İnternet medyasında çalışan gazetecilerin durumu memleketimizin basın bölümündeki kanayan yarası olmaya devam ediyor. Gazeteciler 1952 tarihinde yayımlanan 5953 Sayılı “Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun” kapsamında çalışıyor. Fakat internet medyasında çalışan gazeteciler, bu kanun kapsamında sayılmıyor. Tüm dünyada olduğu üzere memleketimizde de dijital medya gazeteciliği gün geçtikçe gelişimini sürdürüyor. Gelgelelim dijital medyada çalışan gazeteciler 5953 Sayılı Kanun’a tabi olmadıkları üzere faydalanacakları sair bir kanuni düzenleme de şu an için mevcut değil…
Basın kanunundan yararlanamayan ve neredeyse gittikleri her bürokratik kapıda, “Sen gazeteci değilsin” cümleleriyle karşılaşan, yıllardır alanda, haber merkezlerinde emek veren internet gazetesi çalışanlarıyla konuştuk…
‘MESLEĞİMİZİ KANITLAMAK ÜNİFORMAYA TEKABÜL EDİYOR’
‘Bu basın kartının üzerinde Türkiye bayrağı yok’, ‘Cumhurbaşkanı mı verdi bu kartı’, ‘Sen gazeteci değilsin’, ‘Hadi ispatla…’ Bu laflar internet gazeteciliğinde çalışan gazetecilerin en çok duyduğu cümleler. Yıllardır dijital medyada çalışan Artı Gerçek muhabiri Nalin Öztekin de bu cümleleri duyan gazetecilerden yalnızca biri.
Evet basın kanunundan yararlanamadığımız için nelere maruz kalıyoruz? Öztekin bu soruya şu karşılığı veriyor: “Sahada meşruluğumuzu ispatlama uğraşımızla gazeteciliğin cürüm olmadığını anlatma uğraşımız tıpkı kapıya çıkıyor aslında. Mesleğimizi savunmak bir seri üniformaya tekabül ediyor. Yıllardır cumhurbaşkanlığı tarafından onaylanmış bir kartım olmadan çalışıyorum ve her seferinde neredeyse tüm kolluk vazifelileri ile uzaktan da olsa tanışmamıza karşın kart tacizi ile karşı zıdda kalıyorum. Mesela basın kartını soruyorlar, çalıştığım kurumun resmi kartını veriyorum, yetmiyor. Memleketler arası basın kartımı veriyorum, yetmiyor. Kimliğimi veriyorum, yetmiyor. Bütün bu kart seramonisini haftada 3-4 defa yaşıyorum. Yaptığı mesleği kanıtlamak için bu kadar fazla gayret harcayan bir öteki küme var mıdır bilemiyorum. Evvelce yalnızca sarı kart vardı şimdiyse rengi turkuvaz oldu. Kimsenin kimseden haberi yok…”
‘BUNUN RENGİ SARI, ARTIK MOR VAR…’
Öztekin de internet gazeteciliğinde çalışan neredeyse her gazeteci üzere basın kartını gösterdiğinde farklı cümleler duyuyor. Öztekin bu durumu da şöyle anlatıyor: “Geçtiğimiz günlerde bir polise kartımı gösterdiğimde, ‘Bunun rengi sarı, bu geçmiyor. Artık mor var’ dedi. Nasıl yani diyorum içimden; sarı, turkuvaz, mor… Trajikomik bir hal alıyor bütün diyaloglar ve sonra iş tacize varıyor. Örnek vermek gerekirse bir haber takibinde kartımı denetim eden polis kartı göstererek, ‘Bu fotoğrafın daha şık, profil fotoğrafını değiştir’ demişti. Bu başlı başına tacizdir ve cezasızlıkla karşı zıdda kaldığını bildiğimiz milyon örnekten sırf biridir. Düşünsenize elimdeki memleketler arası basın kartı ile Avrupa Parlamentosu’na bile girebiliyorum lakin sigortamı yatıran çalıştığım resmi kurumun kartıyla Türkiye’de Meclis bahçesine bile giremiyorum. Velev kimi konumlarda asli vazifemiz olan haber takibini olağan koşullarda yapabilmek için eylemcilerden ve siyasetçilerden daha fazla emniyet amirleriyle müzakere ediyoruz. Mevzu kart olmasa bile keyfilik her konumda peşinizde hayalet üzere geziyor. Hakikaten bizler, Michel Foucault’nun deyimiyle Panoptikon altında çalışıyoruz. O ağırlığın ensemizde olduğunu hissederek kulenin neden olmaması gerektiğini anlatacak kadar gerçekçi ve yürekli bir konumda duruyoruz.”
GAZETECİLİK DOLANDIRICIDAN LAF BÖLGEYSE: SİZİN İŞ YASAL MI?
Medyascope’ta bir mühlet çalışan gazeteci Büşra Cebeci ise memleketimizdeki polislere nazaran gazeteci olmanın iki göstergesi olduğunu söylüyor: Dev kameralar ve sarı basın kartı. Alanda çalışırken kolluk kuvvetlerinin kendilerine zorluk çıkardığını söyleyen Cebeci, “Herhangi bir davaya katılmak istediğiniz devir, velev mitinglerde bile güvenlik, ısrarla sarı basın kartı istiyor. Basın kartınız olmadığından da ismi kadar emin…” diyor.
Cebeci çalışma hayatında başına gelen ironik bir hadisesi da şöyle anlatıyor: “Üniversitelerde kitap seti satanları bilirsiniz. Bu yayınevlerinden birinin dolandırıcı olduğuna dair bir bildiri aldım. Yayınevini aradım, bir müddet sonra da yayınevinin avukatı bana geri dönüş yaptı. Adam başta düzgün konuşuyordu benimle. Bir müddet sonra zaviyeye sıkıştıkça ses tonu değişti. Yaptıkları şey alenen dolandırıcılıktı zira. En son da şunu dedi: Siz yasal olarak gazeteci misiniz? Ben o denli olduğunu düşünmüyorum. Adamın söylediklerine baktığımızda aslında haklı. Şimdiye dek internet medyasında çalıştım. İşim bu dolandırıcıdan bile daha az yasal. Yalnızca polislerin değil, herkesin ağzında bir basın kartı… Bunu sizin açığınızmış üzere kullanıyorlar. Öte yandan internet medyasında çalışanlara basın sigortası hakkı tanınsa mevzu çözülür mü emin değilim. Üç kuruş maaş vermeyi marifet sayan, hiçbir hakkınızı tam manasıyla vermeyen, sıfır saygınlıkla, bütün gücünüzü vererek çalışmanızı bekleyen birçok internet medyası patronu var. Devlet yolunu açsa bile, ben bu patronların basın sigortasını yapacağına inanmıyorum.”
‘DÜNYANIN HER BÖLGESINDE GAZETECİLİK YAPABİLİYORUM ANCAK TÜRKİYE’DE…’
Yalnızca internet gazeteciliğinde çalışan gazeteciler değil, memleketimizde bağımsız gazetecilik yapanlar da dalın kanayan yaralarından ve basın kanunu kapsamına alınmadıkları için birçok sorun yaşıyor. Gazeteci Şark Eroğlu bu durum için şunları söylüyor: “Türkiye Gazeteciler Sendikası aracılığıyla, IFJ (International Federation of Journalists) tarafından bana verilen memleketler arası basın kartı dünyanın her noktasında gazetecilik yapabilmemi sağlıyor fakat Türkiye’de gazeteci sayılmıyorum. Binaenaleyh alanda çalışırken birinci refleksim yüzleşmelerden olabildiğince kaçınmak. Nefret ettiğim ‘Bu kart ne? Sen gazeteci değilsin ki?’ polemiğini yaşamamak için kimlik ibraz etmemi gerektirecek durumlardan uzak duruyorum. Örneğin bu yıl bir saha çekimi esnasında birlikte çalıştığım bir imaj direktörü çok önlemli halime şaşırıp -çevre ve çatışma üzere saha kısmı geniş yan kaplayan sahalarda çalıştığım için bu şaşkınlığı pek iyi anlıyorum- ‘Doğu, hakkında yakalama kararı falan mı var?’ diye şaka yollu sordu. Hayır, hakkımda yakalama kararı yok; yalnızca kolluğun sadece basın kartımı beğenmediği için işimi yapmama köstek olma ihtimaline katlanamıyorum.”
Evet bütün bu sıkıntıların ana kaynağında ne var? Eroğlu şöyle devam ediyor: “Çevrimiçi mecralarda çalışmayı sürdüren basın emekçilerinin şimdiye kadar yasa kapsamına alınmaması büyük bir saçmalık. Bu büsbütün medyanın sahiplik yapısından ileri geliyor. İktidara yakın basılı gazeteler demode içerikleri ve gazetecilik özelliklerini kaybettikleri için artık okur bulamaz haldeler ve gelgelelim yönetimin sübvansiyonları ile ayakta kalabiliyorlar. Öte yandan BirGün ve Cihanşümul üzere okurlarıyla bağlarını koruyan gazeteler lakin yeni gelir modelleri yaratarak yüksek maliyetli basılı gazetede ısrarcı olabiliyor. Zahir ki, reklam durdurma cezaları yoluyla, BirGün ve Kozmik üzere gazetelerin de basılı yayınları sonladırılmak isteniyor. Yani görebildiğim kadarıyla, kritik bakış açısına sahip basının yalnızca çevrimiçi meydanda faaliyet yürütmesini iktidar da istiyor. Bu ortamdaki faaliyetler ise mahsusen resmen gazetecilik faaliyeti olarak anılmıyor. Çevrimiçi basının gazeteciliğinin yasal olarak tanınmaması, iktidarın hoşlanmadığı gazetecilik faaliyetleri meydana geldiğinde, ilgili gazetecilerin ‘gazeteci olup olmadıklarının’ rahatlıkla tartışılmasına da taban hazırlıyor.”
‘ASLINDA HALKIN AYAĞINA ÇELME TAKIYORLAR’
Uzun yıllardır Van’da özgür gazetecilik yapan Ruşen Takva ise internet gazeteciliğinin maruz kaldığı durumu ‘Orta Çağ uygulamalarına’ benzetiyor. “Trajikomik bir hikayenin öznesi olmuş durumdayız” diyen Takva, basın kartı nedeniyle yaşadığı ayrımcı tatbikler için şunları söylüyor: “İnternet medyasında çalışan basın emekçileri, Avrupa merkezli gazeteciler federasyonun basın kartına sahip olmasına karşın Türkiye’de gazeteci olarak sayılmamaya devam ediliyor. Halbuki benim sahip olduğum IFJ kartı ile Burkina Faso’da bile gazetecilik yapabiliyorken, Türkiye’de gazetecilik yapamıyorum. Yani tüm dünya memleketlerinde gazeteciyim, Türkiye hariç. Hal bu türlü olunca meydanda çalışabilmek, haber üretebilir konumda olmak bir keşmekeş halini alıyor. Türkiye’de gazetecilere yönelik algı tam olarak şöyle: Sarı yahut turkuvaz basın kartı var mı? Yoksa gazeteci değilsin. Bahsi edilen sarı ve turkuvaz basın kartına sahip Türkiye’de 440 gazeteci var. Buna nazaran 80 milyonluk Türkiye’de 600 milletvekili ancak yalnızca 440 gazeteci var.”
Takva, bu sorunun halkın haber alma hakkını engellediğinin de altını çiziyor: “Dördüncü erk olan basın ayağı, Dünya ile birlikte değişime ve gelişime uğradı. Yeni nesil medya artık koca koca holding binalarının içerisinde yahut milyon dolarlık bütçelerin monopolünde değil. İnternetin yaygınlaşması ile bir arada, çok düşük bütçelerle nitelikli haber içeriği üreten internet gazeteleri ve gazetecileri yetişti. Bu durum kamu yararına da büyük bir yarar getirdi. Bu bilincin farkına varmayan Türkiye üzere devletler maatteessüf kolluk güçleri vasıtasıyla meydanda çalışan gazetecileri zorlamaya, engellemeye çalışarak aslında halkın ayağına çelme takıyor. Uzay çağı yaşanılan bir devirde hâlâ internet medyasında çalışan gazetecilere uygulanan orta çağ pratikleri, sonuç olarak halkın ayağına çelme takmaktan öteye bir sonuç vermeyecek.”
YENI TEKLİF MECLİS’TE AMA…
Son olarak internet gazeteciliğiyle ilgili CHP Milletvekili Yüksel Mansur Kılınç, TBMM’ye bir kanun teklifi sundu. Gazeteciler Cemiyeti (GC) ve Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) olmak üzere medya ortamında faaliyet yürüten meslek örgütleri de bu teklife katkı sundu.
TBMM’ye sunulan kanun teklifinde Basın İş Kanunu ve RTÜK Kanunu’nda değişiklik içeren birçok düzenleme mahal alıyor:
- Gazetecinin fiyatının mukavele kaidelerine tutarlı olarak ödenmemesi durumunda gazetecinin ihbar mühletini beklemeden mukaveleyi feshedebilmesi.
- Yaşlılık aylığına hak kazanmak için kural olan yaş dışındaki gayri koşulları doldurması durumunda Toplumsal Güvenlik Kurumu’ndan durumlarını belgeleyen yazılı istekleri halinde işten ayrılmaları koşuluyla gazeteciye kıdem tazminatının işverence ödenmesi.
- Basın İş Kanunu’nda karar bulunmayan hallerde 4857 sayılı İş Kanunu kararlarının uygulanması.
İşitsel ve görsel medya kuruluşlarının, yazılı medyanın Basın İlan Kurumu’ndan aldığı resmi ilanlara benzeri bir kamu desteği alabilmesini öngören teklifte bu yere ait düzenleme talepleri şu formda sıralandı:
- Farz yayınların aylık mühletinin en az 90 dakikadan en az 45 dakikaya düşürülmesi.
- Mecburî yayınların 17.00-22.00 saatleri arasında yayınlanması koşulunun kaldırılarak 07.00 ila 00.00 saatleri arasında olması kaydıyla yayın kuşakları düzenlemesinin yayıncı kuruluşa bırakılması.
- Farz yayınların fiyatsız olma kaidesinin kaldırılarak TRT dışındaki radyo ve televizyonlarda makul bir fiyat karşılığı yapılması.
EN KAPSAMLI KANUNU ARINÇ SUNMUŞTU
Devrin Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç 2014 yılında internet haber sitelerinin Basın Kanunu kapsamına alınmasını öngören kanun tasarısını Meclis’e sundu. Fakat tasarı oylanmadı ve bir daha da gündeme gelmedi.
Arınç laf konusu tasarıya ait şunları söylemişti: “İnternet medyasının yaygınlaşmasıyla birlikte internet ortamında basın özgürlüğü, ferdî hak ve özgürlüklerin korunması, telif hakları, reklam hakları ve internet üzerinden haber yayını yapan kuruluşların basın kartı sahibi olması, internet ortamında yayın yapan gazetelerin basılı gazetelerin sahip olduğu haklardan yararlanamaması ve münasebetiyle tabi olduğu sorumlulukların dışında kalması… Bütün bu meselelerle birlikte gündeme gelmiş ve internet medyasına ait bir yasal çerçevenin çizilmesi zaruriliği ortaya çıkmıştır.”
Gazete Duvar
