Babam ilkokulu bitirememiş, okuma ve yazmayı askerde öğrenmiş bir adamdı. Şiir yazmamdan, ders kitabı dışında kitaplar okumamdan hoşlanmazdı. Bazen reaksiyonu şiddetli olurdu. Aslında benim yanlış şeyler yapmamdan korktuğu için bu türlü davrandığını çok sonra anlayacaktım. Sevgisini açıkça göstermezdi. Bir sefer olsun beni okşadığını hatırlamam. Esasen kendisi de güya bir çocuktu. Çok naif bir insandı. Demiryolu personeliydi. Yirmi yıllık eğitim hayatımda bir sefer olsun okula gelmedi. Benim fikirlerimi hiçbir vakit önemsemedi. Neler yaptığımı asla anlamadı. Bana karşı son derece anlayışsız davrandı. Lakin hiçbir vakit dinî telkinde bulunmadığı üzere namussuzluğu, onursuzluğu ve hırsızlığı dolaylı da olsa telkin eden bir kelam söylemedi. Babamla asla açık bir bağlantı kuramadık. Ona hiç bir vakit ulaşamadım. Kendimi ona anlatamadım. Buna rağmen, on kişilik bir aile olarak fakirdik ancak hoştuk.
İlkokulu bitirdikten sonra, beni halk ortasında “çırak okulu” olarak bilinen, devlet demiryollarına bağlı meslek okuluna göndermek istiyordu. Ona nazaran, dört yıl olan bu okulu bitirirsem, lokomotif teknisyeni olarak erken yaşta hem iyi bir mesleğim hem de iyi bir maaşım olacaktı. Halbuki benim hayallerim vardı ve arkadaşlarımla birlikte olağan ortaokula gitmek istiyordum. Çırak okuluna gitmektense ölürdüm daha iyi. Zati babam her akşam konuta kara tren kokusu ve yağ lekeleriyle geliyordu. Bir de ben ona benzemek istemiyordum. Hem nasılsa buralardan gidecektim. Bir sabah babam kocaman eliyle bileğimi kelepçe üzere kavrayarak, çırak okuluna kayıt yaptırmak üzere konuttan çıkardı. Çok korkuyordum. O formda mahalleden geçerken, artık kendimi buralardan koparılmış biri olarak görüyordum. Babam, kaçabileceğimi düşünerek bileğimi hiç bırakmıyordu. Rayların ortasından yürürken, ilerdeki üst geçidin ötelerindeki çırak okulunun kirli gri binası görünmeye başlamıştı. Önünde ve yanında lokomotifler, vagonlar duruyordu. Artık düşünüyorum da Nazilerin Yahudi toplama kampına benziyordu. Bir orta, yanımızdan geçen bir trenin gürültüsüyle, babamın bileğimi kavramış olan elinin gevşediğini hissettim. Kolumu süratle çekip elinden kurtuldum ve rayların ortasından kaçıp gittim. O gece konuta dönmedim zira iyi bir dayakla karşılaşacağımı biliyordum. O geceyi nerede geçirdiğimi hatırlamıyorum. Sabah, babam işe gittikten sonra konuta girdim. Annem, babama söylene söylene bana kahvaltı hazırladı. Kahvaltı yaptıktan sonra, konuta en yakın olan ortaokula gittim. Bir öğretmene, kayıt yaptırmak istediğimi söyledim. O da kayıt yaptırabilmek için velimin gelmesini söyledi. Velimin gelmesinin mümkün olmadığını, kaydımı kendim yaptırmak zorunda olduğumu anlattım. O halde babamın ve benim nüfus cüzdanlarımızı getirmeliydim. Getirdim. Şimdi on iki yaşındaydım. Yıl 1962’ydi. Ortadan geçen otuz yıl sonra, 1992’de babamın Toros dağlarında bir yayla meskeninde öldüğü haberini alınca, gittim. Babamın konutundan ayrılalı yıllar olmuştu. Artık o bir sedirin üstünde, beyaz bir çarşafın altında hareketsiz yatıyordu. Çarşafı kaldırdım. Gündelik kıyafetiyle küskün bir ırmak üzere uzanmıştı. Gömleğinin cebinde sırf benim adım ve adresim olan bir kart vardı.
“Uzak ve Eski” isimli kitabımda yer alan bu şiiri tahminen de bu cins yaşantıların tortulaşması sonucu yazmışımdır:
GÜLÜN PRENSİBİ
dağa çizilmiş fotoğraftır
bir çocuğun babası olmak
yakından bakınca anlaşılmaz
uzaktan muhakkak eder kendini.
taşrada yalnız yaşamaktır
bir çocuğun babası olmak
atlarla çarşıya girince köylüler
upuzun bir turna katarı
sonbaharın altını çizer.
radyoda uygun bir istasyon aramak
aynanın önünde yılları tortusunu taramak
daima tıpkı kolda açmaktan yorulmak
öteki nedir, bir çocuğun babası olmak?
gülün prensibidir vaktinde solmak.
Çoğumuzun devletle olan alakası de biraz benim babamla olan alakama emsal. Anlayışsız, uzak, soğuk, ilgisiz, yabancı bir irtibat davranışının biçimlendirdiği bir bağ. Güvensizliğe dayanan bir devlet-yurttaş alakası. Yurttaşına en ülkü olanı vaat edip, en berbat olana razı olmasını isteyen bir bağlantı. Elbette babamla benim münasebetimizi, devletle yurttaş bağlantısından ayıran çok değerli bir fark var: Babam öldüğünde, cebinden benim adımın yazılı olduğu bir kartın çıkması, gerçekte bana açıklayamadığı bir sevgisi olduğunu gösterir. Halbuki devletin cebinde yurttaşların isimlerinin yazılı olduğu kartın çıkması, hiç de tekin olmayan bir sürecin habercisidir. Bir borcun tahsili, bir duruşmanın tebligat evrakı, sonuçlanmış bir icra davasının metni üzere. Şu da kıymetli bir fark: Kendi bildiğini okumak isteyen babamın elinden kaçıp kurtulma bahtım varken, “istesek de istemesek de” kendi bildiğini okuyan “devlet baba” nın elinden kurtulma talihimiz pek fazla yoktur. İşte devlet baba bunu bildiği için gırtlağımızı sıktıkça sıkar. Meğer ta iki bin beş yüz yıl evvel, devleti baba olarak gören Platon bile birtakım mevzularda daha geniş ufukluydu. Örneğin, çocukların eğitiminde müzik ve edebiyatı birinci sıraya koyuyordu. Fakat buna rağmen, doğuştan savaşçı olarak kabul ettiği insanların evlilik tercihlerini devletin yetkisine bırakıyordu.
Şunu da belirtmeliyim ki, babamın uyguladığı şiddet ile devlet baba’nın uyguladığı şiddet ortasında da “şiddetli” bir ara var. Bir sefer devletin şiddet ile bağlantısı, yurttaşları kendi standartlarına uyumlu yapmak için uyguladığı sistemli düzenekler bütünüdür. Meğer babam hiçbir vakit ailesini kendine tabi olarak görmemiş, kendini ailesine tabi olarak görmüştür. Bu nedenle babamın bize sadece şiddet uygulama emeliyle oluşturduğu rastgele bir sistemli düzeneği yoktu. Denebilirse, lakin gerektiğinde tokadını ya da tekmesini kullanırdı. Olmadı, küfrederdi. Bunun için de bir bütçe ayırması, silahlar biriktirmesi, binlerce insan görevlendirmesi gerekmezdi.
Babamı bir hususta ikna etmem için evvel annemi ikna etmem gerekirdi. Gerisi kolaydı. Sevgisini, sıcaklığını, yufka yürekliliğini hiç çekinmeden, cömertçe gösteren annemi ikna etmem, babamı en karşı çıktığı mevzularda bile ikna etmem için kâfi de artardı bile. Halbuki devlet babayı ikna etmek için bu türlü bir güç yoktu. Yoksa var mıydı? “Devlet ana” dediğinizi duyar gibiyim. Tamam, benim anam ile “devlet ana” yı karşılaştırma konusunu öbür bir yazıya bırakalım.
Gazete Duvar
