Adrienne Matei
Halk arasındaki yaygın inanış, bir hastalık ‘hafif’ seyrettiğinde endişelenecek çok fazla şey olmadığını düşündürür. Buna rağmen, şayet Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) global Covid-19 vakalarının yüzde 80’inden fazlasının hafif yahut asemptomatik olduğuna dair olgularıyla kendinizi teselli ediyorsanız, bunu bir sefer daha düşünün. Virologlar, Sars-CoV-2’nin biyomekaniğini anlamak için birbirleriyle yarışırken, bir şey giderek daha açık hale geliyor: ‘Hafif’ vakalar bile birinci düşünüldüğünden daha karmaşık, tehlikeli ve atlatılması çetin olabilir.
Salgın boyunca, Covid-19’u ‘hafif’ biçimde geçiren ve ağır bakım ünitesinde kalmaya ya da bir teneffüs cihazı kullanmaya muhtaçlık duymayan bireylerin önemli sıhhat sıkıntılarından kurtulduğuna dair bir görüş mevcuttu. ABD Lider Yardımcısı Mike Pence, 16 eyalette görülen yeni Covid-19 vakalarının neredeyse yarısının, hasta olma riski yaşlılardan daha az olan genç Amerikalılarda tespit edilmesinin ‘iyi bir şey’ olduğunu öne sürdü. Bunun üzere söylemler, ‘hafif enfekte olmuş’ hastaların yaşadığı çilelerin hasta olduktan sonraki iki hafta içinde sona erdiğine ve bu noktada iyileşip her şeyin olağana döndüğünü düşünmenize sebep olabilir.
HAKIKATEN DE ‘HAFİF’ Mİ?
Bu durum, Covid-19’a yakalanan kişilerin bir kısmı için beğenilen olsa bile, yapılan tıbbi araştırmalar ve destek kümelerinden aktarılan kanıtlar, ‘hafif’ seviyede seyreden Covid-19’dan kurtulanların büyük kısmının çok da şanslı olmadığını gösteriyor. Bu insanlar, kalıcı yan tesirler yaşıyorlar ve hekimler hala çetrefilli ayrıntıları anlamaya çalışıyor.
Bu yan tesirlerden kimileri ölümcül bile olabilir. New York’ta bulunan Mount Sinai Hastanesi’nde nöroşirürji profesörü olan Dr. Christopher Kellner’ın aktardığı kadarıyla, hastaların virüs nedeniyle hastaneye yatırılmadığı ve Covid-19’u ‘hafif’ atlatan 30’lu yaşlarındaki genç bireylerde kan pıhtılaşması ve şiddetli felç sıkıntıları tespit edildi. Kellner, mayıs ayında, Mount Sinai’de Covid-19 marazı olan kimselere ‘hiçbir belirti görülmeyen ya da hafif belirtiler taşıyan genç hastalarda’ gördükleri felç vukuatlarını önlemek emeliyle antikoagülan (pıhtı önleyici/ç.n.) ilaçlar vermek için bir planın hayata geçirildiğini tabir ediyor.
Hekimler artık Covid-19’un kronik yorgunluk ve gayrı belirtilerin yanı sıra sırf akciğerleri ve kanı değil, birebir devirde böbrekleri, karaciğeri ve dimağı etkilediğini biliyorlar. Virüs şimdi organlar üzerindeki bu uzun vadeli tesirlerinin daha iyi anlaşılması için gereğince eski olmasa bile, bir hastanın hastaneye yatırılmasının gerekip gerekmediği fark etmeksizin, organların iyileşme sürecini engelleyerek kendini gösterebilir.
BİTMEK BİLMEYEN TESIRLER
Şimdilerde gündeme gelen bir diğer rahatsız edici olgu ise ‘uzun vadeli’ Covid-19 hastaları; bunlar, marazı aylar boyunca yaşayan beşerler. Bu ayın başlarında Hollanda’da yayınlanan bir raporu hazırlamak için, araştırmacılar, kalıcı belirtiler bildiren 1622 Covid-19 hastasıyla görüştü; yaş ortalaması 53 olan hastalarda ağır bir yorgunluk hissi (yüzde 88), kalıcı nefes darlığı (yüzde 75) ve göğüste daralma hissi (yüzde 45) yaşandığı tespit edildi. Hastaların yüzde 91’lik kısmı hastaneye yatırılmadı ve bu durum, Covid-19’u ‘hafif’ denilen biçimde geçirmelerine karşın bu yan tesirlerden muzdarip olduklarını gösteriyor. Araştırmaya katılan hastaların yüzde 85’i Covid-19’a yakalanmadan evvel kendilerini umum olarak sağlıklı bulurken, sırf yüzde altısı virüsü kaptıktan bir ay yahut daha fazla devir geçtikten sonra tıpkı formda hissettiğini söz etti.
Yirmi altı yaşındaki Fiona Lowenstein, kendisine Covid-19 tanısı konduktan sonra, uzun, güç ve doğrusal olmayan bir iyileşme sürecini şahsen tecrübe etti. Lowenstein, 17 Mart günü hastalandı ve ateş, öksürük ve nefes darlığı nedeniyle kısa bir müddetliğine hastaneye yatırıldı. Tabipler, belirtiler kötüleşirse hastaneye dönmesini tavsiye ettiler fakat bunun alanına sair bir şey oldu. “Ben bu yeni belirtilerin tamamını deneyimledim: sinüs ve boğaz ağrısı, sahiden önemli gastrointestinal (mide ve barsaklarla ilgili/ç.n.) problemler yaşadım” diyor. “Her yemekten sonra ishal sorunu yaşıyordum. Haddinden fazla seviyede kilo kaybettim ve bu beni zayıf düşürdü, çok seviyede yorgunluk, baş ağrısı, koku duyusu kaybı yaşadım…”
Mayıs ayı ortalarında kendini umumi olarak daha iyi hissettiği bir periyoda girdiğini fakat buna karşın semptomların bir kısmının hal rutin olarak yine ortaya çıktığını söylüyor. “Yirmili yaşlarınızda sağlıklı ve etkin olmak ve akabinde bu şeyin kurbanı olduktan sonra gitgide düzeleceğinizi ve en ahir iyi olacağınızı düşünmek ve sonra bunu hakikaten de başaramamak, neredeyse egonuza vurulmuş bir darbe gibi…” diyor Lowenstein.
HASTALARIN TEŞEBBÜSÜ ORTAYA ÇIKARDI
Ne yaşadığı hakkında haber bulamayan ve daha fazla insanın misal biçimde uzun vadeli bir iyileşme süreci yaşayıp yaşamadığını merak eden Lowenstein, şu anda 5 bin 600’den fazla üyeyi barındıran ve birçoğu illeti nedeniyle hastaneye yatırılmayan fakat birinci başlardaki grip gibisi teneffüs problemleri belirtilerinin yatışmasından sonra aylardır kendini hasta hisseden kişilerle birlikte ‘The Body Politic Slack’ isimli bir destek kümesi oluşturdu. Küme içinde yapılan bir ankete nazaran, -büyük çoğunluğu 50 yaşın altında olan- üyeler, yüz felci, nöbetler, işitme ve görme kaybı, baş ağrısı, hafıza kaybı, ishal, şiddetli kilo kaybı ve daha fazla sıkıntılar dahil olmak üzere, birçok belirti yaşadılar.
The Body Politic kümesinin hasta üyelerinin öncülüğünde yürütülen araştırmanın muharriri olan Hannah Davis, “Bana ve bence birden fazla kişiye nazaran, DSÖ ve vesair yetkililerden halka aktarılan ‘hafif’ tarifi, ‘herhangi bir halde hastaneye yatmayı gerektirmeyen durum’ manasına geliyordu; hastaneye yatırılmayan bireyler sadece küçük bir soğuk algınlığı yaşayacaktı ve meskende iyileşebilirdi” diyor. “Benim bakış açımdan, bu nitekim de zararlı bir söylem oldu ve halkı muhakkak yanlış bilgilendirdi. Birebir anda hem kişilerin şahsî risk seviyelerine karar verirken ilişkili haberleri göz önünde bulundurmasını hem de uzun periyodik hastaların gereksinim duydukları yardımı almasını engelliyor.”
Salgın sürdükçe tıp bilirkişileri ve halk Covid-19 hakkında daha fazla bilgilenirken, bu aşamada, bu ölçüsüz karmaşık illetle ilgili ne kadar az şey bildiğimizi akılda tutmak ve hayatta kalanlar arasında münhasıran iyileşme süreçleri ne süratli ne de olağan olan insanların deneyimlerini dinlemek kıymetlidir.
Covid-19 vakalarının büyük kısmını ‘hafif’ diye nitelendirmek itimat verici olabilir ancak tahminen de bu umduğumuz kadar kesin bir tarif değildir.
Metnin aslı The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
