On iki yıl evvel üniversiteden mezun olduktan sonra İstanbul’a gelip, “sinema aşkıyla yanıp tutuşan” Kıvılcım Akay, birden kendini reklam kesiminde bulur, ekmeğini o bölümden kazanır. İki yıl çalıştıktan sonra kendi şirketini kurar ve o periyoda kadar yapılmayan Türkiye’nin birinci moda belgeseli “Modanın 100 Yılı”nı TRT için seri olarak çeker. “Benim için bir vicdan sorunu olan ve savaşa çocukların, annelerin gözünden bakan ‘Dileğim Barış Olsun’u tamamladım” diyen Akay, çabucak akabinde “Dileğim Barış Olsun” belgeselini çeker.
Son olarak direktörlüğünü yaptığı birinci uzun metrajlı belgesel sineması “Amina”da, Senegalli bir göçmen bayanın hayalleri ve gerçekliği ortasında kalışını anlatan Akay, birinci uzun metraj kurgu sineması için çalışırken, bir yandan da iki belgesele üretim konusunda takviye veriyor. Birinin ortak imalcisi, başkasının imalcisi olarak çalışan Akay’la bir ortaya geldik ve belgesel sinemanın bugünkü durumunu, finansal krizlerini ve bir görsel sanatçı olarak üretmeye nasıl devam ettiğini konuştuk.
‘HİÇBİR HAYAL GERÇEĞİN İÇİNDEKİ SONSUZLUĞU GETİRMİYOR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına göre gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Tersine, beni özgürleştiriyor. Bir gün kurmaca bir sinema çekmeyi hayal ediyor olsam da, belgesel setinde yaşayacağım hiçbir sürprizi ve heyecanı orada bulamayacağımı biliyorum. Gerçek hayat ucu bucağı, hudutları olmayan bir düzlem. Hayal dünyamdan her ne kadar keyifli olsam da, hiçbir hayal gerçeğin içindeki sonsuzluğu getirmiyor. Kurmaca sinema yapamayacağıma inandığım için değil, belgesel sinemanın bana yaşattığı heyecan hissinden nitekim çok keyifli olduğum için devam ediyorum.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada dert yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Evet, Türkiye’de belgesel sinema değer görmüyor. Fakat sinemayı bir sanat kolu olarak ele aldığımızda zati bir bütün olarak değer görmüyor. Bir yandan da son yıllarda üretilen uzun metrajlı belgesel sinemaların anlatım lisanı ve bir cihan yaratabilme kabiliyeti, birçok kurmaca sinemadan daha çok “film” niteliği taşıyor bana kalırsa. Sansür ve beraberinde getirdiği oto sansürü konuşalım dersek zati buna ne alan ne de mühlet kâfi. Her şeye karşın kendimi üvey evlat üzere görmüyorum. İçinde yaşadığım ülkenin gerçekliğinin ziyadesiyle farkındayım ve bu da bana odak noktamı, konsantrasyonumu daha verimli kullanabilme mantığı sağlıyor. Birden fazla alanda ürettiğim için, hangi alanda nefes alamasam bir başkasına koşuyorum. Bu yüzden söylenmeye pek vakit kalmıyor.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam içinde, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek içinde nerede görüyorsunuz?
Dünyada belgesel sinemanın bu kadar çok tüketildiği bir devir yok. Her şey üzere belgesel sinema da büyük bir değişim geçirdi ve ben bu değişimden son derece memnunum. Yapımı güçlü, kıssa anlatımı ve hayal gücü çok yüksek belgesel sinemalar var artık sahnede. Toplumsal medyanın hayatımıza bu kadar dâhil oluşu, otomatik olarak insanların gerçek öykülere duyduğu merağı geliştirdi. Klasik anlatı yapısına sahip belgesel sinemalar eskisi kadar dikkatimi çekmiyor. Çok daha yeni arayışlar ve kendine has bir kainatla tanışmak istiyorum her seferinde. Bu nedenle yaratıcı belgesel kendimi daha çok içinde gördüğüm ve geliştirmek istediğim alan. Dikey formatta bir belgesel çekmek şu an en çok deneyimlemek istediklerim ortasında.
‘BELGESEL SİNEMANIN İLETİ TAŞIMAK ÜZERE BİR TELAŞI OLAMAZ’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bahsettiğiniz içerikler, mantığını yanlış bulmadığım, vakit zaman gerilim atmak için izlediğim şeyler. Lakin belgesel olarak tanımlamak ne kadar gerçek emin değilim. Bilhassa “içerik” diyorum zira o an muhtaçlığımız olan bilgiyi, neşeyi ya da tüketme istediğini bize verdikten misyonunu tamamlayıp sahneden ayrılan görüntüler. Formu, şiddeti ne kadar farklı olursa olsun bir histen bahsetmiyorsak ortada bir sinema yoktur. Sadece bilgi taşıma gayesiyle çekilmiş bir şey yalnızca bir “arşiv videosu” olabilir. Belgesel sinemanın bildiri taşımak üzere bir korkusu olamaz. Tipleri gerçek ayırmak gerekiyor. Yalnızca bilgi tasası taşıyan bir iş, belgesel sinema değildir, tek başına belgesel’dir. Bu yüzden kendimi belgeselci olarak tanımlamak yerine sinema direktörü olarak tanımlamayı tercih ettim daima.
Kıvılcım Akay Belgesel sinema, gerçekle olan direkt münasebetinden ötürü, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Olağan değil mi? “Egemen güç” olarak tanımladığımız her şey ya direkt ya da dolaylı olarak gerçeğin karşısında durur. Kimi idarelerde daha yumuşak ve örtükken, insan haklarının tanınmadığı ülkelerde daha sert ve direkt gerçekleşir. Kıymetli olan sizin bu durumda nasıl bir aksiyon aldığınızdır. Hakikat aksiyonu alabilmeniz için de karşınızda durup sizin sonlarınızı çizmeye kalkan gücü hakikaten çok iyi tanımanız gerekir. Anlattığım her öyküde, konuştuğum her sözde kendimi slalom yapıyor üzere hissediyorum. Rahat bir ortamda üretmenin demek olduğunu bilmiyorum. Anlattıklarımızın bizi daha az tehlikeye soktuğu lakin çok derinden sirayet edecek kıssa anlatımlarına yönelmek gerekiyor. Şimdiki karanlık bir tablo. Fakat 10 yıl sonra dönüp baktığımda, o ortamda bu türlü işler becerebildiğin için seni tebrik ediyorum, diyebilmek istiyorum kendime. Daha iyi günlerin geleceği umudunu taşımadan diğer nasıl üretime devam edilir, bilmiyorum.
‘TEK TEHLİKE, TEK TİPLEŞME’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi kesimi için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına göre sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Birçoğumuz olağan televizyon izlemeyi unuttuk. Bu kaçınılmaz bir son. Dijital platformlar belgesel sinemacılar için değerli bir gelir kapısına dönüşüyor. Tek tehlike, tek tipleşme. Piyasayı globalde domine eden 1-2 platformda ne izleniyor ve seviliyorsa onların makus kopyaları dünyanın birçok yerinde üretilmeye devam ediyor. Tek kısım bir sineması izlemektense beşerler dizilere yöneldiğinden belgeseller için de platformların talebi daha çok dizi tarafında oluyor. Sinemaların sıradan içeriklere dönüşüyor olması benim açımdan dert verici olsa da bu alanda gerçek konumlanabilmenin formüllerini düşünmek gerek. Bilhassa pandemi sonrasında insanların sinemalara uzun bir müddet gönül rahatlığıyla gidebileceğini sanmıyorum. Maddi açıdan şimdilik kısmen özgürleştirici bir yanı olduğu gerçek. Önümüzdeki devirde platform savaşları ayyuka çıktığında bu iş nereye evrilir, ben de merakla bekliyorum.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
“Amina”nın şenlik gösterimleri dünyanın çeşitli ülkelerinde devam ediyor. Ben de bir yandan X Land isimli uzun metraj kurmaca sinemamın senaryosuna hazırlanıyorum. Direktörlüğünü Yasemin Akıncı’nın yaptığı ve Aslıhan Altuğ’la birlikte yapımcılığını sürdürdüğümüz “Ertil, Master Of Complications” isimli uzun metraj belgesel sinemasının prodüksiyonundayız. Öte yandan müzisyen Anıl Eraslan’ın “Dream Works” isimli uzun metraj deneysel belgesel sinemasının yapımcılığını yapıyorum. Her ikisi de heyecanla çalıştığım işler. Tıpkı vakitte reklam bölümünde strateji danışmanlığı yaptığım için açıkçası bir günümün nasıl geçtiğinin bazen pek farkına varamıyorum. Vakit yaratabildiğim birinci anlarda ya kolaj yapıyorum ya da mutfağa girip yeni bir tanım deniyorum. Ve uyku ilacı niyetine her gece uyumadan evvel bir sinema izliyorum.
Gazete Duvar
