KÖLN – Doğu Akdeniz ve Ege’de Türkiye ile Yunanistan ortasında devam eden ve Fransa’nın da dâhil olduğu tansiyon sürdüğü için bölgedeki mümkün bir askeri çatışma kaygıları hala aktüel. ABD, Almanya Başbakanı Angela Merkel’in arabuluculuk yapmaya çalıştığı bu krizde biraz daha faal arabulucu olmaya başladı. Geçtiğimiz cumartesi ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo Kıbrıs Cumhuriyeti’ni ziyaret etti. Doğu Akdeniz krizi hem AB’nin Akdeniz’e olan sonlarını, hem güç siyasetlerini yakından ilgilendiriyor. Lakin tıpkı vakitte kâğıt üzerinde bile olsa hala AB’ye aday olan ve NATO’da ortakları olan Türkiye ile de bıçak sırtı bir bağ yürütüyor. Doğu Akdeniz tansiyonunu, bölgede askeri çatışma ihtimalini, Kıbrıs ve Yunanistan’la Türkiye’nin hangi bahislerde ayrıldığını, Almanya’nın, AB’nin ve memleketler arası güçlerin rolünü, Türkiye’nin yeni dış siyasetini, Almanya’nın önde gelen Türkiye uzmanlarından Günter Seufert ile Gazete Duvar için konuştuk:
Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) Enstitüsü Uygulamalı Türkiye Çalışmaları (CATS) Kısmı Lideri Günter Seufert.
Türkiye Libya’ya asker yolladı. Suriye’de işgal ettiği yerler var. Irak’ın iç işlerine müdahale ediyor. Sizce Türkiye, Akdeniz ve Ortadoğu siyasetinde ne amaçlıyor?
Burada bana kalırsa Türkiye’nin ulusal güvenlik stratejisinin değiştiği görülüyor. Davutoğlu devrinde, hudut komşularıyla geçinmenin yolunun, iyi bağlar kurmaktan geçtiği fikri ön plandaydı. Fakat artık Türkiye hükümeti, “Türk’ün Türk’ten öbür dostu yok” hissine geri dönmüş durumda ve Anadolu’nun güvenliğinin sağlanmasının tek yolunun Anadolu dışında askeri mevcudiyetinin olması gerekliliği fikri hakim. Bu yaklaşım, yıllarca Türkiye’nin Kıbrıs askeri siyasetinde izlendi. Anadolu’nun güvenliği, Kıbrıs’ta Türkiye askerinin bulunmasına bağlandı. Bugün ona benzeyen bir yaklaşımı, Irak’ta, Kuzey Suriye’de, Libya’da ve “Mavi Vatan” ismi altında Doğu Akdeniz’de görüyoruz. Bu davranış modeli şuna işaret eder: Yeni Türkiye idare koalisyonu, gitgide artan İslami odaklı AKP ve silahlı kuvvetlerinin içinde bulunduğu çeşitli Avrupa ve Batı tersi akımlardan oluşuyor. Bu ittifakı bir ortada tutan ise, iç siyasetinden fazla çok özgüvenli ve askeri yüklü dış siyaset.
Yunanistan’ın da Türkiye’yi Akdeniz’de provoke ettiği düşünülebilir mi? Yunanistan, Türkiye Doğu Akdeniz’den gemilerini çekmedikçe görüşmeyi kabul etmiyor. Yunanistan bu bahiste yanlışsız bir siyaset izliyor mu?
Ben deniz hukukçusu değilim, lakin Yunanistan’ın da Türkiye’nin de daima azami getirileri talep eden bir tavır izlediklerini görüyoruz. Türkiye, deniz hukukuna karşıt adaların, genel olarak özel ekonomik bölge tesis etme kapasitesi olmadığını ileri sürmektedir. Öte yandan Yunanistan, Meis Adası üzere çok küçük adaların da, hem de coğrafik pozisyonlarına da bakmaksızın ana kara kadar özel ekonomik bölgeler oluşturabileceğini tez etmektedir. Bu türlü bir yaklaşım, Milletlerarası Adalet Divanı tarafından desteklenmemektedir. Bu yüzden iki tarafın da, daima azami getirileri talep eden durumda bulunduklarını ve iki tarafın da mutlak haklı olmadığını görüyor, çok büyük müzakere ve uzlaşma alanları olduğunu düşünüyorum. Biraz evvel de dediğim üzere, bu mevzuda iki devlet de, uyguladıkları politikayı memleketler arası deniz hukukuna dayandıramazlar. Yunanistan, kendisinin ekonomik bölgesi olarak gördüğü sulardan Türkiye donanması ve Türkiye tetkik gemileri çekilmediği sürece, askeri baskı altında bulunurken Türkiye’yle müzakere masasına oturmayacağını söz ediyor. Bence bu anlaşılabilir ve haklı bir tavır. AB’nin de bu yaklaşımı desteklediğini görüyoruz. Arbedenin konusunu, yani Münhasır Bölgelerin belirlenmesi ve siyasi stratejileri, yani askeri güçle bir buyruğu vaki oluşturmayı birbirinden ayırmak gerek. Zira Doğu Akdeniz’de bir statüko (status quo) var. Türkiye, bu statükoyu çok uzun yıllar pratikte kabul etmiş ve artık müzakere masasına oturmadan ve Memleketler arası Adalet Divanı’na başvurmadan, Yunanistan’ın hak tez ettiği sularda hem askeri güç göstererek, hem de araştırma yaparak karşı çıkıyor. Avrupa’ya gelince bence AB, Yunanistan’ın durumunu ve statükosunu fazla irdelenmeden benimsedikten sonra artık, daha istikrarlı, hakkaniyetli ve gerçekçi bir durum belirlemek zorunda. Yunanistan, müzakerelere hazır olduğunu ve hatta müzakerelerin sonuçsuz kalması durumunda Lahey’deki Memleketler arası Adalet Divanı’na başvurmayı kabul ettiğini açıkladı. Evet, Yunanistan’ın lehine bir statüko var lakin bu sürdürebilir bir statüko değil, lakin askeri baskı altında müzakereler başlatılamaz.
Kıbrıs meselesinin devam etmesi bu krizde barışçıl bir tahlil bulmayı imkânsız kılıyor mu?
Kıbrıs konusunda birinci olarak şunu söylemeliyim ki, Yunanistan hakkında belirttiğim, daima azami getirileri talep eden devlet olma tavrını Kıbrıs konusunda gözlemlemiyoruz. Zira Kıbrıs, ada olmasına karşın bağımsız bir ülkedir ve bu yüzden de hem Memleketler arası Adalet Divanı’nın yargısında olsun, hem de memleketler arası deniz hukukunda olsun, özel ekonomik bölge olma durumu su götürmez. Türkiye’nin sunduğu mantığa nazaran, bir ada devleti olduğu için örneğin Birleşik Krallık’ın da özel ekonomik bölgelerinin olmaması gerekiyor. Bu nedenle, Türkiye’nin argümanı olan, Kıbrıs’ın özel ekonomik bölge oluşturamaması, bence yanlıştır. Kıbrıs sorunun çözülmesi durumunda, Doğu Akdeniz’de tümüyle farklı bir atmosfer yaşanacağını düşünüyorum. Bu, Yunanistan ve Türkiye ortasındaki ilgiler için de geçerli. Türkiye hala Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanımıyor, Türkiye medyası bu ülkeyi “Güney Kıbrıs Rum Kesimi” olarak isimlendirmektedir. Türkiye bu konumuyla dünyada yalnızdır. Kıbrıs Cumhuriyeti, hâkim bir ülkedir ve dünyada hiç bir hükümet yahut memleketler arası kurum, Türkiye’nin durumunu desteklememektedir.
Geçtiğimiz perşembe Fransa Cumhurbaşkanı Macron “Türkiye Akdeniz’de bir partner değil. Erdoğan’a karşı tüm Avrupa katı ve güçlü durmalı” dedi. Macron’un dediklerini ve tutumunu nasıl yorumluyorsunuz?
Natürel ki Fransa kendi çıkarlarını da gözetiyor. Lakin bu da olağandır. Her ülke kendi menfaati için çalışıyor. Artık Fransa’nın Yunanistan’ı desteklemesi, elbette Fransa’nın Akdeniz’deki kendi çıkarlarını Türkiye tehdidi altında görmesiyle de alakalıdır. Bu siyasi bir realite.
Almanya Yunanistan’a tam takviye verdiğini açıkladı. Fakat iki ülke ortasında da arabuluculuk rolünü üstlendi. Bir haftadır da Almanya’dan bu mevzu hakkında bir açıklama duymuyoruz. Almanya yanlışsız bir duruş sergiliyor mu?
Almanya’nın arabuluculuğunun devam ettiği varsayımında bulunabiliriz. Öte yandan ABD Dışişleri Bakanı bu cumartesi Kıbrıs’taydı ve uzlaşma sağlanması pozisyonunda yardım teklif etti. Bunun dışında örneğin İsviçre ya da İtalya üzere öteki birçok ülke de bu cins tekliflerde bulundu. Almanya açısından bakacak olursam, Almanya’nın Türkiye’yle iyi bağlantılar sürdürmeyi istemesi, çıkarlarıyla yanlışsız orantılıdır. Ekonomik alakalar, göç siyaseti ve Almanya’da yaşayan Türkiye kökenliler nedeniyle iki ülke barışçıl bir biçimde yan yana durmayı tercih eder. Bu nedenlerden ötürü Almanya Akdeniz’le ilgili, Fransa’dan daha temkinli bir yaklaşım içerinde. Tartısını uzlaşma ve arabuluculuğa veriyor. Ancak biliyoruz ki, AB’de ortak bir siyaset bulmak her vakit zordur. Şu anda AB üye devletleri, ne Fransa’nın daha sert siyaseti ne de Almanya’nın daha temkinli siyaseti üzerinde fikir birliği oluşturabildiler. Bu yüzden Fransa ve Almanya’nın farklı politik yaklaşımlarını elden geldiğince bir kesim da olsa ortaklaştırmaları ve bu yolda tahlil aramaları gerektiğini düşünüyorum. AB “Evet, Türkiye’nin sunduğu kimi argümanlardan ötürü Doğu Akdeniz’deki bu statüko gözden geçirilmeli” diyerek, Türkiye’yle Avrupa ortasındaki iyi ilgileri sürdürebilmek ismine, Türkiye’yi çıkarları için ne kadar destekleyebileceğini düşünmek zorunda. Lakin AB Türkiye’nin makul istekleri yerine getirilse de Türkiye daha barışçıl, daha az saldırgan, daha az özgüvenli bir siyasete döneceğinden emin olabilir mi? AB bu soruyu da kendine sormak zorunda. Türkiye, deniz kuvvetlerini fevkalâde bir biçimde güçlendiriyor. Akdeniz’in doğusunda ve Afrika’da büyük maksatları var. Müslüman Kardeşler’e yönelik takviye siyasetinden ötürü İsrail, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri tarafından tehdit olarak algılanıyor. AB, Türkiye için genişletilmiş gümrük birliği üzere Türkiye’ye cazip gelen tekliflerini barındıran bir paket hazırlamalı, ilgiler iyileşsin diye. Lakin, Ankara’nın şu anda izlediği “Anadolu’yu korumak için her yerde askeri konuşlanma gereklidir” siyasetinin, bölgeye barış getiren bir anlayış olmadığının da altı çizilmelidir.
Akdeniz krizinde “Bu sorunu fakat Angela Merkel çözebilir; Erdoğan da, Miçotakis de yalnızca Merkel’i dinler” deniliyor. Bu gerçek mu, sizce bu sorunu yalnızca Angela Merkel mi çözebilir?
Türkiye’de, AB ve Almanya’yla ilgili birbiriyle büsbütün çelişkili telaffuzlar olduğunu düşünüyorum. AB’nin dış siyasette harekete geçmekten ve ortak bir dış siyaset bulmaktan aciz olduğu söylemi var. Ve bu telaffuzların de doğruluk hissesi fazla. Bunun yanında, aslında Almanya’nın AB’ye hakim olduğu ve öteki ülkeleri kendi siyasetlerini izlemeye zorlayabileceği bir telaffuz de var. Bu büsbütün gerçek dışıdır. Euro krizinde Almanya için ortak bir pozisyon bulmanın ne derece sıkıntı olduğunu gördük. Mülteci siyasetinde Almanya’nın ortak bir Avrupa çizgisine ulaşmada ne kadar uğraştığını hepimiz izledik.
AB Türkiye’ye karşı sert yaptırımlar uygulamalı mı?
Bunu bilemiyorum! Aslında Türkiye’deki beşerler bunu en iyi halde iddia edebilir. Türkiye hükümetinin muhtemel yaptırımlara nasıl reaksiyon vereceğini bilemiyorum. Tek bildiğim, Türkiye’nin borçlarını yine finanse etmekte ve borçlarını devretmekte büyük zorluklar yaşadığı. İç, ekonomik ve dış siyasete hâkim olan şu anki siyasetin, son yıllarda Türkiye’deki ekonomik büyümeye katkı sağlamadığını biliyorum. Askeri harekâta değil, daha çok ticari münasebetlere odaklanan evvelki siyasetin, Türkiye için çok daha başarılı olduğunu gördük. Lakin Türkiye’de bunu fark edip, mevcut siyaseti eleştirecek kadar güçlü seslerin olup olmadığını değerlendiremiyorum.
Birçokları bilhassa de hükümet etrafları AB’nin de Türkiye’ye gereksinimi olduğunu ve Türkiye‘ye yaptırım uygulayamayacağını savunuyor. AB iktisadının de zara göreceğine inanıyorlar. Bu gerçekçi bir tavır mu?
Evet, tabi ki AB’nin Türkiye’ye muhtaçlığı var. Ekonomik yakın ilgiler kurulunca bu böyledir. Ekonomiyi etkileyen politik bir kriz oluştuğunda, bu her iki tarafın da ziyanına olur. Elbette, Türkiye ile siyasi ilgiler bozulur, kopma noktasına gelirse, Almanya dâhil birçok AB ülkesi ekonomik olarak ziyan görür. Lakin bu durum illaki otomatik olarak ortaya çıkmak zorunda değil. Örneğin İsrail’le Türkiye münasebetlerinde bunu görüyoruz: Her iki ülkenin de başka ülkede büyükelçisi yok ve her iki tarafında çok agresif telaffuzları var. Lakin ekonomik alışverişleri son yıllarda katlandı. Türkiye, Mısır’la etkin ticaret yapmaya devam ediyor. Siyasi bağlantılar berbata gittiğinde, otomatik olarak iktisadın ziyana uğrayacağı manasına gelmez. Yaptırımlar uygulansa bile, Türkiye’nin AB’ye ihracatını durdurmayacağına eminim. Zira bu kendi iktisadının ziyanına olacaktır. O yüzden bu hususa şöyle bakıyorum: Her iki ekonomiyi de olumsuz etkileyecektir. Lakin ne Türkiye’de ne de AB’de ekonomik felakete yol açacaktır.
Erdoğan AB’ye tekrar yüzünü döner AB’nin talep ettiği insan hakları ve hukuk devleti olma kriterlerini yerine getirmeye çalışır mı? Yoksa artık bunun için çok mu geç?
Erdoğan’la tekrar ikili bağlara girmek, AB’yi elbette çok memnun edecektir -bu alışılmış ki Türkiye’nin ekonomik kalkınmasına da direkt yarar sağlar. Biliyorsunuz, şu anda derinleşen gümrük birliği müzakereleri bile, sürdürülen insan hakları ve hukukun üstünlüğüyle ilgili içler acısı iç siyaset nedeniyle askıya alındı. Bu, zıt istikamete atılacak küçük adımların dahi, Türkiye ile ekonomik bağların güçlendirilmesinin, Türkiye’yi Avrupa’da tutma eforlarının ve çok daha fazla alan bırakmasını kolaylaştıracağı manasına gelir. Fakat burada olumlu sinyaller göndermeye hazır olup olmadığı ve AB ile bu ekonomik ilişkinin kendisi için kıymetli olup olmadığı, Türkiye hükümetine kalmış. Şu anda bu türlü gayretler göremiyorum, lakin gerçekleşecek olursa, olağan ki çok mutlu olurdum. Türkiye’nin Erdoğan hükümeti altında yine sahiden demokratik ıslahatlar yapıp yapamayacağı konusunda fikir yürütmüyorum.
İki ülke ortasında yaşanan bu kriz barışçıl çözülebilir mi?
Türk-Yunan ilgilerinin lakin barışçıl bir formda çözülebileceğini düşünüyorum. Ancak tıpkı vakitte mevcut durumun tehlikeli olduğunu da düşünüyorum, zira Yunanistan ve Türkiye ile evvelki gerginliklerde arabuluculuk yapan bir ABD vardı. Ayrıyeten bu yalnızca Yunanistan ve Türkiye ortasında bir kavgaydı. Ama artık Türkiye, Yunanistan, İsrail, Mısır, Fransa ortasında bir gerginlik var, çok daha büyük ve çok daha güç. Tarafları muhakkak bir tahlile zorlama gücüne sahip ABD üzere bir güç yok ortada. Ve öteki bir büyük fark: Daha evvelki krizlerde aslında iki statüko güç vardı. Evvelce de krizler vardı, örneğin Kardak kayalıkları konusu, lakin bu iki güçten hiçbiri, apansızın kendini bu statükoyu değiştirebilecek kadar güçlü bir pozisyonda hissetmemiş ve statükoyu değiştirebileceğine inanmamıştı. Statükonun nasıl yorumlanacağı konusundaki tartışmalardı. Bugün büsbütün farklı bir durumdayız: Askeri ve mali açıdan son derece zayıf bir Yunanistan ve artık ekonomik-politik olarak eskisi kadar cazibeli olmayan AB var. Ve öbür tarafta kendini çok güçlü hisseden ve komşularına göre çok güçlü olan bir Türkiye var. Türkiye, ekonomik ve askeri açıdan bölgede bir güç merkezi. Bu, Türkiye’nin revizyonist politikayı değiştirmeye yönelik siyasetleri mümkün kılar. Elbette, evvelki krizlere nazaran çok farklı, daha fazla dinamikler var. Bu da askeri çatışmaların çıkma mümkünlüğünü çok daha yükseltiyor.
Her iki ülke de, Fransa da NATO üyesiler . NATO ülkeleri olmalarının bir ehemmiyeti yok mu? Birbirleriyle savaşabilirler mi?
On yıl evvel Avrupa’daki yahut ABD’deki uzmanlara bir NATO üyesinin, NATO uçaklarını düşürmek için gelişmiş bir Rus silah sistemi satın almasının mümkün olup olmadığını sorsaydınız, çabucak hepsi “Hayır, bu mümkün değil” derlerdi. Yeniden bir 15 yıl evvel bir NATO üyesinin diğer bir NATO üyesini, kendi ulusal güvenliğine yönelik merkezi bir tehdit olarak görüp görmediğini sormuş olsaydınız, tüm NATO üyeleri “Hayır, bu mümkün değil” kaygısı. Fakat bildiğiniz üzere, ABD’nin Suriye siyaseti Türkiye tarafından ulusal güvenliğine yönelik merkezi bir tehdit olarak algılanıyor. Öbür bir deyişle, bugün büsbütün farklı bir dış siyaset bağlamı ve NATO hakkında eskisinden büsbütün farklı bir bakış açısı var. Artık Türkiye’nin, ABD ve muhtemelen birçok AB ülkelerinden çok farklı bir tehdit algısı mevcut, yani ortak bir tehdit algısı yok, Rusya’nın Kırım’da ve Belarus’ta sürdürdüğü siyasetine karşın. Türkiye için Rusya artık stratejik bir ortak. Birçok açıklamada bunu okuyabiliriz. Hasebiyle NATO’da, 10 yıl evvel mümkün olamayacak siyasi ve fikir ayrılıkları var. Şu anda çok şey değişiyor. Türkçe’de “Yeni bir dünya kurulur, Türkiye orada yerini alır” denir. Bu bu türlü lakin yalnızca Türkiye için durum bu türlü değil, herkesin dünyadaki yerini yine tayin etmesi gerek. Bu çok öngörülemez ve çok tehlikeli bir geçiş durumu. Bu geçiş basamağı, Türkiye tarafından büyük fırsatları içeren bir devir olarak algılarken, Avrupa bu geçiş basamağını bir tehdit olarak görüyor. Türkiye, bunu daha iyi bir pozisyona gelme talihi olarak pahalandırıyor. Bu nedenle kendine çok güveniyor, ordusunu daha fazla silahlandırıyor ve çatışma siyasetiyle ilerleme kaydettiğine inanıyor. Asıl soru bunun yanlışsız strateji olup olmadığıdır. Güzel bağlantıların ve milletlerarası bağların Türkiye’yi ileriye taşıyacağının mı yanlışsız strateji olduğu, yoksa bu geçiş devrinde hudut komşularına karşı hareketlilik içinde kendi gücüne güvenmenin mi hakikat strateji olduğu vakit içinde görülecek.
Gazete Duvar
