İnsan bağışıklık yetmezliği virüsü olarak isimlendirilen HIV, bedenin savunmasında rol oynayan değerli hücreleri etkisiz hale getirerek bağışıklık sisteminin direncini zayıflatıyor. HIV ile karşılaşılan andan itibaren başlayan klinik süreç, HIV enfeksiyonu diye isimlendiriliyor. 1990’lı yıllarda uygulanmaya başlanan tedavilerle birlikte Dünya Sıhhat Örgütü tarafından ölümcül hastalıklar listesinden çıkartılan HIV enfeksiyonu, tansiyon ve şeker hastalığı üzere denetim altına alınabilen kronik hastalıklar ortasına yer alıyor.
HIV ve AIDS tarifleri sıkça karıştırılıyor ve birçok vakit birbirinin yerine kullanılıyor. Edinilmiş bağışıklık yetersizliği sendromu olarak isimlendirilen AIDS, HIV enfeksiyonunun ileri bir evresi. Bağışıklık sisteminin savunma misyonunu yerine getiremediği bu evrede, viral ve bakteriyel enfeksiyonlar ortaya çıkabiliyor. Günümüzde erken teşhis ve gelişen tedavi şartları ile HIV müspet bireylerin büyük bir kısmı, AIDS evresine geçmeden hayatlarını sürdürebiliyor.
Türkiye’de toplumsal güvenlik sistemine dahil olan herkes HIV tedavisi için kullanılan ilaçlara fiyatsız olarak erişebiliyor. Teşhis ve test hizmetlerinin yaygınlaştırılmasının önemsendiği sıhhat sisteminde HIV tedavisi ve takibi yapan doktor ve merkez sayısı da artıyor.
YANLIŞ BİLGİLER ÖNYARGIYA SEBEP OLUYOR
Tedavi ve takip alanında olumlu bir görünüm hakim olsa da enfeksiyonun nasıl bulaştığına dair yanlış bilgilerin sebep olduğu önyargılar, HIV olumlu bireylerin ayrımcılığa uğramasına ve damgalanmasına sebep oluyor. HIV, korunmasız cinsel ilgiyle, içinde virüs bulunan kan ve kan eserleriyle ve doğum sırasında ya da emzirmeyle anneden bebeğe bulaşabiliyor. Uzmanlar HIV’in ter, tükürük, idrar, gözyaşı üzere beden sıvılarıyla, hapşırık ya da öksürük sırasında bedenden çıkan partiküllerle, birebir tabak, çatal, bıçak, havlu kullanımıyla, birebir tuvalet ve duşun kullanımıyla, sivrisinek ve böcek ısırıklarıyla, tokalaşmak, sarılmak, öpüşmek ya da tıpkı ortamda bulunmak üzere toplumsal davranışlarla bulaşmadığına dikkat çekiyor.
HIV ile yaşayan bireylerin temel haklarını savunmak ve güçlenmelerini sağlamak için 2005 yılında kurulan Müspet Hayat Derneği, bu alandaki önyargılarla gayret etmek için çalışmalar yapıyor. Tıpkı vakitte Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Hakları Platformu’nun (CİSÜ) üyelerinden biri olan dernek, HIV’le yaşayan bireylerin mahremiyetlerini koruyarak hizmet alabildiği ve toplumsallaşabildiği bir merkez olma özelliğini taşıyor.
Canberk Harmancı, HIV müspet bireylere bilimsel değil ferdî yargılarla yaklaşılmasının enfeksiyon idaresini zorlaştırdığını söylüyor. Derneğin İdare Konseyi Üyesi Canberk Harmancı, HIV olumlu bireylerin bulaşıcı hastalıklar alanında uzman olmayan sıhhat çalışanları tarafından da ayrımcılığa uğrayabildiğini tabir ediyor. Harmancı, HIV olumlu bireylere bilimsel değil ferdî yargılarla yaklaşılmasının enfeksiyon idaresini zorlaştıran en değerli faktörlerden biri olduğunu söylüyor. Harmancı’ya nazaran bu durumun en kıymetli nedenlerinden biri, temel tıp eğitimi içerisinde HIV’e dair aktüel ve olumlu tavrı teşvik edecek bilgilerin öğrencilere aktarılamıyor olması. Bununla birlikte sıhhat alanında HIV kaynaklı ayrımcılığın raporlanmasının güç olduğuna dikkat çeken Harmancı, şöyle diyor: “Şikâyet sistemleri içerisinde hastane idarelerinin ve meslektaşların ayrımcılık olduğunu bile bile birbirini müdafaa davranışı bu alanda yol alınmasını zorlaştırıyor.”
DAMGALANMA DEHŞETİYLE İDARİ MÜSAADE KULLANAMIYORLAR
Korona virüsünün yayılmasını engellemek için risk kümesinde bulunan kronik hastalar idari müsaade kullanabiliyor. Sıhhat Bakanlığı tarafından düzenlenen idari müsaade evraklarında hastalık ismi üzere bireylerin mahremiyetini ihlal edecek bilgiler bulunmuyor. Lakin HIV müspet şahıslar damgalanma dehşetiyle bu haktan faydalanamıyor. Canberk Harmancı, bu süreci şöyle özetliyor. “Kişiler kurumları içerisinde yaşayabilecekleri ayrımcılığı düşünerek bu müsaadesi kullanma taraftarı dahi olamadılar. İdari müsaadeden yararlanmak için verilen dokümanlarda direkt HIV tanısı yazmayacak olsa dahi bir anda bir kronik enfeksiyon nedeniyle idari müsaade almak birebir iş yerindeki akranların merakını çekecek ve bireylerin yargılanmasına, mahremiyetlerinin ihlal edilmesine neden olacaktır.”
‘HIV OLUMLU OLDUĞUM İÇİN AMELİYAT ETMEDİLER’
Korona virüsü pandemisiyle birlikte bulaşıcı hastalıklara karşı önyargının artması, HIV müspet bireylerin hayatını daha da zorlaştırıyor. Adana’da yaşayan ve konut dokuması üzerine çalışan 42 yaşındaki Yasin, 9 yıldır HIV olumlu. Böbrek taşı aldırma operasyonu için gittiği hastanede son anda ameliyata alınmayan Yasin, yaşadıklarını şöyle anlatıyor: “Hastaneye yattım. Kızılay’dan operasyon için kan dahi istendi. Damar yolum açıldı, ameliyat elbisesi giydirildi. Ameliyathaneye giderken diğer bir hemşire ‘O hasta alınmayacak’ dedi ve tekrar odaya geldim. Sonra hemşireye sorduğumda ‘Doktor size bilgi verecek’ dedi. Tabipler akşam üzeri geldiler ve yoğunluktan ötürü ameliyat yapamayacaklarını söylediler. Ben de ‘HIV olumlu olduğum için beni ameliyat etmediler’ yazarak çıkış kağıdını ellerine verdim ve hastaneden ayrıldım.”
Sıhhat hizmetlerine erişim hakkı ihlal edilen Yasin, bu olay üzerine bir özel hastaneye gidip fiyat ödeyerek ameliyat olmak zorunda kalmış.
‘AYNI HAVAYI SOLUYORUZ DİYE HERKES TEST YAPTIRDI’
Moda dalında görsel dizayncı olarak çalışan Oğuzhan ise HIV olumlu olduğu işyerinde öğrenilince ağır bir ayrımcılığa maruz kalmış: “Bir çalışma arkadaşıma söylemek zorunda kalmıştım, çok yakın gördüğüm biriydi. O da haberim olmadan öbür insanlara söylemiş. Bu durum işyerinde yayıldı ve en sonunda olan şuydu: Tıpkı kahve bardağına, tıpkı modellere dokunuyoruz ve birebir havayı soluyoruz diye herkes gidip test yaptırdı.”
Öte yandan Oğuzhan’ın HIV müspet olduğunu öğrenen şirket idaresi, öbür çalışanların sıhhatini korumak üzere bilimsellikten uzak bir münasebetle Oğuzhan’ı işten çıkarmak istemiş. Bu süreçte hukuksal danışmanlık alan Oğuzhan, haklarını koruyarak işine devam etmeyi başarmış.
Pandeminin başında fiyatsız müsaadeye çıkarılan Oğuzhan, karara itiraz ederek çalışmasına bir mahzur olmadığına dair hekim raporu almış. Lakin sonuç değişmemiş. “Biz büsbütün senin ve ailenin sıhhatini düşünüyoruz” diyen şirket idaresi, fiyatsız izinde ısrarcı olmuş. Oğuzhan, şu anda 1171 TL’lik kısa çalışma ödeneğiyle geçinmeye çalışıyor ve meskende kalmanın beraberinde getirdiği toplumsal izolasyon sebebiyle kendini iyi hissetmediğini söylüyor.
Oğuzhan’a nazaran HIV müspet bireylere ayrımcılığın önlenmesi için toplumun bu hususta bilgilendirilmesi gerekiyor. “En azından dokunarak ya da tıpkı havayı soluyarak bulaşıyor algısının yıkılması gerektiğini düşünüyorum. Bunu halledersek gerisi kolay gelir.”
Covid-19 gölgesinde devam eden ‘diğer’ pandemi: HIV/AIDSKONUK MUHARRİR
HIV’den korona virüsüne: Virüs adres sormaz ki…KONUK MUHARRİR
Dünyaca ünlü HIV uzmanı Haseltine: Koronada siyasetçileri dinleyip aşıya güvenmeyinDÜNYA
Korona günlerinde HİV+ olmakKONUK MUHARRİRGazete Duvar
