Gazetecilik yapmalarına karşın ‘gazeteci’ sayılmayanlar onlar… Adliyelerde, basın açıklamalarında, eylemlerde… Daima tıpkı soruyla karşılaşıyorlar: “Sarı (artık turkuaz) basın kartın nerede?” Kimisi bu soruya karşılık telefonunu çıkartıp yaptığı haberleri gösteriyor, kimi elindeki kurum kartını, kimi de, ‘Ben gazeteci değilim, eylemciyim’ diyor. Lakin soruyu soranı tekrar de ikna edemiyorlar. İnternet gazeteciliğinde yıllardır çalışan gazeteciler artık, “Yeter” diyor. Peki internet gazetecileri ne devir Basın Kanunu kapsamına alınacak? İnternet gazeteciliğinde çalışanlar alanda ne yaşıyor? Soruşturmamızın 2. kısmında laf tekrar gazetecilerde…
KART GÖSTER SORUSUNA CEVAP: EYLEMCİYİM, TUVALETE GİDİYORUM…
Gazeteci Sibel Hürtaş’ın evvelki gün gözaltına alınması ve bu sırada gördüğü muamele gazetecilerin alanda neler yaşadığının son örneği oldu. Baro yöneticilerinin Ankara’da Meclis önünde bekleyişlerini takip eden Hürtaş, 1998 yılından beri gazetecilik yapıyor. Yıllarca adliye muhabirliği yapan, fiil ve basın açıklamalarını takip eden Hürtaş da internet gazetecilerinin yaşadığı problemleri yaşayan gazetecilerden yalnızca biri.
Sibel Hürtaş.
Hürtaş dünden bugüne yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “2008 yılında Yargıtay muhabirliği yaptım. Akreditasyon çıkarttıkları yıllarda her gün yüzlerce insanın girdiği Yargıtay’a ben gazeteci olarak girememeye başladım. Kapıdaki güvenlikçilere içeri girebilmek için, ‘Tuvalete girip çıkacağım, içeride bir belgem var’ diyordum. Son olarak sarı basın kartını değiştirip turkuaz basın kartına geçtiler. Bu süreçte yüzlerce gazetecinin kartı da keyfi olarak yenilenmedi. 17 yıldır sarı basın kartı taşımış bir gazeteciyim. Şu an benim bir basın kartım yok. Bambaşka, keyfi bir pratikle karşı karşıyayız. Sokakta bir hareket izlediğim vakit bana kart soruluyor. Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD), Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS), Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC), Milletlerarası Gazeteciler Federasyonu (IFJ) kartımı gösteriyorum. Bana, ‘Hayır. Turkuaz kartın olacak’ diye cevap veriyor. Haber izlemek için gittiğim her mahalde, ‘Gazeteci misin?’ diye sorduklarında ‘hayır’ diyorum. Örneğin 1 Mayıs miting meydanına gittiğimde bu soruya ‘hayır eylemciyim’ diye karşılık veriyorum. Ya da adliyede bir duruşma izlemem gerekiyorsa, ‘hayır gazeteci değilim, sanığım’ diyorum. En son Selahattin Demirtaş’ın duruşmasına izlemeye gittim. Yanımda da kameraman oturuyordu. Polis kameramana, ‘Kartın var mı?’ diye sordu. Kameraman kartını gösterdi. Bana sorunca da ‘ben gazeteci değilim şoförüm’ diye karşılık verdim. Bir kilometre sonra durdurdular. Duruşmayı da izleyemedim.”
“18 yılın ahir geldiğim noktada sokaktaki aksiyonu bile izleyemiyorum” diyen Hürtaş son gözaltı vukuatını da şöyle anlattı: “Polis barikatı Meclis’in önünde değil, Meclis parkının önünde kurulmuştu. Benim IFJ kartım boynumda olmasına karşın parlamento kartı istediler. ‘Kapıyı açın, parlamento kartımı alayım’ dedim. Lakin dinlemediler. ‘Parlamento kartın nerede?’ diye soramazlar. O bizim Meclis Umumî Kurulu’na girebilmemiz için verilen bir kart zira.”
‘EN BAŞTA HABER VERME HAKKIMIZI ENGELLİYOR’
Cansu Pişkin.
Gazeteci Cansu Pişkin ise bu sorunu en çok adliyelerde yaşayan gazetecilerden biri… Pişkin, birebir vakitte internet gazeteciliğinde çalışan gazetecilerin yönetmelikteki boşluktan ötürü birçok haktan yararlanamadığını da hatırlatarak en doğal hak olan sendika üyesi bile olamıyor. Zira internet medyası büro iş koluna bağlı. Pişkin şöyle konuşuyor: “Temelde yazılı ve görsel medyada çalışan meslektaşlarımızla birebir işi yapıyoruz. Fakat internet medyasında çalıştığımız için Basın İş Kanunu’ndan yararlanamıyoruz. Basın İş Kanunu’na bağlı olmamak, sendikal haklarımızı da engelliyor. Çalıştığımız kurumlar basın-yayın işkolunda değerlendirilmediğinden TGC, TGS ve DİSK Basın-İş üzere meslek örgütlerine üye olamıyoruz. Bu durum meydanda haber takibi yapmamızı da zorlaştırıyor. Örneğin Çağlayan’daki İstanbul Adalet Sarayı’nda sarı basın kartım olmadığı gerekçesiyle kimi duruşmaları izlemem engellenmeye çalışıldı. Güvenlik hizmetlileriyle yapılan hararetli tartışmalar ve orada bulunan gayrı meslektaşlarımızın dayanışması sonucu bu ketler bir halde aşıldı. Lakin her vakit bahtımız yaver gitmeyebiliyor. Mesela Silivri’deki duruşma salonlarında sarı basın kartı sahibi olmayan gazeteciler bilgisayarlarını dahi yanına alamıyor. Tüm dünyada dijital medyaya rağbet artarken Türkiye’de internet gazetecileri gazeteci bile sayılmıyor. Basın İş Kanunu’ndan yararlanamıyor olmak en başta haber verme hakkımızı engelliyor.”
‘KURUMLAR MUHABİRE SAHİP ÇIKMAYINCA…’
Hareket Emel Yılmaz.
Uzun yıllardır hür gazetecilik yapan Fiil Emel Yılmaz da internet medyasıyla ilgili yasa olmadığı için alanda birçok sorun yaşadığını söylüyor. Gittiği haberlerde gazetecilik faaliyetinin bu nedenle engellendiğini belirten Yılmaz, meselede kurumların hakkı olduğu icmalini yapıyor: “Hiç kimse siyasetteki gerginlikten muaf olmadığı için münhasıran bu periyot endişe kişilerde çok yaygın. Evvel gazeteci olduğuna ikna etmen gerekiyor, sonra başına bir şey gelmeyeceğine, sonra da sahiden uğradıkları haksızlığın duyulup duyulmayacağına… Gazeteci olduğumun kanıtı muaf ve bir internet gazetesi kurumunda çalışan çabucak tüm meslektaşlarımın olduğu üzere IFJ kartı. Lakin İngilizce yazdığından ‘Onun basın demek olduğunu nereden bileyim’ diyen dahi oluyor. Ne göstersen olmaz, yayınlanacağı kurumu da bilmiyordur zira. Bu kart dünyanın her tarafında tasdikli lakin burada değil. Bu ikna, kanıt sorunu aslında sıkıntı olan mesleğimizin icrasını nitekim çok daha zorlaştırıyor. Burada altta kalanın canı çıksın mantığı var aslında. Devletin tutumu zahir lakin internet yayını yapan kurum başkanlarının halini anlamak çok çetin. Umumi olarak burada muhabire yatırım yapılmıyor. İnternet olunca bu daha da düşüyor. Hele hür gazeteciysen direkt açlıkla sınanıyorsun. Hem sigortan yok, hem sabit bir maaşın. Verilen telifler haberin niteliğine denk de olmuyor. Lakin hepsini kabul ederek işini yapmak zorundasın zira mesken sahibin kirasını istiyor. Ezcümle, buradaki sorumluluktan evvel kurumlar kaçıyor. Muhabirler bir zaviye muharriri kadar kıymet görmemeye devam ediyor. Altta kalanın canı çıkıyor.”
Yılmaz, internet üzeri yayın yapan kurumlar için de, “Bu değişimin ne kadar farkındalar şüpheliyim” diyor ve ekliyor: “Japonya’da yapay zeka kullanılmaya başlandı. Editörlük mesleği yok olmakla karşı zıdda. Gelgelelim gazeteciler alanda araştırmaya, üretmeye devam ediyor. Evvel bunun farkına varıp ona nazaran yatırım yapmaları gerekir. Bizlerin garantisi evvel buradaki değişimden geçiyor. Kurumlar muhabirlerine sahip çıkmadıkça bu değişim de ıskalanıyor. Kes yapıştır mı gazetecilik mi? Bu sorunun cevabını vermeliler. Ve muhabirlerini ucuz iş gücü olarak görmekten vazgeçmeliler. Muhabirin başı ne kadar rahatsa o kadar varlıklı içerik çıkarır. Şu an olduğu üzere hem haber kaynaklarıyla, hem kolluk güçleriyle, hem kurumlarla uğraşan hem de geçinmeye çalışan ve bunu ucu ucuna yapabilen gazetecilerle bir New York Times kalitesine çetin erişirler, erişiriz. Bu durum gazeteciler kadar başkanlarının de sorunu. Başkanlar sorunu kâra çevirmeyi bırakmalılar.”
‘HABERİ İZLERKEN YAŞADIKLARIM GELDİ AKLIMA’
Pınar Gayıp.
Gazeteci Pınar Gayıp meydanda çalışırken birçok sıkıntıyla karşılaşan, meskeni basılarak gözaltına alınan bir gazeteci. Neredeyse her aksiyonda, her basın açıklamasında polislerin, ‘Gazeteci kartını göster, sen gazeteci misin’ sorusuyla karşılaşan Gayıp, basın kartı taşıyan meslektaşları arasında da ötekileştirildiğinin altını çiziyor: “Medyanın durumu malum, iktidar tarafından art bahçesi yapılmak isteniyor. Bizler de bu duruma karşı çıktığımız için birçok zorlukla karşılaşıyoruz. Pandemi sürecinde televizyonda servis edilen bir haberi izlemiştim: Gazeteci sayılmayan bizler ile ana akım medya arasındaki uçurum tüm çıplaklığıyla kendini gösteriyordu haberde. Maske kullanmayan bir bayana polis ceza kesiyor. Bayan, gazeteciden kendisini medyaya çekmesini istemiyor, polis de bayana ‘İşi bu, elbette çekecek!’ diyordu. Akabinde bayan toplumsal medyada ‘gazeteciye istenilmeyen davrandığı’ savıyla linç edilmişti. O haberi izlerken ortamda yaşadıklarım geldi aklıma. Buradakinin tam bilakis polis her kezinde imaj almamızı engelliyor. Meydanda olan gazetecileriz ismimizi, simamızı, çalıştığımız kurumları çok iyi bilmelerine karşın, ‘Basın kartını göster’, ‘Bu hangi kurum’, ‘Sen gazeteci bile değilsin’, ‘Kimliğini ver’ dayatmalarına maruz kalıyoruz. Bununla da yetinmiyorlar imaj alırken ya önümüze geçiyorlar ya da kameraları boynumuzdan çekip alıyorlar. Taciz, tehdit, şiddet bir birçoklarını yaşıyoruz. Karşılaştığımız zorluklara karşın ortamda kalıp, haberi takip etme ısrarımız önünde da darp ederek meydandan uzaklaştırıyorlar.”
Gayıp, “Bu sorunu yalnızca polislerle değil ana akım medya ile de yaşıyoruz” diyor: “Yaptığımız işe hürmet duymuyorlar. Zira onlardaki kart bizde yok.” Gayıp son olarak da şunları söylüyor: “Birçok zorlukla karşılaşıyoruz ama dönüp baktığımızda arkaya yaptığımız, yazdığımız gerçekler kalıyor. Bu nedenle mesleğimiz konumuna getirmemiz için muhtaçlık duyduğumuz tek şey yürek, rengi ne olursa olsun…”
‘BİR KARTLA DİJİTAL MEDYANIN ÖNÜNE GEÇEMEZLER’
Fırat Fıstık.
Medyascope’ta uzun bir müddettir çalışan gazeteci Fırat Fıstık tıpkı devranda yüksek lisans tezini muaf gazetecilik üzerine yazıyor. Dijital medyanın Basın Kanunu kapsamına alınmamasının değerli bir eksiklik olduğuna vurgu yapan Fıstık, “Dijital alan geliştikçe gazetecilik de buraya kayacak. Artık bu durum bir istisnadan kurala dönüşüyor, gazetecilik dijitalde yapılır hale geliyor. Bu bir kartla yahut resmi olarak verilen bir evrakla önüne geçilebilecek bir durum değil. Kaldı ki kimin gazeteci olup olmadığına birçok memlekette olduğu üzere gazeteci örgütleri ve gazetecilerin karar vermeleri gerekir” diyor.
Fıstık bu problemler nedeniyle meydanda yaşadığı zorluklar için de şunları söylüyor: “Yaşadığımız zorlukların başında elbette akreditasyon konusu geliyor. Bakanlıklar yahut Cumhurbaşkanlığı ya da AKP ulaşılamaz hale geliyor. Bu sistem haberi doğrulamayı, yanlışsız habere ulaşmayı daha da zorlaştırıyor. Bunun dışında teminatsız hale gelmek ve polisin birçok yana almayı kabul etmemesi de gayreti. Ama IFJ üzere memleketler arası kartlar mevcut. Yazılı basının ne kadar az okunduğunu, kişilerin habere ulaşırken dijital yolları tercih ettiğini aslında görüyoruz. Binaenaleyh bu sorunun asker ya da geç çözüleceğini, çözülmesinin mecburî olduğunu düşünüyorum.”
‘TELEFONUMDAN AÇIP HABERLERİMİ GÖSTERİYORUM’
Evrim Kepenek
Gazeteci Evrim Kepenek ise 20 yıldır bu meydanda emek veriyor. Kepenek şunları söylüyor: “Şöyle örnek vereyim internette bir tarama yaparsanız birinci haberimi 2000’de yazdığım görülüyor. Bilfiil tam 20 yıldır gazetecilik yapıyorum lakin benim gazeteci olduğumu gösteren bir kartım da yok. Mesleğe birinci başladığınız yıllarda öbür dertleriniz olduğundan ve biraz da ‘aman benim gazeteci olduğuma devlet mi karar verecek, aslında istemem o kartı’ üzere kanılardan ötürü bunun asıl çözülmesi gereken sorun olduğunu anlamıyorsunuz. Lakin sonra…”
Alanda çalışırken, ‘Sarı basın kartını göster’ ihtarıyla karşılaşan Kepenek soruyu sorana şöyle karşılık veriyor: “Adliyede, sokakta haber takip ederken ‘Sarı basın kartını göster’ cümlesini duyup akabinde Bianet tanıtım kartımı gösterince, ‘Yaa bu onaylı değil… Hani Cumhurbaşkanının verdiği kart?’ cümlesini duymaktan o kadar bezdim ki yalnızca bu tartışmalara girmemek için telefonumdan haberlerimi açıp gösteriyorum. Sonuç değişmiyor olağan ki. Ezberlenmiş o cümleyi daima duyuyorsunuz… Bir sefer sorun şu: Bizim gazeteci olup olmadığımıza devlet karar veremez. Devletin bu türlü bir salahiyeti de olmamalı ki bence buna hakkı da yok. Bu türlü bir durumu yıllardır kabullenmek zorunda kalmışız. Türkiyeli gazeteciler olarak maatteessüf ağırlık ve tutuklamalarla uğraş etmekten buna vakit kalmıyor. Asıl hakkımız için savaş edecek devir ve yerimiz kalmıyor. Sendikalar da bu işin üzerine gereğince gitmiyor. Meydanda çalışan ve dijital yerde haber üreten, yazan bir gazeteci olarak en temel haklarımdan birini istiyorum. Mecrasına bakılmaksızın herkesin kartı verilmeli.”
Gazete Duvar
