Osman Çaklı
İZMİR – İzmir’de meydana gelen yıkıcı sarsıntının akabinde, yeni zelzelelerin olabileceği yorumları sıkça yapılıyor. İzmir sarsıntısını en çok hisseden bölgeler etraf vilayetler oldu. Jeotermal sondajları ve tesislerinin en ağır olduğu yer Ege Bölgesi. Sisam Adası merkezli meydana gelen zelzeleden sonra, Aydın’da etraf örgütlerinin yanı sıra Aydınlıların da jeotermaller ile ilgili korku ve rahatsızlıkları mevcut. Aydın’daki tasayı Germencik Etraf ve Tabiat Derneği Lideri Halil Çetinkaya, jeotermal tesisler ile sarsıntılar ortasındaki ilişkiyi ise Jeoloji Mühendisleri Odası İzmir Şube Lideri Alim Murathan anlattı.
Alim Murathan
‘AYDINLILAR JEOTERMALLERİN ZELZELEDE RİSK ÖGESİ OLMASINDAN RAHATSIZ’
Dünya kamuoyunda büyüklüğü kayıtlara 7.0 olarak geçen Sisam Adası merkezli sarsıntıda İzmir’de çok sayıda bina yıkıldı, onlarca insan öldü. Zelzelenin tesiri hâlâ devam ederken, Türkiye’de en çok jeotermal tesisin bulunduğu Aydın’da mümkün bir zelzelede jeotermal borularının patlama ihtimali ile birçok insanın 100-200 derece sıcaklıktaki suyla temasında ziyan görebileceği ve hayatını kaybedebileceği düşünülüyor. Öte yandan yeraltından sondajla çekilen jeotermal akışkanın mevzuata nazaran süreç gördükten sonra geri reenjekte olması gerekiyor. Ancak GERÇED Lideri Halil Çetinkaya, şirketlerin reenjeksiyon sürecini çok maliyetli olmasından ötürü yapmadığını söylüyor.
Jeotermal suyun faylardaki kırıklıklardan elde edildiğini söyleyen Çetinkaya, “Reenjeksiyon ne kadar yapılıyor ne kadar yapılmıyor bilmiyoruz. Suyun sondaj ile çekilmesi, yer altında bir boşluk oluşturuyor. Bilim insanları bunu doğruluyor. Jeotermal kaynaklı sarsıntıların olduğu dünyada biliniyor” dedi. Jeotermal santrallerin Aydın’da kurulmasından beri zelzelelerin yüzde 34 daha fazla meydana geldiğini lisana getiren Halil Çetinkaya şöyle konuştu: “Ahmet Ercan’ın bir yazısında gördüğüm bir datadan hareketle zelzelelerin arttığını biliyoruz. Aydın kamuoyunda önemli bir tasa mevcut. Şirketlerin reenjekte yapmadığını yerlerde çökmeler olacağı söyleniyor. Zira aşağıdaki boşluk dolmuyor.”
‘OLASI BİR SARSINTIDA JEOTERMAL BORULARI PATLARSA FACİA OLUR’
İzmir’de meydana gelen zelzeleden sonra bütün kamuoyunda zelzelelere hazır olunmadığı görüşü hakim. Bilhassa Aydın yöresi jeotermal santrallerin ihmalleriyle sıkça gündeme geliyor. Aydın’daki etraf örgütleri ve Aydınlılar, mümkün bir sarsıntıda, yerleşim yerlerinden geçen ve içinde 100-200 dereceye varan boruların patlaması halinde hayatını kaybetme riski olan insanların hesabını kim verecek diye soruyor. Tarlalardan, mahallelerden geçen borular hakkında da konuşan Halil Çetinkaya, “Borular patlarsa facia olur. Beşerler yanarak hayatını kaybedebilir. Son zelzeleler insanları iyice huzursuz etti. Yalnızca biz değil öbür etraf dernekleri de bu dertleri lisana getiriyor. Bu türlü bir şey yaşanırsa kimse bunun hesabını veremez” diye konuştu.
‘JEOTERMALLER YIKICI ZELZELELER ÜRETMİYOR’
Türkiye’de jeotermal hedefli açılan sondajların sarsıntısı tetiklediğine yönelik bilimsel makale olmadığını fakat yurt dışında bu cins makalelerin olduğunu belirten Alim Murathan, “Jeotermallerin büyük zelzele güçlerini açığa çıkarma tesirinin olmadığını söyledi. İzmir özelinde güç maksatlı açılan sondajların olmadığını aktaran Murathan, “Aydın, Alaşehir vs. bölgelerinde açılan sondajların işletme süreci içinde, 2.0, 3.0 üzere zelzeleleri tetiklediği kelam konusu lakin bunlar küçük ölçekli sarsıntılar. Jeotermallerin 6.0 ya da 7.0 üzere zelzelelerin ürettiğine dair dünyada örnek yok” dedi. Mevzunun bilimsel açıdan mahrum olduğunu vurgulayan Alim Murathan, “Özellikle Ege bölgesindeki graben sistemlerinde bir rezervuara yapılan müdahalede yer altındaki hassaslığın bozulması doğal bir şey. Ancak bu bozulmanın yıkıcı sarsıntı yaratma riski derseniz dünyada bu türlü bir şey olmadı” diye konuştu.
Barajlar için bu riskin olduğunu söyleyen Murathan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Dünya’daki büyük barajların yarattığı ağır basınç olayı birtakım ülkelerde fay sınırını tetiklediği 6.6, 6.5 büyüklüğünde zelzeleler ürettiği biliniyor. Bilimsel kayıtlara geçti. Lakin jeotermallere dair bilimsel bir bilgi yok. Bilimde ciddiye alınmaması gereken diye bir şey olmaz. Ege bölgesinde meydana gelen sarsıntıyla jeotermalin bağını kurmak anlamsız. Lakin sıcak su çıkışları meydana gelebilir. Jeotermaller, sarsıntı kaynaklarıdır. Lakin bu doğaldır. Türkiye bir sarsıntı ülkesi, İzmir’de sarsıntı kenti, bizim yıllardır söz ettiğimiz bir şey var. 30 Ekim sarsıntısında de öbür zelzelelerde de yeteri kadar hazırlıklı değiliz. Sarsıntı ve fay bunlar tabiat olayları, biz yerleşim alanlarını, yeri seçerken gerçek tercih ve gerekli planlamayı yapmış olsak, bu sarsıntı bizi etkilemezdi. Bizim mühendislik standartlarına uygun yapılar inşa etmemiz gerekiyor. Türkiye’de tabanla alakalı sorun var. Yerle ilgili yapı kontrol ve kamu kontrolü yok maalesef.” Aydın’daki etraf örgütlerinin telaşları üzerine de kıymetlendirme yapan Alim Murathan, “Jeotermallere çevresel açıdan karşı çıkmak öteki bir şey fakat o bölgede jeotermal sondajların önemli büyük bir sarsıntı üretiyor üzere problemleri öne çıkarmak gerçek olmaz. Ancak küçük zelzelelerin açığa çıktığı dünyada da biliniyor.”
Gazete Duvar
