Bharat Malkani
Breonna Taylor, Rayshard Brooks, George Floyd ve öteki pek çok siyah Amerikalının hukuk dışı öldürülmesine reaksiyon olarak başlayan protestolar, ABD’de ırksal adalet için yıllardır süren savaşla ilgili farkındalığı artırdı. ‘Black Lives Matter’ (BLM/Siyahların Hayatı Değerlidir) hareketi, bu gayeye ulaşmak için polisin finansmanını durdurmak üzere çeşitli taleplerde bulundu. Kitabımda da belirttiğim üzere, ırk temelli adalet uğraşı idam cezasının kaldırılmasını gerektirir; çünkü bu tatbik, Amerika’nın kölelik, linç ve ırkçı şiddet geçmişiyle irtibatlıdır.
İdam cezasının ırkçı yapısı, sömürge devrine kadar dayanır. 1712 yılında, New York kolonisi köleleştirilmiş kişilerin isyanına karşı bir karşılık olarak, yalnızca siyahlar için tasdikli olan bir idam cezası yasasını kabul etti. Bağımsızlığın akabinde, kölelik sistemi hala Amerika’daki idam cezası sistemlerini şekillendirmekteydi. Mesela, 1856’ya gelindiğinde Virginia’da köleleştirilmiş bir insanın idam edilebileceği 66 cürüm bulunuyordu; buna rağmen, beyazları idama götürecek sadece bir hata mevcuttu. Basitçe söylersek, siyah kişilerin hayatları beyazların hayatları kadar kıymetli değildi.
Köleleştirilmiş kişiler, kısmen eziyet dolu vefatları daha fazla hak ettikleri ve kısmen de vesair köleleştirilmiş kimselere bir ileti verildiği mütalaasıyla, birçok vakit beyazlardan daha müthiş infaz formüllerine maruz kaldılar. Bu nedenlerden dolayı, Frederick Douglass ve William Lloyd Garrison üzere devrin önde gelen kölelik karşılarından kimileri, idam cezasına açık biçimde karşı çıktılar. Kölelik ve vefat cezasıyla ilgili yanlışın birebir madalyonun iki yüzü olduğunun farkına varmışlardı: Her iki tatbik da kimi hayatların başkalarından daha bedelsiz olduğu inancına dayanıyordu.
LİNÇLER VE İNFAZLAR
Amerikan İç Savaşı, umumide Konfederasyon ve kölelik savunucuları için bir yenilgi olarak nitelendirilir; tekrar de savaş, beyaz üstünlükçülerinin zihniyetini değiştirmedi. Köleleştirilmiş kişilerin eski sahipleri ve ırk ayrımcılığını destekleyenler, artık özgür olan siyah nüfusa boyun eğdirmek için farklı yollar aradılar. 1865 yılında yürürlüğe giren ve ‘suç karşılığı ceza olması’ haricinde köleliği yasaklayan ABD anayasasındaki 13’üncü Değişikliğin içerdiği tabirlerden faydalandılar.
Ava Duvernay’in ‘13’üncü Değişiklik’ isimli belgeselinin ortaya koyduğu üzere, ceza yargılaması sistemi plantasyonların (kölelerin çalıştırıldığı çiftliklerin/ç.n.) tarafına kullanılmaya başlandı ve siyah Amerikalılar idam cezasına beyazlardan daha büyük bir orantıda çarptırılmaya devam ettiler. İşin gerçeği, siyah Amerikalılar, kölelik periyodunda olduğundan daha fazla infaz tehlikesi altındaydı. Siyahlar ‘mülk’ olarak sınıflandırıldıklarında ve mali bir kıymete sahip olduklarında, köle sahipleri birçok devir hayatlarının kurtarılmasını savunuyordu. Özgürleşmeden sonra, durum artık değişmişti.
Irkçı ön yargılar 1900’lerin başında vefat cezasının varlığını sürdürmesinin merkezinde yan alıyordu. Colorado eyaleti 1897 yılında idam cezasını kaldırdı ve isimli yaptırımı olan infazlar ortadan kalkınca, beyazların üstünlüğünü savunanlar siyah kişileri linç etmeye başladı. Eyalet meclisi, dört yıl sonra linç çetelerini cezalandırmak maksadıyla değil, tersine siyah kişilerin öldürülebilmesini sağlamak isteyenleri yatıştırmak için idam cezasını tekrar yürürlüğe koydu.
Ve linç tersi kampanyalar 1920’ler ve 1930’larda yargısız infazlarda bir düşüşe yol açtığında, buna karşılık olarak, linç alanına devlet tarafından onaylanmış idamların sayısında bir artış yaşandı.
YÜRÜRLÜKTEN KALDIRMA VE TEKRAR YÜRÜLÜĞE KOYMA
1972 yılında ABD Yüksek Mahkemesi’nin idam cezasını yürürlükten kaldırmasına rağmen, sadece dört yıl sonra halkın bu karara reaksiyon göstermesinden ötürü, talep eden eyaletlerde tekrar yürürlüğe konmasına onay verdi. İdam cezası eksperi Evan Mandery’nin belirttiği üzere, duruşmanın kararına yönelik tenkitler, idam cezası ile ırkçılık arasındaki ayrılmaz ilişkileri bir defa daha ortaya koyan biçimde, sivil haklar çağına duyulan daha umum bir reaksiyonun kesimiydi.
1987’de, ırk ayrımcılığı sebebiyle idam cezasını kaldırmaya yönelik bir teşebbüs Yüksek Duruşma tarafından reddedildi. Duruşma, dikkat cazip bir halde, idam cezasının ırk ayrımcılığı içeren bir halde uygulandığını kabul etmekle birlikte, bunun ‘ceza yargılama sistemimizin kaçınılmaz bir parçası’ olduğunu ve müsamaha gösterilmesi gerektiğini tabir etti.
YAPISAL IRKÇILIK
Mevt cezasının ırksal ayrımcılığın temel alınarak uygulanması, günümüze kadar küçük bir farkla sürdü. Bugün, -sanığın ırkı yerine- mağdurun ırkı, bir kişinin idam cezasına çarptırılıp çarptırılmamasını belirlemede temel rolü oynuyor. Beyaz bir kişisi öldürdüğünüz bir durumda, siyah bir kişisi öldürdüğünüz durumdan çok daha fazla ihtimalle idama mahkum edilirsiniz. Başkaca beyaz bir kişisi öldürmekle suçlanan siyah bir kişiyseniz, bu ihtimal katlanarak artar. En son rakamlar, 1976’dan beridir beyaz bir kişiyi öldürme suçlamasıyla 295 siyah insanın idam edildiğini, buna rağmen 21 beyaz insanın siyah bir kişinin öldürülmesi nedeniyle idam edildiğini gösteriyor.
Son periyotta, kimi durumlarda idam cezasının ırk ayrımcısı bir halde uygulanmasını engellemek maksadıyla kimi başarılı uğraşlar sergilendi. Örnek olarak, 2018’de, ABD Yüksek Duruşması, bir jüri üyesinin “İncil’i inceledikten sonra, siyah kişilerin ruhları olup olmadığını merak ettim” dediği ortaya çıkınca, Keith Tharpe isimli bir adamın idam cezasını bozdu.
Yeniden de, ırkçılığın vefat cezasından vaka bazında kesilip alınabilecek bir tümör olmadığı, bundan ziyade sisteme has olduğu apaçık ortada. Bu sebeple, ırksal adalet sıkıntısına önemli biçimde yaklaşan siyasetçiler, ırksal açıdan daha adil bir topluluğa giden yolun idamlara son verilmesini gerektirdiğini kabul etmelidir.
Metnin aslı The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
