İSTANBUL – Tabiat müdafaa ve sıhhat alanında çalışan 16 sivil toplum kuruluşunun bir ortaya gelerek oluşturduğu Pak Hava Hakkı Platformu, Türkiye’nin hava kirliliği raporunu açıkladı. “Kara Rapor 2020: Hava Kirliliği ve Sıhhat Etkileri” başlığıyla yayımlanan rapor, Türkiye’nin dört yıllık hava kirliliği ve bu kirlilikten kaynaklanan önlenebilir can kayıpları bilgilerini ele alıyor.
Raporun kamuoyuyla paylaşıldığı basın toplantısında konuşan Pak Hava Hakkı Platformu üyelerinden Yuva Derneği temsilcisi Dr. Pınar Özfırat, Covid-19 pandemisi sebebiyle mart ayının ortasından haziran ayının başına kadar devam eden karantina periyodunda kimi vilayetlerde hava kalitesinin iyileştiğine dikkat çekiyor. Özfırat, bu iyileşmeyi devam ettirecek yapısal tedbirler alınmadığı için olağanlaşmanın başladığı haziran ayı prestijiyle hava kirliliğinin arttığını belirtiyor; “Trafikte kullanılan fosil yakıtların azalması bilhassa beş büyük kentte yani Adana, Ankara, Bursa, İstanbul ve İzmir’de azot dioksit düzeylerinin düşmesini sağladı. Lakin haziran ayında seyahat yasaklarının kaldırılmasıyla azot dioksit düzeylerinde süratli bir artış görülüyor.”
‘ÇOCUKLARDA ASTIM ATAKLARI VE DİKKAT EKSİKLİĞİNE YOL AÇABİLİYOR’
Platformun üyelerinden Türk Nöroloji Derneği temsilcisi Doç. Dr. Semih Ayta, hava kirliliğinin genleri etkilediğine dikkat çekiyor. “Gebelik öncesi, anne karnındaki periyot, erken çocukluk ve yaşlılık devirlerinde partikül hususun tesirlerine yatkınlık artıyor. Çocuk hastalarda yapılan çalışmalar, hava kirliliğinin genlerde yarattığı tesir sonucu astım ataklarını tetiklediğini gösteriyor. Çocukların zeka seviyelerini de etkiliyor, dikkat eksikliğine yol açabiliyor. Ayrıyeten, yeni çalışmalar partikül unsura maruz kalmanın depresyon üzere mental hastalıklarla da bağlantılı olduğunu göstermiştir.”
Hava kirliliğinin bir sonucu olan partikül unsurların direkt akciğerlere ulaşıp sirkülasyon sistemine karıştığını belirten Ayta, şöyle konuşuyor: “Bu hususlar teneffüs, sirkülasyon ve nörolojik sistemizi etkiliyor. Alzheimer ve parkinson hastalığı üzere önemli bakım yükü gerektiren hastalıkları da kolaylaştırıcı tesiri olabileceği de ortaya konmuş. Yeniden hava kirliliğinin arttığı devirlerde epilepsi ve baş ağrısı hastalarının acil müracaatları da artıyor. Bu yalnızca havadaki partikül husus aracılığıyla olmuyor. Bilhassa termik santrallerdeki ağır metallerin toprağa çökmesi sonucu da oluyor.”
‘AFŞİN’DE YENİ SANTRAL SIHHAT PROBLEMLERINI ARTIRIR’
Platform’un Greenpeace Akdeniz temsilcisi İklim ve Güç Proje Sorumlusu Onur Akgül, “Son dört yıldır hava kirliliği riskli derecede yüksek olan Kahramanmaraş’ın Elbistan ilçesinde, iyileştirme yapıldığı söylenerek tekrar çalışmasına müsaade verilen Afşin-Elbistan A Kömürlü Termik Santrali’nden her gün siyah dumanların yükseldiğini gösteren imgeler geliyor. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’ndan, etraf mevzuatına uyabilmesi için gereken yatırımları yapmamış olan bu santrallerin çalışmasına müsaade vermemesini istiyoruz. Bölgede çalışan iki kömürlü termik santralin çok yakınına altı yeni santralin daha inşa edilmesi planlanıyor ve sıhhat tesirleri hesaplanmıyor. Planlanan santrallerin yapılması, kentteki hava kalitesini daha da düşürecek, mevcut santrallerin neden olduğu hava kirliliğinden kaynaklanan sıhhat problemlerini daha da artıracak” diye konuşuyor.
‘KANSEROJEN OLAN İNCE PARTİKÜL GEREĞINCE ÖLÇÜLMÜYOR’
Halk Sıhhati Uzmanları Derneği’nden Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan ise hava kirliliğinin kronik hastalıklara eğilimi artırdığını ya da bu hastalıkların bir sebebi haline geldiğini söylüyor. “Hava kirliliği Dünya Sıhhat Örgütü‘nün önerdiği limitlerin üzerine çıktığında vefatlar de artıyor. Baktığınız vakit trafik kazaları kronik bir halk sıhhati meselesidir ve hava kirliliği bunun altı katı kadar vefata neden oluyor. Bu nitekim çarpıcı bir bulgudur.”
Öte yandan Türkiye’de hava kirliliğinin sıhhat tesirlerini hesaplarken çok önemli bilgi külfeti yaşadıklarını söyleyen Çağlayan, kanserojen bir husus olan ince partikülün (PM2.5) 60 vilayette kâfi ölçülmediğini belirtiyor. Kirliliği hakikat hesaplanabilmesi için yılda en az 328 gün ölçüm yapılması gerekiyor.
Çağlayan, “Örneğin, 2019 yılında minimum seviyede bile data olmadığı için her 5 vilayetten 1’inde hava kirliliğinden kaynaklanan sıhhat tesirlerini hesaplayamadık. Acil olarak istasyonlarındaki ölçüm yapılan gün sayısı açısından bilgi kalitesinin iyileştirilmesi gerekiyor” diye konuşuyor.
TÜRKİYE’NİN TAM AÇIK BILGI ERİŞİMİ YOK
212 ülkeyi kapsayan global hava kalitesi bilgilerini inceleyen Open AQ tarafından hazırlanan araştırmaya nazaran dünyada 1.4 milyar insan hava kalitesi datalarına erişemiyor. Open AQ, hava kalitesine tam şeffaf erişim için fizikî datalar, istasyon düzeyi ve koordinatlar, ayrıntılı zamansal data ve programlı erişim kriterlerini baz alıyor. Araştırmaya nazaran 50 milyondan fazla nüfusa sahip en kalabalık ve tam açık data erişimi olmayan 13 ülke ortasında Türkiye 10. sırada yer alıyor. Türkiye’nin tam şeffaf erişim için tanımlanan dört kriterden sırf programlı erişime büsbütün uyduğu görülüyor.
.
Rapordan öne çıkan bulgular şöyle:
2019 yılında 30 vilayette yaşayan yaklaşık 18 milyon kişinin yıl boyunca soluduğu havanın kalitesine dair kâfi data yok ve her 5 vilayetten 1’inde hava kirliliğinin sıhhat tesirleri yetersiz data nedeniyle hesaplanamadı. 2019 yılında, Türkiye’de hava kirliliği, kâfi bilgi olan 51 ilin yüzde 98’inde Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ)’nün hudut bedellerinin üzerinde gerçekleşti.
Türkiye’de hava kirliliği Dünya Sıhhat Örgütü kılavuz bedeline indirilseydi; 2019 yılında tüm ölümlerin yüzde 7,9’u (31 bin 476 ölüm) ve 2018 yılındaki tüm ölümlerin yüzde 12,13’ü (45 bin 398 ölüm) önlenebilirdi.
2017 yılından beri her yıl hava kirliliği trafik kazalarının 6 katından fazla vefata sebep oluyor. İstanbul, 2017 yılından beri hava kirliliğine bağlı mevt sayısının en yüksek olduğu vilayet.
EN FAZLA VEFAT İSTANBUL’DA
2017 yılından beri hava kirliliğine bağlı mevt sayısının en fazla olduğu vilayet İstanbul. 2019 yılında hava kirliliği nedeniyle en fazla mevtin yaşandığı birinci üç vilayet ise sırasıyla İstanbul (3 bin 761), İzmir (2 bin 75) ve Manisa (bin 680) oldu. İstanbul’da 2019 yılında yıllık ortalama partikül husus düzeyi iyileşmiş olsa da; yıl boyunca Sultangazi, Mecidiyeköy, Alibeyköy ve Kağıthane istasyonlarında neredeyse 200’den fazla gün, günlük limitin üzerinde kirli hava ölçüldü.
Vilayet nüfusuna oranla en çok hava kirliliğine bağlı vefatın yaşandığı vilayet ise Iğdır olarak öne çıkıyor. 2019 yılının en kirli havasına sahip Iğdır’da, son üç yıldır daima yüksek olan hava kirliliğine bağlı vefat yüzdesi, vilayette yaşanan toplam ölümlerin yüzde 33,5’ini oluşturarak rekor düzeye çıktı. Raporda, vilayetlerdeki kömürlü termik santraller başta olmak üzere sanayi tesisleri ve evsel ısınma gayeli kömür kullanımının, bilhassa coğrafik şartlar dikkate alındığına kirliliğin ana sebebi olduğu vurgulandı.
HAVA KİRLİLİĞİ ÇÖZÜLEMEYEN KRONİK BİR SORUN
.
Son dört yıl boyunca ölçüm ortalamalarına bakıldığında tertipli olarak yüksek derecede kirli hava soluyan Iğdır, Düzce, Manisa, Bursa, Kahramanmaraş, ve Afyon’da hava kirliliği sıkıntısının çözülmeyen kronik bir sorun haline geldiği anlaşılıyor. Ayrıyeten, Amasya, Bursa, Iğdır, Manisa’da yaşayanlar da son dört yıldır tertipli olarak yılın en az yüzde 68’inde (200 gün) mevzuatta belirtilen günlük hudut pahanın üzerinde kirli hava soludu.
EN PAK VILAYETLER: ARDAHAN, TUNCELİ, RİZE
Türkiye’de Ardahan, Tunceli, Rize, Artvin, Bitlis’te hava kirliliği üç yıl üst üste en düşük düzeyde ölçüldü. Yeniden de, bu vilayetlerdeki hava kalitesi düzeylerinin kimileri Dünya Sıhhat Örgütü’nün önerdiği kılavuz kıymetlerin üzerindedir.
PAK HAVA SOLUMAK İÇİN TEKLIFLER
Platform, sağlıklı bir etrafta yaşamanın en temel koşullarından birisi olan hava kalitesini kalıcı olarak iyileştirebilmek için mahallî, ulusal ve milletlerarası seviyede tüm ilgili ve yetkili kurum ve kuruluşları aşağıdaki belirtilen bahislerde adım atmaya davet ediyor:
Tüm hava kalitesi ölçüm istasyonlarının bilgi kalitesinin arttırılması,
Kanserojen olan ince partikül husus (PM2.5) kirleticisinin tüm vilayetlerde ölçülmesi ve
İnce partikül husus (PM2.5) için ulusal hudut kıymetleri içeren mevzuat düzenlemeleri yapılması,
Etraf yatırımlarını tamamlamamış kömürlü termik santrallerin çalışmasına müsaade verilmemesi,
Planlanan sanayi tesisleri için sıhhat tesir kıymetlendirme yapılması,
Halk sıhhatini merkeze koyan, sürdürülebilir istihdam ve krizlere karşı sağlam modeller oluşturmayı amaçlayan ekonomik toparlanma paketleri oluşturulması.
Raporun tamamına şu linkten ulaşılabilir: https://www.temizhavahakki.com/wp-content/uploads/2020/08/Kara_Rapor_2020.pdf
Gazete Duvar
