt ya da dolaylı olarak etlilenen işçilerin gayretine tanıklık ediyorsunuz. Gördüklerinizden, dinlediklerinizden yola çıkarak Kod 29’un neden bugün konuştuğumuzu ve son bir yılda değişen noktaların neler olduğunu söyleyebilirsiniz?
Musa Piroğlu Salgın, iktidar tarafından topluma baskı düzenekleri kurulmasının bir fırsatı olarak görülürken, sermaye açısından da Kod-29 vb uygulamanlarla emekçi sınıfına karşı hücumun fırsatına dönüştürüldü. Bu süreç boyunca ‘çarklar dönecek’ denilerek çalışanlar ‘hastalık-ölüm’ ile ‘açlık-sefalet’ ortasına sıkıştırıldı. Şu anda salgının toplumsal boyutlarıyla boğuştuğumuz süreçte de emekçileri ‘yoksulluk-sefalet’ ile ‘zorla-kölece çalışma’ ortasına sıkıştırıyorlar.
Nelere denk gelmiyoruz ki? Basitçe söyleyeyim, ben Migros çalışanlarını ziyaret ettim, anlattıklarını dinledim. Kıssalarına kulak verdikten sonra tek cümleyle şöyle şöyle özetledim: “Germinal’de Emile Zola’nın anlattığı maden kasabasını kaldırmışlar, 2021 yılında Türkiye’deki o depoya kurmuşlar.” Misal çalışma şartları aşağı üst bütün dallarda kelam konusu. Personelin örgütlülüğü yok edildi, sendikalar neredeyse hareket edemez hale getirildi, taşeron kalıcı hale getirildi, güvencesizlik kural haline getirildi ve düşük fiyat siyasetleri bundan beslenerek yürüdü. Elbette bunlar iktidarın marifetiyle yapıldı.
Örneğin, bir çok organize sanayi sitesinde işverenlerin ‘ücretsiz izin’ tehdidiyle emekçilerin fiyatını düşürdüğüne şahit olduk. Tekrar birebir tehditle emekçilerin fazla mesailerde kölece çalışmaya zorlandığını gördük. Son süreçte Kod-29 fiyatsız izinin yerini doldurdu ve çalışanların işten atılmasının mazereti haline geldi. Emekçiler ağır şartlarda, büyük bir yoksulluk içerisinde çalışıyorlar. Küçük bir azınlık haricinde çalışanlar minimum fiyat düzeyinde -hatta birçok yerde altında çok düşük fiyatlar alıyorlar. Kaçak çalışma çok yüksek. Bilhassa mültecilerin kaçak personel emeği Türkiye’de yaygın bir formda kullanılıyor. Böylelikle ülkedeki emek piyasası ‘ucuz işgücü’ piyasasına yani işverenlerin cennetine dönüştürülmüş durumda, iktidar bunu yarattı. Personeller ortasında ise vahim bir öfke birikiyor…
‘PATRONDAN EVVEL DİRENİŞE POLİS GELİYOR’
Bu öfkenin nasıl oluştuğunu söyleyebilirsiniz?
Ben uzun bir müddettir ‘sosyalistlerin temel kahrının sınıf kininin personeller ortasında kaybolmuş olduğu’ argümanına sahiptim. Sınıf kini nedir, ‘yoksulluğun sebebinin işverenlerin zenginliği olduğu’ tezidir. Emekçiler uzun bir müddettir zengilere, işverenlere, onların ömür şekillerine, lükslerine, harcamalarına kızmıyorlardı. Pek çok fakirin başında işveren olma hayali kelam konusuydu. Fakat son bir yıldır, önemli halde sınıf kini oluşmaya başladı. Bunu, gezdiğimiz bütün şantiyelerde ve direnişlerde görmeye başlıyoruz. Kolaydır, Bimeks çalışanı işverenin yalısının, villasının önünde protesto ediyor, Migros personelleri Anadolu kümesinin kulesinin önünde protesto ediyor. Dev Yapı-İş’e gittiğimde de orada iki tane kuleyi dikip personellerin parasını ödememek için direnen bir işveren vardı. Emekçilerde bu sınıf kinini oluşturan şeyin ayaklarından biri, artık kendi yoksulluklarının sorumlusunun işverenlerin zenginliği olduğunun farkına varmaları ve o zenginliğe öfkelenmeleri.
Lakin bunun ötesinde bir yaşamsal öfke kelam konusu. Personeller yalnızca fakir değil. Personeller yalnızca düşük fiyat almıyor. Çalışanlar yalnızca makûs şartlar altında çalışmıyor; egemenlerin hegemonyası olduğu sürece emekçiler buna katlanır. Savaş devirleri, kıtlık devirleri ya da Türkiye’de Kemal Derviş periyodu… düşük fiyat siyasetlerine, çeşitli milliyetçilik vb telaffuzlar altında beşerler makus ömür şartlarına da katlanır. Lakin artık personeller yalnızca düşük fiyat almıyor, insanlıktan çıkarılmış biçimde çalışmaya zorlanıyor. Yemekleri çok berbat, iğrenç! Çalışma yerleri, çalışma ömürleri çok makus ve gündelik ömürleri müthiş bir adaletsizlik üzerinde yükseliyor. Yani bir toplumsal öfke kelam konusu. Çalışanların öfkesi artık yalnızca fiyatları için değil, kendi ömür şartlarının değişmesi.
Ben bir arkadaşımla konuşurken bunu Kürt halkının uyanmasına benzettim, ‘insan olma çabası’ diye. İnsanlıktan çıkarmaya çalışanların, her çeşit insani bedele atak altında olanların, insan olduğunu fark etmesi ve insan olmak için çabaya girişmesi. Emekçinin kendi sınıf kimliğini fark etmesi lakin bu kimliğinin artık sahiplenerek bunun onore edilme eforu var. İnsan olma eforu budur. Emekçi işçiliğinden utanmıyor, personel işçiliğinin insan üzere kabul edilmesini istiyor. Doğal olarak da etrafın de kendisi üzere olmasını talep ediyor.
Mesela ben TBMM’de kolay bir iş yaptım, Paris Komünü’nün temel sloganıdır ‘bütün fiyatlar emekçi fiyatına indirilecek’ diye. Bunu talep ettim mecliste. İnanın binlerce insan ileti attı, bunun içerisinde her siyasetten insan var. Ve şunu söylüyorlar, “Madem ki eşitiz, hepiniz bizim üzere olun!” Bunu demek aslında hepimiz ‘hepimiz eşit seviyede ortak bir zenginliği paylaşalım’ demektir. Çalışanların ortasında bu öfke büyüyor. Gayretin kaynakları da büyüyor. Egemenlerin ve iktidarın hegemonyası çökmüş durumda ve çalışanlar şunun da farkında: bu iktidar var olduğu sürece de haklarını alamayacaklar. Ne vakit sokağa çıksalar, direnişe geçseler polis barikatını görüyorlar. İşverenden evvel polis geliyor! Biz bunu Torunlar’daki personel cinayeti sırasında görmüştük, asansör çöktüğünde ambulanstan evvel TOMA gelmişti. Personel başını kaldırdığında karşısında jandarma dipçiğini, polis copunu, biber gazını görüyor. Devlet yekvücut işverenle ortasına girdiği için aslında personel şunun farkında: Bu iktidar bu baskıcı siyasetleri devam ettiği sürece, iktidar işverenlerin istediği kanunları çıkardığı sürece, her istediğini yaptığı sürece emekçinin hakkını alma bahtı yok!
Bir-iki örnek verebiliriz. Birisi Soma çalışanlarının talebiydi, alay kumandanına sesleniyordu ‘senden korkmuyoruz’ diye, Bimeks emekçisi bağırıyordu ‘benim yanımda olman gerekir niçin karşıdasın’ diye, geçtiğimiz günlerde Migros personeli dedi ki ‘bu yasalar daima bana mı söküyor’ diye. Ben bunu söylemiştim, yeniden söyleyeyim: Devlet işverenlerin devleti olduğu sürece polis işverenleri koruyacak, yasalar onları müdafaaya devam edecek. Ve emekçiler bunu kendi yaşamsal tecrübeleriyle fark etmeye başladılar ve bu siyasetlere karşı da tabanda bir kaynaşma hali var.
Şunu söyleyerek bitireyim, biz direnenleri görüyoruz. Bu direnişler küçük ve buralardan umut besliyoruz ancak ben direnişe geçmemiş lakin kaynaşan devasa bir kitle ile iç içeyim. Korkulacak temel kitle de orada, zira onlar harekete geçtiği gün hepsini yıkacaklar. Direnişler onlara yapılması gerekeni öğretiyor. Soma’da Kamil Kartal’ın söylemi çalışana ne yapması gerektiğini öğretti, Migros çalışanının TÜSİAD’ın önüne yıkılması ona ne yapması gerektiğini öğretti, Dev Yapı-İş’in sözkonusu holdinge ilişkin Colin’s mağazalarına girmesi ona ne yapılması gerekeni öğretti. İşverenler bir anda çalışanların bu kararlı çabası karşısında eskisi kadar korunaklı ve güçlü savunmalarının olmadığının farkına vardılar.
AKDENİZ: KOD 29 İLE AKP ESKİMİŞ OTOMOBİLDEN İNDİ, FERRARİ’YE BİNDİ
Kod 29’u bugün yeni bir söz üzere algılamamızdaki neden sizce nedir? Benzeri örneklerle bu tabirin hukukî ve siyasi desteğini açıklayabilir misiniz?
Ercüment Akdeniz Aslında grev hakkı kadar lokavt tehdidi de maddelerde mevcut, lokavt var diye sermaye bölümleri bunu her vakit uygulamıyorlar. Ancak o her vakit emekçi sınıfının üzerinde demokrasinin kılıcı üzere sallanır. Yani harika durumlarda, ekonomik kriz, açlık-yoksulluk devirlerinde ve artık pandemide mesela, lazım olduğunda devreye konulur bunlar. Bu Kod 29 da bu türlü bir iş kanunu içerisinde yer alan bir husus. Daha evvel de var, İş Kanunu’nda 25/2 diye geçiyor ve yeni bir husus değil bu. İşte artık lazım oldu ve aslında kanunların ne kadar anti demokratik ne kadar emek düşmanı olduğunu da ortaya çıkartan bir gerçeklik oldu. Sendikalar “bunlar uygulanmıyor” diye tahminen bugüne kadar yol aldılar fakat işte böylesi özel periyotlar için kullanmak için varlardı. Münasebetiyle da bu personel sınıfına dair hücum sürecinin de yasal desteğini oluşturuyor.
12 Eylül Anayasası’nın ve 24 Ocak Kararlarının yol verdiği bir çalışma hayatı ve ona dair bir hukuk sisteminin sonuçlarını yaşıyoruz. AKP ne yaptı son 19 yılda? Eskimiş bir otomobilden inip ‘Ferrari’ye’ bindi, artık tam gaz gidiyorlar. Temel rota 12 Eylül ve 24 Ocak’ın emekçi sınıfı üzerindeki tahakkümü ve tehdit ögelerini en güçlü halde uygulamak.
İkinci olarak alanda görüştüğümüz personellerden bahsetmek gerekirse şayet, yurdun çeşitli yerlerini gezerek buralarda Kod 29 ile işten atılan işçilere kulak veriyorsunuz. Karşılaştığınız görüntüleri bizimle paylaşabilir misiniz?
Geçen günlerde ben Gaziantep’teydim, Yasin Kaplan Halı ve İnanç Boya’daki emekçilerle görüştüm, onları dinleme talihim oldu. Hakkını arayan, itiraz eden ya da sendikalılaşan işçiyi çabucak kapının önüne koyup ‘Kod 29’ diye çabucak damgalıyorlar. Anladığımız kadarıyla bu birebir vakitte personelleri fişleme aracına dönüşmüş durumda. Zira Kod 29 damgasını yiyen emekçi, diğer yerde iş bulamıyor. Fabrikalar kendi ortalarında bir liste çıkartıyorlar ve o sisteme nazaran öbür iş bulamıyor.
Bu ne demek? Emekçi sınıfının öncü bölüğünün çalışma hayatının dışarısında bırakılması ve bu tasfiyenin kalıcı hale getirilmesi demek. Hasebiyle yalnızca kâr-zarar hesabıyla yapılan çok kolay bir uygulama değil bu, direkt doğruya emekçi sınıfına yönelik ideolojik-politik bir taarruz bu. Zira sınıfın ön cephesini kesiyor.
‘SALDIRI HAKKINI ARAYAN TÜM ÇALIŞANLARA YÖNELİK’
Bir başka mevzu da şu, artık tazminatsız işten atmayı getiriyor. Bu da biat etmeyi zorluyor. Yani ibreti alem için öncü çalışanların adeta ‘sallandırılması’ demek bu. Üç kuruşluk tazminat hakkı varsa, çoluk çocuğuna işsiz kalacağı vakitte bu beşerler bu tazminatla bakacaksa, o bahtı da ortadan kaldırıyor. Personel sınıfına verilmek istenen ileti şu: “Beterin beteri de var. Burnunuzdan getiririz, aileniz, çocuklarınız bir bütün olarak per perişan ederiz.” Hasebiyle atak, yalnızca Kod-29 ile işsiz kalan çalışanlar değil aslında onlarında hak almaya yönelen bütün çalışanlara yönelik.
Ahlaksızlık suçlaması da kıymetli bir husus. Zira ahlak görece bir kavram. Üstelik sınıflar üstü bir değil, sınıfsal bir kavram. En net tabirini de burada görüyoruz. Burjuvaziye has ahlak anlayışı bu. Yani hak arayan, birleşen emekçi anında kapı önüne konulabilir. Zira bunlar ona nazaran burjuva ahlakı çiğneyen bir yaklaşım. Burada emekçi sınıfının kendi ahlaki perspektifiyle hareket etmesinden daha doğal bir şey yok: O da mücadele! Onun ahlakı da bu olabilir, hak aramaktan öbür bir şey olamaz. Hasebiyle iki ahlak kavramının çarpışması var. Burada en büyük ahlaksızlığı da işverenler ve onlara dayanak veren politikler yapıyorlar. .
Son olarak şurası değerli, DİSK Dokumacılık Sendikası’ndaki personellerin Kod 29 ile ilgili yaşadıkları durumu mahkemeye taşıdılar ve buradan olumlu bir cevap alındı. Fabrika önünü bırakmıyorlar ve mahkeme süreç sonunda tazminatsız atılamayacaklarına hükmetmiş ve tazminat alıyorlar. Bu bir kırılma, bir emsal olabilir.
Gazete Duvar
