Medya ombudsmanı Faruk Bildirici, Basın İlan Kurumu’nun verdiği cezaların tahlilini yaptığı yazısında, kurumun resmi ilanları internette haber yapanlara ek ödeme yapma kararının etik dışı olduğunu vurguladı.
Bildirici, şahsî sitesindeki ‘Basın İlan’da yıllık ceza rekoru ve habere rüşvet teklifi!’ başlıklı yazısında CİMER’e “Basın İlan Kurumu, 2020 yılı içerisinde hangi medya kuruluşlarına, hangi münasebetlerle ve ne kadar vadeli resmi ilan kesme cezaları vermiştir?” diye sorduğunu ve 20 gün sonra şu karşılığı aldığını aktardı:
TOPLAM 803 GÜNLÜK CEZA: REKOR
“Resmi ilan yayınlama hakkını haiz gazetelerin türlü denetleme, tetkik ve denetimleri sonucu 2020 yılı içerisinde mevzuatla yükletilen kaideleri ihlal etmeleri nedeniyle 231 günlük, Basın Ahlak Asıllarının ihlal edildiğinin tespitine ait olarak 572 gün olmak üzere toplam 803 günlük resmi ilan ve reklam kesme müeyyidesi kararı alınmıştır.”
Bunun bir rekor olduğunu belirten Bildirici şunları yazdı:
“Basın İlan’ın geçmiş yıllarını biliyorum, maddede resmi ilan kesme cezasının limiti 60 gün olsa da o kadar büyük cezalar verilmezdi. 2000’li yıllarda bir yıl içerisinde verilen cezaların toplamı 100 günü bile geçmezdi. Zira gerek teknik eksiklikler gerekse “ahlak asıllarını ihlal” nedeniyle ekseriyetle birer-ikişer günlük cezalar verilirdi. Cezadan çok ikaz olsun istenirdi bu kararlarla.
Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Fahrettin Altun’un şikayeti üzerine Cumhuriyet’e ve Ragıp Zarakolu’nun “Makus bahttan kaçış yok” başlıklı yazısı nedeniyle Evrensel’e 45’er gün resmi ilan kesme cezası verilmesi üzere cezalar görüldük bir uygulama değildi.
Hatta AKP iktidarı devrinde 2010 yılında Hürriyet gazetesi Başyazarı Oktay Ekşi’nin hükümete yönelik “Bu zihniyet analarını da satar” cümlesi iktidar etraflarının büyük yansısını çekmiş, Basın İlan Kurumu (BİK) Hürriyet’e yalnızca bir günlük resmi ilan kesme cezası vermişti.
Resmi ilan kesme cezaları sonraki yıllarda giderek artsa da 2015 yılında İstanbul Cumhuriyet Savcısı Mehmet Selim Kiraz’ı öldüren iki DHKP-C militanı ile birlikte göründüğü “propaganda” fotoğrafını yayımlayan 39 gazeteye bile 1 ile 12 gün ortasında değişen ilan kesme cezaları verilmişti.
…
İdare Konseyi toplantı açıklamalarına yansımayan cezalar var mı bilemiyorum; fakat benim kendi açıklamalarından derlediğim datalara nazaran, BİK’in bir yıl içerisinde İstanbul’da yayınlanan gazetelere verdiği cezaların toplamı 376 gün.
Cezalandırılan gazeteler hangileri? CHP Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer’in açıkladığı 2020 Basın Özgürlüğü Raporu’na nazaran, BİK, Cumhuriyet’e 110 gün, Birgün’e 112 gün, Evrensel’e 65 gün, Korkusuz’a 29 gün, Sözcü’ye 17 gün ilan kesme cezası vermiş. İstanbul’da yayımlanan beş gazeteye verilen cezaların toplamı 333 gün yapıyor. Demek ki, BİK’in 2020 yılı içerisinde İstanbul’daki gazetelere verdiği cezaların yüzde 88’i bu beş gazeteye verilmiş!
2020 yılı içerisinde İstanbul dışındaki vilayetlerde yayınlanan gazeteler verilen 427 günlük cezanın hangi gazetelere verildiğiyle ilgili data yok. Ancak bu cezaların da iktidar yanlısı olmayan bağımsız ve eleştirel gazetelere verildiğini varsayım etmek güç olmasa gerek.
İnternet sitelerine yasadışı kontrol
1961 yılında çıkarılan 195 sayılı yasaya nazaran, BİK’in misyon alanı gazete ve dergilerle sonlu. Gerçekten BİK’in, CİMER aracılığıyla benim soruma verdiği cevapta da misyon alanının basılı medya kuruluşlarıyla hudutlu olduğu kabul ediliyor:
“..Kurumumuzun vazifesi resmi ilan ve reklamların periyodik yayınlarda (Gazete ve Dergilerde) yayınlatılmasına aracılık etmektir. Kurumumuz resmi ilanların, gazetelerde niyet ve fikir ayrımı gözetilmeksizin yayınlatılmasına aracı olmaktadır.”
Lakin BİK, 2019 yılı ortalarından bu yana maddede olmayan bir yetkiyi kendisinde görerek, gazetelerin internet sitelerini de inceliyor; buralardaki yayınlar nedeniyle de resmi ilan kesme cezaları veriyor.
Haber yapana rüşvet teklifi
BİK, gazetelerin internet sitelerini denetlemekle kalmadı, “ilan.gov.tr” isimli bir portal kurarak resmi ilan ve reklamları dijital mecrada da yayınlamaya başladı. Hatta 30 Aralık 2020’de gazetelere bir genelge göndererek, resmi ilan ve reklamların internet sitelerinde yayımlanması halinde bunlar için gazetelere ek ödeme yapılacağını duyurdu. Genelgede, “kişisel data içermeyen, haber pahası taşıyan ve kamunun genelini ilgilendirenleri gazetecilik mesleğinin genel kuralları çerçevesinde” linkini de vererek yayınlamalarının teşvik edileceği tabir edildi.
“.. Kurumumuzun ilan portalı ilan.gov.tr dijital pano uygulamasına kendi internet (haber) sitesinin ana sayfasında görünür alanda yer veren ve ilan portalından Kurumumuz Genel Müdürlüğünün belirleyeceği ilanlardan en az üç farklı ilanı kaynak göstererek her gün kendisine ilişkin internet (haber) sitesinde Kurumumuz Genel Müdürlüğünün belirleyeceği halde kullanıp ilan portalındaki ilgili ilanın linkini koyan gazetelere 1/6 oranında ek gösterge verilmesine karar verilmiştir.”
BİK İdare Kurulu’nun bu halde haber yapılan ilanlar için para ödemesi, gazetecilik unsurlarına karşıt. Gazeteci, parayla haber yapmaz. Şayet resmi ilanların ortasında haber pahası taşıyanlar olursa bunlar editöryal tercihle haber yapılabilir.
Ancak BİK’in belirleyeceği ilanlar ortasından seçilerek haber yapılması halinde para ödeneceğini yani “rüşvet” verileceğini duyurmak, “Basın Ahlak Esasları”nı denetleyen bir kuruluşun varlık nedeniyle çelişiyor.
YAZININ TAMAMI
Gazete Duvar