ANKARA – Covid-19 salgını sürecinde milyonlarca emekçi, ‘Evde Kal’ davetlerinin yapıldığı devirde çalışmak zorunda kaldı. Merkezine kargo, market, sıhhat ve banka çalışanı dört emekçiyi koyan “Eve Sığmayan Hayatlar” belgeseli pandemi devrinde çalışmak zorunda olan çalışanların yaşadıklarını gün yüzüne çıkardı.
“Avrupa Birliği Sivil Düşün Programı’nın Bizi Bağlayan Şeyler Özel Dayanağı ile çekilen belgesel, çalışanların salgın periyodundaki hak ve taleplerini kendi tecrübelerinin yanı sıra süreç içerisinde yaşanan şimdiki gelişmeleri kronolojik formda yer vererek yansıtıyor.
‘SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI BİZİM İÇİN FAZLA MESAİ DEMEK’
Direktörlüğünü Sertaç Yıldız’ın üstlendiği “Eve Sığmayan Hayatlar” belgeselinde çalışanlar bu süreçte yaşadıklarını, “Hayat konuta sığar tahminen ancak mesken kira olunca işler değişiyor”, “Sokağa çıkma yasağı bizim için fazla mesai, bitmeyen kuyruklar”, “Biz virüsün olmadığı diğer bir cihanda yaşıyorduk sanki” cümleleriyle söz ediyor. Güvenlik gerekçesiyle isimlerine ve seslerine yer verilmeyen çalışanların şartlarını anlattıkları mektupları ise oyuncular Işık Sürer, Laçin Ceylan, Becerikli Günşıray ve Kerem Fırtına seslendirdi.
Direktör Sertaç Yıldız: Sınıfsal durumu ortaya koymak için bu belgeseli düşündük. Bilhassa “hayat konuta sığar” üzere cümlelerle insanların meskenlerde bu süreci geçirmesine yönelik davetler vardı lakin Türkiye’de milyonlarca insan çalışmak zorundaydı. Bu davet şanslı bir küme için geçerliydi yoksa işçiler için bu durum kelam konusu değildi. Birinci gösterimi aralık ayında TİHV’in düzenlediği ‘İnsan Hakları Belgesel Günleri’nde online olarak gerçekleşecek belgeselin direktörü Sertaç Yıldız, sorularımızı yanıtladı…
Pandemi şartlarında sinema çekimlerinde klâsik sistemler de değişime uğradı. “Eve Sığmayan Hayatlar” bu manada yenilikçi ve deneysel bir belgesel olarak karşımızda duruyor. Pandemi süreci üretim sürecinizi nasıl etkiledi?
Pandemi insanları yeni hareketleri bulmaya zorlayan bir süreç oldu. Her manada. Yalnızca sinemada değil çalışma ömründe birçok alanda dönüşüm yaşandı. Bizim açımızdan pandemi birçok şeyi yapmamıza müsaade etmiyor. Teknik olarak alışılagelen belgesel, röportajlar yapmak, beşerlerle bir ortaya gelmek üzere şeyler mümkün değil. Bunun için alternatif bulmanız gerekiyor. Biz de burada bir alternatif yol denedik. Biraz daha deneysel diyebileceğimiz tematik olabilecek anlatımlarla pandemi ortamını kullandık. Bu belgesel şartların yarattığı bir belgesel oldu. Daha farklı olabilirdi lakin pandemiden doğan ve pandeminin belirlediği bir belgesel oldu.
‘PANDEMİNİN SINIFSAL ÇELİŞKİYİ DERİNLEŞTİRDİĞİNİ GÖRÜYORUZ’
Kargo, market, sıhhat ve banka çalışanı dört emekçiyi merkeze alıyor sinema. Çalışma alanları farklı olan bu şahıslar size nazaran pandemi devrinde nasıl ortaklaştı?
Bu meslekler değerli oranda insanlara en çok teması olan meslekler. Pandemiden en çok etkilenmesi olası olan mesleklerdi. Sınıfsal durumu ortaya koymak için bu belgeseli düşündük. Bilhassa “hayat meskene sığar” üzere cümlelerle insanların meskenlerde bu süreci geçirmesine yönelik davetler vardı ancak Türkiye’de milyonlarca insan çalışmak zorundaydı. Bu davet şanslı bir küme için geçerliydi yoksa işçiler için bu durum kelam konusu değildi. Burada pandeminin sınıfsal çelişkiyi derinleştirdiğini görüyoruz. Her şeyin sınıfsal olduğu duygusu ve pandeminin de bu sınıfsal çelişkiyi derinleştirdiği için bu türlü bir şeye girdik. Bu süreçte farklı mesleklerden beşerlerle da yazıştık. Bu seçtiğimiz alanlarda çalışma alanındaki hiyerarşi çok besbelliydi. Bu dört meslek temelinde beşerlerle teması en çok olan pandemide en çok riskli olan alanda çalışanları seçtik.
‘PANDEMİ BİREBİR GİRDABIN İÇERİSİNE SOKTU BİZİ’
Belgeselde yer alan çalışanlar bu devirde yaşadıklarını anlatırken ortak sözler etrafında telaffuzlarını üretiyorlar. Bu yaşadıkları periyoda dair, “endişe”, “kaygı” ve “belirsizlik” öne çıkan sözler. Anlatı da bu sözler üzerinden şekillenmiş üzere hissettirdi bana…
Pandeminin en ağır yaşandığı mart, nisan ve mayıs aylarındaki hisleri; kaygıyı, tasayı anlatıyorlar. Artık de durum devam ediyor lakin tahminen bununla yaşamaya alışmış olabilirler. Lakin birinci pandeminin başlaması itibariyle herkes için geçerli olan bir şeydi bunlar. Bu virüsün ne olduğunu ne getireceğini bilmiyorduk. Bu da bakıldığında hepimizin kıssası üzere bir şey. Orada çalışanların söylediği şeyler, hisler herkes için ortaktı. Pandemi birebir girdabın içerisine soktu bizi.
Belgeselinizi izlediğimde benim de hissettiğim anlatılanın bizim öykümüz olduğuydu…
Katiyen o denli. Meşhur kelam, ‘Anlatılan sizin hikayenizdir’. Milyonlarca insanı ilgilendiren bir durumdu ve bu kadar insan çalışmak zorundaydı. Belgeselin temel hareket noktası olarak da söyleyebileceğimiz bir şey bu. Salgınla çaba etme konusunda sınıfı geçemeyen iktidar daima meskende kalın diyordu lakin milyonlarca insan da çalışmak zorundaydı. Bu çalışmak zorunda olan milyonların münasebetiyle hepimizin öyküsü.
‘BİRÇOK İNSANIN MESKENİNE KAPANIP SALGININ BİTMESİNİ BEKLEYECEK LÜKSÜ YOK’
Belgeselde bu periyotta çalışmak zorunda kalan işçilerin mektuplarında söz ettikleri çok çarpıcı cümleler var. “Hayat meskene sığar tahminen ancak konut kira olunca işler değişiyor”, “Sokağa çıkma yasağı bizim için fazla mesai, bitmeyen kuyruklar”, “Biz virüsün olmadığı öteki bir kainatta yaşıyorduk sanki” bunlardan kimileri. Belirttiğiniz ‘bizim hikayemizi’ özetleyen cümleler o denli değil mi?
Burada aslında salgınla ilgili alınan tedbirlerin karşılığının gerçek hayatta olmayışıyla ilgili bir durum var. Birçok insanın konutuna kapanıp salgının bitmesini bekleyecek lüksü yok. İşte burada, o lüksü olanlarla o lüksü olmayanlar ortasındaki ayrım ortaya çıkıyor. Toplumsal medyada pandeminin başlamasıyla birlikte burjuva bölümünden insanların konutlarından paylaştığı fotoğraflar vardı ‘evde kalın’ diyerek. Bunun üzerine de bir yanda çalışmak zorunda beşerler vardı. Söylenen şeylerin gerçekliği yoktu ya da bu iletilerin gaye kitlesi işçiler değildi. İşçilerin her vakit çalışması gerekiyordu ve bu yüzden başka bir kainatta yaşıyorlardı zira virüs yokmuş üzere hatta hiçbir şey yokmuş üzere çalışmaları isteniyordu. Denetimli çalışmak yerine daha fazla çalıştırılmaya, daha fazla moobinge maruz kaldılar. Pandemi işçiler için ekstra bir yük getirdi. Salgının bütün faturası işçilere kesildi.
‘EMEKÇİYSENİZ COVİD-19 OLSANIZ DAHİ ÇALIŞMAK ZORUNDASINIZ’
“Ya konutta kalarak sıhhatimi koruyup açlıktan öleceğim ya da sıhhatimi hiçe sayıp para kazanmayı seçeceğim. İkisini birebir anda sağlayabilen ayrıcalıklı sınıftan olmadığımız için…” cümlesi de tekrar hayli çarpıcıydı.
Covid-19 pandemisinin sınıfsal uçurumu belirginleştirdiğini ve bir kere daha ortaya serdiğini görüyoruz. Yalnızca çalışmak zorunda olmak ya da olmamak da değil. Örneğin test yaptıramamak, tedavi görüp görememek. Bütün bunlar da birebir formda karşımıza çıkıyor. Bugün gidip para verip test yaptırabiliyorsunuz. Belgeseldeki kargo çalışanının söylediği üzere, ayrıcalıklı sınıftansanız tedavi görebilirsiniz, istediğiniz hastaneye gidebilirsiniz. Lakin işçiyseniz Covid-19 olsanız dahi çalışmak zorundasınız. Çalışmak istemezseniz de açlıkla karşı karşıyasınız. Bu süreç hala bu biçimde devam ediyor. Bu sınıfsal çelişki katlanarak her gün karşımıza çıkıyor.
SÜRER, CEYLAN, GÜNŞIRAY VE FIRTINA ÇALIŞANLARA SES OLDU
Belgesel, dört çalışanın kendi çalışma ömürlerine ait tecrübelerinin yanı sıra aktüel gelişmelerle salgının seyrini kronolojik olarak görselleştirerek de aktarıyor.
Türkiye’de salgının işleyişi, salgın karşısında alınan tedbirler ve çalışanların verdiği refleksleri nasıl karşıladıklarıyla ilgili bir çelişkiyi ortaya koymak açısından yer verdik. Örneğin sokağa çıkma yasağının ilan edildiği tarihte market çalışanına nasıl bir tesir yarattığı ortaya kondu. Ya da rastgele bir gelişmenin çalışanlar nezdinde nasıl bir karşılığı olduğu üzerinden bir kurgu tasarladık. Pandemi atmosferinin Türkiye’de nasıl ilerlediğini anlatmak için tesirli oldu.
Çalışanların yazdıkları mektuplara oyuncular Parıltı Sürer, Laçin Ceylan, Yetenekli Günşıray ve Kerem Fırtına seslendirmiş. Bu devirde bu şartlarda ortaya çıkan belgeseldeki seslendirmeler anlatıyı da güçlü bir yere oturtmuş. Oyuncuların emekçilerin mektuplarını seslendirmesi fikri nasıl ortaya çıktı?
Çalışma derdinden bahsediyoruz. Bu nedenle birinci başta çalışanların kimliklerini belirtmemeye karar verdik. Seslendirmede de farklı bir metot vardı. Olağan koşullarda bir stüdyoda toplanıp seslendirilmesi gerekirken pandemide herkes kendi ortamında, kendi imkanlarıyla kayıtlar yaparak bize gönderdi. Her etabında pandeminin tesirlerine karşı bulunmuş fikirlerdi bunlar.
‘İNSANLAR ORTASINDA BÜYÜK BİR ENDİŞE İKLİMİ VAR’
Kargo, market, sıhhat ve banka çalışanı yaşadıklarını mektuplarla anlatıyor. Hala çalıştıkları için güvenlik derdinden dolayı kimliklerine ise yer verilmiyor. Burada işsiz kalmaya dönük de bir endişe var. Bu endişe hali size ne hissettiriyor?
Bu ülkenin durumu ve yapısıyla alakalı. Şu anda kendini tabir etmek, yaşadığın problemleri tabir etmek için Türkiye’de esasen mecra kalmadı. Beşerler ortasında büyük bir dehşet iklimi var ve beşerler imtina ediyorlar. İnsanlara niyetleri sorulduğunda sokak röportajlarından tut da toplumsal medyaya kadar beşerler çok önemli bir halde baskı altındalar. Bu insanlarda bir denetim düzeneği yaratıyor. Beşerler birçok tasayla kendilerini tabir etmekten imtina ediyorlar. Yalnızca işini kaybetmek de değil, tutuklanma tasası ya da farklı şeyler de bunda tesirli oluyor. Öte yandan pandemine işini kaybetmek başlı başına bir sorun zira bu şartlar altında iş bulmak da neredeyse imkansıza yakın bir şey. Bir çalışan için pandemide işsiz kalmanın çok berbat sonuçlar doğuracağını da hesaba katarsak kimliklerini gizlemeyi tercih ettik.
‘BELGESELİN GÖSTERİMİNİ DE PANDEMİ BELİRLEYECEK’
Avrupa Birliği Sivil Düşün Programı’nın “Bizi Bağlayan Şeyler” isimli dayanak kapsamında çekilen bu belgesel izleyicilere nasıl ulaşacak?
Belgeselin gösterimini de pandemi belirleyecek. Şu an bir gösterimle ilgili bir varsayımda bulunmak sıkıntı fakat daha çok online gösterimler olacak. Aralık ayında TİHV’in düzenlediği ‘İnsan Hakları Belgesel Günleri’ düzenlenecek. Bu online olacak ve birinci gösterimimizi orada yapacağız. Yakın bir süreçte online gösterimlerin olmasını bekliyoruz. Nihayetinde toplumsal medyada paylaşacağız zira insanlara ulaşmasını, izlenmesinin gerektiğini de düşünüyoruz. Bu da çok uzun sürmeyecek bir vakit diliminde olacak.
Gazete Duvar
