Direktör Güçlü Yaman, Sudanlı Aamir Ageeb’in hayat hikâyesini anlattığı “Dönüşü Olmayan Yolculuk” isimli sinemasını izleyicilere sundu. 2010 prodüksiyonu olan ve dünyanın pek çok şenliğinde gösterilen sinema, 2011 Milan Sinema Şenliği En Uygun Kısa Sinema, 2011 Akbank Kısa Sinema Şenliği En Güzel Sinema, 2010 Alman İnsan Hakları Sinema Mükafatı, 2010 Jan Machulski Sinema Fesitvali 2. En Güzel Sinema, 2011 Minghella Sinema Şenliği En Yeterli İnsan Hakları Sineması, 2010 Altın Portakal Sinema Şenliği Hususî Jüri Armağanı ve 2011 Telluride Sinema Şenliği üzere birçok milletlerarası şenlikten armağan aldı.
Direktör Güçlü Yaman ile “Dönüşü Olmayan Yolculuk”u, sinemanın çekimlerini ve göç temasının filmde mekan almasını konuştuk.
Sinemanız “Dönüşü Olmayan Yolculuk”u geçtiğimiz günlerde erişime açtınız. Nasıl geri dönüşler aldınız?
Umumî olarak olumlu, olumlu dönüşler aldım. İngilizce altyazılı sinema paylaşımımda biri, polislere haklılık veren, probleme onlar açısından yaklaşan, “kendilerini korumak için tedbir almaları gerekirdi” halinde bir icmal yapmıştı. Aldığım en negatif tefsir buydu sanırım.
Sinemanın hikâyesi nasıl gelişti, çekmeye nasıl karar verdiniz? “Dönüşü Olmayan Yolculuk”, sizin için ne söz ediyor?
Aamir Ageeb’in hikayesinde değişik olan bir şey var. Savaştan ötürü ailesinde kayıpları olan bu insan aslında savaş olan bir devletten, Sudan’dan geliyor. Bu kaidelerde savaştan kaçıyor. Gittiği memlekette de ölüyor. Yani, canını kurtarmak için inançlı olduğunu düşündüğü bir memlekete gidiyor ancak bu devlette ölüyor. Bu çok acayip bir durum. Esas hikâyedeki çarpıcı olan şeylerden biri buydu benim için. Tıpkı vakitte, bu sinema 10 yıl evvel, küreselleşme konusunun daha tanınan olduğu devirlerde çekildi. Küreselleşme, sadece kapital hareketliliğiyle açıklanabilecek bir şey değil; tıpkı vakitte karşıt tarafından bakıldığında da kişilerin, memleketlerinden farklı bir devlete göçmeleri üzere bir küreselleşme de var. Aradaki fark, 2. durumda hudutların kişilere sıkıca kapanması. Benim mevzuyla ilgilenmeme neden olan esas şeyler bunlardı. Sinemada Aamir’in yaşadıkları, başına gelen hadiselerin tamamı bir felaketler zinciri denilebilecek şeyler. Bir de bunun üzerinde o uçakta yaşanan durum, o kadar çok insanın olduğu bir ortamda bu türlü bir vukuatın yaşanması da çok dikkatimi çekmişti.
Ben bu sineması hadise olduktan 11 yıl sonra çektim. Hadise esasen olduktan sonra basında çok yan almış, çok iyi dokümantasyonu yapılmıştı. Yargılanan 3 polisin dava sürecinde geçen dava evraklarını bulabilme ihtimalim vardı. Duruşmanın protokolünü tutan, internetten yayınlayan beşerler vardı. Avrupa’da buna misal birçok hadise yaşanıyor gelgelelim bunların arasında bu hadise yazılı olarak en iyi halde belgeleneniydi. Bir sinema çekmek istediğinizde, yepyeni bir hadise anlatmayı istediğinizde en büyük avantaj dokümantasyonu yapılmış bir şeye ulaşabilmek. O yüzden bunu seçtim. Benim istediğim, yaşanan hadiseleri olabildiğince özgününe yakın bir formda anlatabilmekti.
Sinema sahnelerindeki gerçekçilik tesirini nasıl verdiniz? Sinemanın çekim aşamaları nasıl bir süreçti?
Bence bu etkiyi yaratan en kıymetli şey, orada kameranın nasıl kullanıldığı. Bunu, böylesi bir kamera estetiğini ben yaratmadım elbette. Bu sinema üzere, el kamerasıyla çekilen öbür sinemalar de var. Filmde Dogma akımına da bakacak olursak; bu akıma makul biçimde çekilen sinemalarda de, beşerler aktarılan vaka kurgulanmamış da sahiden oluyormuş hissine kapılıyor. Örneğin ben bu kamera estetiğini uygulayabilmek için tatile gidip amatör medya çeken kişilerin görüntülerini izlediğimi hatırlıyorum. O etkiyi yaratan şey herhalde bu. Güya profesyonel değilmiş, tesadüfen çekiliyormuş gibi…
Sinemada uçaktaki sahnede kamera Aamir’e çok yaklaşamaz mesela, kişileri da sırtlarından çeker. Güya oradan yanlışlıkla biri geçiyormuş da o çekmiş üzeredir. Bunların hepsi amatör olanı taklit etmeye çalışan bir şey aslında.
ABD’nin Minneapolis kentinde bir polis memurunun George Floyd’u öldürürken Floyd’un “Nefes alamıyorum” diye seslenmesi neredeyse tüm dünyada reaksiyon toplayarak gündem oldu ve beşerler birçok memlekette protestolar ile polis şiddeti ve ırkçılığa karşı seslerini duyurmaya çalışıyor. “Dönüşü Olmayan Yolculuk”la anlattığınız hikâye ile görüyoruz ki “Nefes alamıyorum” çok evvelce beri varmış… Bu bahis hakkında neler söylemek istersiniz?
Bu hadiselerde “Nefes alamıyorum” cümlesini söyleyen beşerler, polisleri “ben ölüyorum” demeye çalışarak uyarıyorlar aslında. Vukuat bu yani, durumlarını bildirmelerine karşın öldürülüyorlar. Bu sorunlarda daima ‘Polis ne yapabilir?’ konusu tartışılır. Mesela Aamir uçakta kalkıyor, bağırıyor, bir direniş gösteriyor. Polisin de bir vaziyet geliştirmesi olağan karşılanabilir, ancak polis nereye kadar gidebilir, ne yapabilir? Orantılı güç pratik sıkıntısındaki gibi… Bir alandan sonra o insan artık “Nefes alamıyorum” diyerek durumun istenilmeyen olduğunu, buna nazaran davranılması gerektiğini aksi halde öleceğini belirtiyor aslında. Bunu bile bile öldürüyorlar. Bütün sıkıntı, hadise bu noktaya geldikten sonra polisin nasıl müdahale ettiği. Bence ırkçılığın somut olarak ortaya çıktığını konum burası. “Bu olağan bir güç tasarrufu mı yoksa öbür bir şey de mi var?” diye düşünülmesi gereken nokta burası.
İnsanlığın varoluşundan bu yana en büyük meselesinin barınma ve aidiyet duygusu olduğu göz önüne alındığında, bir tarafa ilişkin olma isteğinin gerçekliğin kurgulanması ile ya da gerçek hikâyeler üzerinden beyazperdede de sık sık mekan alması kaçınılmaz. Siz bu temanın filmde nokta alması hakkında ne düşünüyorsunuz? Ne üzere tesirleri var sizce?
Kendi sinemam açısından yaklaşayım. Çok sayıda gösterimine katıldım, sinemanın akabinde kişilerin ‘Bu kadar da olmaz’ dediklerini gördüm. Başkaca şöyle hadiseler da yaşandı. Kişiler uçağa biniyorlar, bakıyorlar art sırada bir kişisi polisler başlamış, hudut dışı edecekler. Bunu görünce uçaktaki diğer kişileri bu bahiste bilgilendirerek, “Uluslararası kanunlara nazaran kimse kendi isteği dışında çetinle öteki bir bölgeye götürülemez. Bu nedenle ayağa kalkın, bu durumu protesto edelim, o beşerler götürülmesin” diyen beşerler oldu. Belirli sayıda insan ayağa kalkınca da haliyle uçak güvenlik nedeniyle kalkamıyor. Bu biçimde iptal edilen birtakım hudut dışılar oldu. Tahminen sinemaların böylesi hadiselerin yaşanmasında eği oluyordur.
Kimse isteyerek göç etmez elbette, her göçün bir nedeni vardır ve bu çoğunlukla bir zorunluluktur. Lakin göçmenlik yalnızca göçmenlerle ilgili bir sorun olarak tartışılıyor. Siz umum hatlarıyla, göç ve göçmenlik üzerine neler söylersiniz? Göçmen sorunu hakkında ne düşünüyorsunuz, neler yapılabilir, neler yapılmalı?
En büyük göçler savaşlar nedeniyle yaşanıyor. Şayet kişilerin göç etmesini istemiyorsak o göç veren nahiyeyi ya da ülkeyi daha fazla savaşın içine atacak müdahalelerden kaçınıp savaşı sonlandırabilecek barışçıl prosedürler üzerine yoğunlaşılması gerekir. Bu mealde herkesin kendi hükümetine reaksiyon göstermesi gerekiyor.
Gazete Duvar
