Jan-Werner Mueller
Demokratlar ve birçok Cumhuriyetçi ortasında, ABD Lideri Donald Trump’ın idaresini tuhaf bir sapkınlık üzere görerek reddetmek fikri büyük bir çekiciliğe sahip. Tıpkı Cumhuriyetçilerin son dört yılda yaşanan birçok ihlalden Trump’ı sorumlu tutmaya çalışıp destekleyici rollerinin süratle unutulmasını umması üzere, Demokratlar da geçmişi tekrar tartışmaya açmaktan kaçınarak demokratik normları gözettiklerine dair bir şov sunmak isteyebilirler. Şayet durum böyleyse, Joe Biden, 3 Kasım seçimlerindeki tüm oylar sayıldıktan sonra seçimi kazanırsa, Trump ve idaresinin yolsuzluklar, zulümler ve temel anayasal unsurların ihlalleriyle ilgili vahim sicilinden sorumlu tutulma ihtimali düşük olacaktır.
SAYISIZ YOLSUZLUK VE ZULÜM
Siyasi hesaplardan oldukça farklı biçimde -eski Demokrat lider adayı Andrew Yang’dan seçkin hukukçulara ve tarihçilere varıncaya kadar- birçok gözlemci, sırf birtakım ucuz diktatörlerin mağlup rakiplerinin peşinden gittiğini savunuyor. ABD Başsavcısı Bill Barr, kendine has bariz münasebetleriyle, ‘siyasi galiplerin siyasi mağlupları törensel bir biçimde kovuşturmasının olgun bir demokrasinin eseri olmadığını’ da kelamlarına ekliyor. Yeniden de bu genellemeler ziyadesiyle telâşlı. Trump’ın 2016’da Hillary Clinton’a yönelik ‘onu hapsedin’ sloganına “Trump’ı kilitleyin” diyerek cevabı verilmemeli lakin ‘affet ve unut’ da tek alternatif değil.
Amerikalıların üç problem ortasında ayrım yapması gerekiyor: Trump’ın vazifeye gelmeden evvel işlemiş olabileceği kabahatler; kendisi ve arkadaşlarının vazifedeyken gerçekleştirdiği yolsuzluklar ve zulüm; ve ABD’nin daha geniş siyasal sistemi içinde yapısal zayıflıkları açığa çıkaran davranışları. Bunların her biri az da olsa farklı bir cevap gerektiriyor.
Tarihî olarak, öteki birçok ülkenin otoriterlikten (demokrasiye/ç.n.) geçişleri -ya da demokratik bozulmadan kurtulmaları- eski iktidar sahiplerini cezasız bırakma isteğiyle karakterize edilmiştir. Siyaset bilimci Erica Frantz’ın da gözlemlediği üzere, iktidardan indirilmiş otoriter başkanların yüzde 59’u ‘normal hayatlarına dönüyor’. Bununla birlikte, yeni yahut onarılmış demokrasilerin eski yetkilileri kovuşturmadığı durumlarda, birçok vakit hakikat komiteleri kurarak işlenen cürümlerin faillerince verilecek gerçek bilgi ve itiraflar karşılığında af teklif edildi. Bu yaklaşım, en çok da apartheid sonrasında Güney Afrika tarafından izlendi.
TRUMP’IN KİRLİ SİCİLİ
ABD’deki mevcut durumun özelliği, Trump’ın, başkanlığıyla ilgisi olmayan mümkün cürümlerden dolayı soruşturma altında olması. Hem Manhattan bölge savcısı hem de New York başsavcısı, çeşitli sahtekârlık biçimleri bağlamında Trump Organization’ı soruşturuyor. Görünüşte apolitik olsa bile, Trump’ın ticari faaliyetleri, başkanlığı devrindeki utanmazca ahbap çavuş bağlantılarının ve yozlaşmanın bir ön gösterimiydi (ve onu da gölgede bıraktı). ABD’yi, Viktor Orbán’ın Macaristan’ına misal bir mafya devletine dönüştürmeyi tam olarak başaramamış olsa da, bu hususun dışında.
Dahası, şayet Trump Organization hakkında sürdürülen soruşturmalar vazifeden ayrıldıktan sonra kolaylıkla düşürülecek olursa, bilhassa de kelam konusu kolluk kuvvetlerinin Demokrat olduğu göz önüne alındığında, bu soruşturmaların sırf siyasi entrikalar olduğuna dair suçlamalar haklı görülecektir. Öte yandan, soruşturmalar eski bir liderin hapsedilmesiyle sonuçlanırsa, Trump’ın silah kuşanmış destekçileri maddeyi kendi elleriyle uygulamaya karar verebilirler ve bu durum, en azından, ülkedeki siyasi bölünmeleri daha da derinleştirecektir.
Bu riskleri göz önünde bulundurduğumuzda, bir siyasi önderin, işlediği bir cürüm yüzünden düzgün bir biçimde cezalandırılmaması için prensipte hiçbir neden yoktur. Bu çeşit birçok önder görüldü ve hatta kimileri siyasi hayata dönüş yaptı. İtalya’nın eski Başbakanı Silvio Berlusconi, vergi kaçakçılığı suçlamaları nedeniyle mahkûm edilmesinin akabinde (yaşı daha hafif bir ceza getirdi) kamu hizmeti yapmak zorunda kaldı. Bugün Avrupa Parlamentosu’ndaki koltuğunda oturuyor ve bu durum ise liberal yargıçların ‘Cavaliere’i susturmak istediğini sav etmesini zorlaştırıyor. Öte yandan, yasanın uygulanmasının maksadı, Berlusconi’nin dokunulmazlık kazanmak ve dikkatini karanlık iş ilgilerinden diğer bir tarafa çevirmek için siyasete girme stratejisinin bir örnek oluşturamayacağının açık bir işaretini vermekti.
GERÇEKLER KAYDEDİLMELİ VE HESAP SORULMALI
Ayrıyeten, bir de Trump’ın vazifesiyle ilgili sicil sorunu var. Rastgele biri insan bu sicilde ziyadesiyle itiraz edilebilecek sakıncalı siyasetler bulabilir; ama Lider Thomas Jefferson’ın 1801 yılında ezeli rakibi John Adams’a karşı başarılı olduktan sonra lisana getirdiği ‘aklın çaba edebilmesi için özgür bırakıldığı, düşünsel yanlışların beğenilen görülebildiği bir güvenlik hali’ fikrini terk etmek yanılgı olacaktır.
Birebir şey, Trump idaresinin sergilediği yolsuzluklar, Covid-19 krizine verdiği cevap ve (göçmen/ç.n.) çocukları sondaki ebeveynlerinden ayırırken uyguladığı sistematik zulüm için söylenemez. Harvard hukuk profesörü Mark Tushnet’in de önerdiği üzere, siyasi olarak motive edilerek berbat niyet alanına giren ve beceriksizliğin ötesine geçen siyasetleri ve hareketleri araştırmak için bir soruşturma komitesi kurulmalı. Tahminen de samimi açıklamalar karşılığında müsamaha sunarak, bu olayların gerçek bir kaydını oluşturmamız büyük değer taşıyordur. Daha sonra, yapısal ıslahatlar hakkında düşünmeye yardımcı olunmalı, en azından bir çıkar karşılığında yapılan yolsuzluklar ve bariz insan hakları ihlalleri daha az mümkün hale getirilmelidir.
Son olarak, Trump, nispeten kıymetsiz bir formda Twitter’da insanları karalamaktan vergi beyannamelerini gizlemeye varıncaya dek birçok gayri resmi başkanlık normunu çiğnedi. Birçok ABD’li hukukçunun sav ettiği üzere, bunlara verilecek sağduyulu cevap, başkanlığın yapısal zayıflıklarını incelemek emeliyle farklı bir komite kurmaktır.
NORMLAR YASALAŞMALI
Bu tıp bir soruşturma, -mali şeffaflıktan Adalet Bakanlığı’yla olan münasebetlere kadar- birçok gayri resmi normun maddeleştirilmiş olması gerektiğini ortaya koyabilir. Bu yaklaşımda intikam almaya dair hiçbir öge olmayacaktır. Geçmişte Kongre, Watergate Skandalı’ndan sonra her iki tarafın da kabul etme eğilimi taşıdığı kimi kıymetli etik maddelerini yürürlüğe koymuştu.
Bu üç istikametli yaklaşım, idarenin dikkatini daha acil misyonlardan öbür bir hususa yöneltmesini gerektirmez. Bir ölçü siyasi takviye kaybını göze almayı gerektirmekle birlikte, Gerald Ford’un İran-Contra skandalında Richard Nixon’ı affetmesinin (hiçbir vakit cürmünü hakikaten itiraf etmemiş olsa bile) neden olduğu tartışmalar ve George W. Bush idaresinin ‘teröre karşı global savaşı’ esnasında yaygın bir formda rastlanan azap kullanımına karşı sergilenen toleransta görüldüğü üzere, eylemsizliğin ya da olduğu haliyle ‘yola devam etmenin’ bedeli daha ağır olabilir.
Elbet ki birçok Cumhuriyetçi hakikati arama gayretlerinde dişini tırnağına takabilir. Yeniden de başkaları, Trump’la ortalarına ara koymak hedefiyle ABD kurumlarını düzeltmeye odaklanan bir kamu soruşturmasını kullanabilirler. Sonuçta, kendilerinin bir fırsatçı değilse bile hiçbir şey olmadıklarını daha şimdiden gösterdiler.
Yazının orjinali Project Syndicate sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
