Michelle Starr
Cassini-Huygens uzay sondası, Satürn’ün aylarından biri olan Enceladus’un derinlerinden uzaya püskürtülen tuzlu bulutların ortasından geçtiğinde, beklemediğimiz bir tespit yaptı: Dünya’da okyanus tabanındaki hidrotermal bacalarla da irtibatlandırılan bileşiklerden oluşan bir küme husus saptadı.
Astrobiyologların dikkatini, bilhassa de tüy gibisi bulutlarda bulunan metan ölçüsü çekti; garip biçimde yüksek görünüyordu. Hâl böyleyken de bu bolluğun sorumlusunun bilinen jeokimyasal (yani biyolojik olmayan) süreçler olması ihtimali varlığını koruyordu.
BİR İHTİMAL DAHA VAR
Şimdiyse bu durum değişti. Bilim insanları, bilinen hiçbir sürecin Enceladus’tan püskürtülen ölçülerde metanı uzaya savuramayacağını saptadılar. Bu, bilinmeyen bir süreç olabileceği ya da sürecin biyolojik kökenli olabileceği manasına geliyor.
Arizona Üniversitesi’nden biyolog Regis Ferriere, “Cassini’nin tespit ettiği şaşırtan seviyede büyük ölçülerdeki metan, Dünya’da dihidrojeni ‘yiyen’ ve metan üreten mikroplarla açıklanabilir mi sorusunun karşılığını bilmek istedik” diyor.
“Enceladus’un deniz tabanında ‘metanojen’ ismiyle bilinen bu tıp mikropların aranması, birkaç on yıldan beri görülmeyen son derece güç derin dalış misyonlarını gerektirecek.”
Sırf oradan küçük bir örnek alıp göz atamıyor olmamız, bu şeyleri anlamak doğrultusunda elimizde hiçbir araç bulunmadığı manasına gelmiyor. Araştırmacılar, bilinen değişkenleri, yani burada, Dünya’da metan üreten süreçleri kullanarak matematiksel modellemeler geliştirdiler.
Enceladus büyüleyici bir yer. Güneş’ten çok uzak ve kalın bir buzul katmanla kaplı. Tıpkı vakitte, bu buzun altında dinamik, akıntıları ve ömür için gerekli bileşenleri barındırabilecek engin bir global okyanus yatıyor.
GEREKSİNİM DUYULAN ISI TERMAL BACALARDAN SAĞLANABİLİR
Rastgele biri, Güneş’ten bu kadar uzakta bulunan bir okyanus dünyasının ömrü desteklemek noktasında çok soğuk olabileceğini düşünebilir; buna rağmen, bu denklemdeki gezegensel gelgit kuvvetleri, uydunun iç kısımlarını ısıtıyor olabilir.
Bu durum sırf global okyanusun donmasını önlemeye yardım etmekle kalmaz, birebir vakitte hidrotermal bacaların var olduğu manasına da gelebilir. Bunlar, isminden da anlaşılacağı üzere, sıcak iç katmanlardan yükselen ısının etraftaki okyanusa karıştığı, okyanus tabanındaki bir çeşit havalandırma delikleridir.
Yeryüzünde, bilhassa bu bacalar ilgi cazip ekosistemlerdir: Burada gelişen ömür, Güneş’e muhtaçlık duyulan fotosentezden çok, ‘kemosentez’ diye anılan ve kimyasal yansımalara dayanan bir besin ağı içerisinde bunu gerçekleştirir.
Hasılı, şayet Enceladus’ta hidrotermal bacalar mevcutsa -ve eldeki tüm işaretler büyük bir olasılığın kelam konusu olduğunu gösteriyor üzere görünüyorsa-, bu durumda bildiğimiz çeşitten ömrü az ya da çok destekleyebilirler.
Cassini sondasının Enceladus’un bulutlarında saptadığı hidrotermal deliklerle bağlantılı olabilecek bileşikler ortasında metan, dihidrojen ve karbondioksit mevcuttu. Araştırma grubu, nispeten bol ölçüdeki bu bileşikleri tekrar üretip üretemeyeceklerini görmek gayesiyle bilinen biyolojik ve jeokimyasal süreçleri de modellemelerine dahil etti.
Birinci adım, dihidrojenin ne kadar bol olduğuna bakmak ve hidrotermal aktiviteyle üretilip üretilemeyeceğini anlamaktı. Ardından, bir sonraki adım, bir hidrojenotrofik metanojen nüfusunu* beslemenin kâfi olup olmayacağını tespit etmekti. Burada yani Dünya’da, bu organizmalar metan üretmek için moleküler hidrojen ve karbondioksiti sindirebilen arkelerdir (tek hücreli mikroorganizmalar).
Ferriere, “Yalnızca Cassini’nin yaptığı müşahedelerin ömür için elverişli bir ortam sunup sunmadığını değerlendirmekle kalmayıp, tıpkı vakitte Enceladus’un deniz tabanında metanojenez** gerçekleşen bir durumda yapılması beklenen müşahedeler hakkında nicel varsayımlar yürütebiliriz” diyor.
JEOKİMYASAL SÜREÇLER METAN SEVİYESİNİ AÇIKLAMAYA YETMİYOR
Araştırma, deniz tabanının ve hidrotermal bacaların sıcaklığını ve bu mikroplardan oluşan bir topluluğun etrafları üzerindeki tesirini dikkate alarak titizlikle yürütüldü. Sonuçta, araştırma grubu, gözlemlenen metan bolluğunun bilinen jeokimyasal süreçlerin bir sonucu olamayacak derecede yüksek olduğunu ortaya çıkardı.
Bu durum, Enceladus’taki okyanusun karanlık tabanlarında mikropların yaşıyor olabileceği manasına geliyor.
Elbette, yegâne açıklama bu değil. Enceladus’ta bu bileşiği üreten şey, Dünya’da gerçekleşmeyen bir kadro jeokimyasal süreçler de olabilir.
Mesela, oluşan ilkel metan, Güneş Sistemi’nin oluşumu esnasında Güneş bulutsularından yakalanarak uydunun içinde sıkışmış ve bu birikinti dışarı sızıyor olabilir. Bir öbür ihtimal, bir yan eser olarak metan üreten ilkel organik hususların parçalanması süreci olabilir. Bu kaynakların modellenmesi sıkıntı olsa da her şeye karşın bir etken olabilirler.
Grup, araştırmasında sırf Enceladus’taki hayat mümkünlüğünü belirlemek istedi.
Ferriere “Açık biçimde konuşursak, Enceladus’taki okyanusta hayatın var olduğu sonucuna ulaşmıyoruz. Bundan fazla, Enceladus’taki hidrotermal bacaların Dünya’dakilere benzeyen mikroorganizmalar açısından ne kadar yaşanabilir olabileceğini anlamak istedik. Büyük ihtimalle, modellerimize nazaran Cassini dataları bize bunu söylüyor” diyor.
ÖMÜR MÜMKÜNLÜĞÜNÜ YOK SAYAMAYIZ
“Ve biyolojik metanojenez elimizdeki datalarla uyumlu görünüyor. Farklı biçimde söylersek, ‘yaşam hipotezini’ çok derecede imkânsız diyerek bir kenara atamayız. Ömür hipotezini olumsuzlamak için gelecekte gerçekleştirilecek vazifelerde toplanacak daha fazla bilgiye gereksinimimiz var.”
Şu anda Enceladus’u ziyaret etmek üzere planlanmış özel bir vazife bulunmuyor; ama Güneş Sistemi’nde, bu buzul ayın yaşama elverişli olup olmadığıyla ilgili daha fazla bilgi sağlayabilecek yeni vazifeleri bekleyen emsal buzul objeler mevcut.
Europa Clipper, Jüpiter’in buzlu ve (büyük olasılıkla) gayzerler püskürten Europa’yı araştırma gayesiyle gönderiliyor ve ‘JUpiter ICy moons Explorer’ (JUICE) isimli uzay aracı da tıpkı alanda araştırma yürütecek.
Enceladus’ta yürütülmek üzere farklı araştırmalar da önerildi ve bu tuhaf, donmuş dünyayı tekrar ziyaret etmek ve yeni müşahedeler gerçekleştirmek için gitgide artan bir ilgi mevcut üzere görünüyor.
Araştırmacılar, yazdıkları makalede, “Buna misal bilgiler, Cassini’nin müşahedelerini metanojenez gerektirmeden açıklayabilecek abiyotik [biyolojik olmayan] metan kaynaklarını tanımlama konusunda kritik biçimde gereklidir” diyorlar.
Araştırma, Nature Astronomy mecmuasında yayınlandı.
*Metanojenler, çok düşük oksijen şartlarında metabolizmanın bir yan eseri olarak metan üreten bir tıp mikroorganizmadır.
**Metanojenez yahut biyometanasyon, metanojenler diye bilinen mikroplar tarafından gerçekleştirilen metan oluşumu sürecidir. Metan üretimi, mikrobiyal metabolizmanın değerli ve yaygın bir halidir.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
