Michelle Starr
Aslında var olmaması gereken bir galaksinin gizemine dair artık elimizde bir tahlil olabilir. 2016 yılında yüzde 99,99’unun karanlık husustan oluştuğu saptanmış soluk bir gökada olan ‘Dragonfly 44’ yakından incelendi ve daha düşük düzeyde, daha olağan bir karanlık husus oranına ulaşıldı.
Araştırmacılara nazaran, bu durum, galaksi oluşum modellerimizi gözden geçirerek nasıl bu kadar çok bir uç kıymet üretebileceklerini anlamaya çalışmamıza gerek olmadığı manasına geliyor; yani her şey büsbütün olağan görünüyor.
‘ANORMAL’ OLMADIĞI ANLAŞILDI
Hollanda’da bulunan Kapteyn Astronomi Enstitüsü’nden astronom Teymoor Saifollahi, “Dragonfly 44 (DF44), uzun yıllar boyunca, var olan galaksi oluşum modelleri ile açıklanamayan bir anormallik olageldi” diyor ve ekliyor: ““Artık daha evvelki sonuçların yanılgılı olduğunu ve DF44’ün olağandışı bir olgu olmadığını öğrendik. Şimdi yola devam etme vakti.”
Karanlık unsur, kozmik bir sorunun en zorlayıcı özelliklerinden biridir. Ne olduğunu bilmiyoruz. Herhangi bir elektromanyetik radyasyonu emmediği, yansıtmadığı ya da yaymadığı için varlığını direkt tespit edemeyiz. Yine de, kütle çekimi nedeniyle kimi şeylerin hareket etme formuna bakarak -galaksilerin dönüşü, ışığın bükülme biçimi vb- galaksilerde ne kadar kütleye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Ve olağan, saptanabilir bir husus sayımında hesaplanabilenden çok daha fazla kütleye sahiptir.
Biz buna ‘kayıp kütlesel karanlık madde’ diyoruz. Yapılan çoklu ölçümlere nazaran, cihanda bulunan hususun kabaca yüzde 85’i karanlık unsurdan oluşur ama galaksilerdeki oranlar cinsine nazaran değişiklik gösterir.
Ve bu, en isabetli galaksi oluşum modellerimizin kıymetli bir bileşenidir. Karanlık unsur ağının, kainattaki birinci galaksilere husus kazandırmış olduğuna ve galaksileri bir ortada tutan kozmik bir yapıştırıcı fonksiyonu gördüğüne inanılır.
GALAKSİMİZDEN ÇOK DAHA ISSIZ
Bizden yaklaşık 330 milyon ışık yılı uzaklıktaki Coma Galaksi Kümesi’nde bulunan DF44, ‘ultra dağınık galaksi’ diye bilinen bir çeşide dahil. Samanyolu’ndan çok daha az parlak; parlaklığı, DF44’ün bizim galaksimizden 1000 kat daha az yıldız barındırdığını gösteriyor.
Bu durum, 2016 yılında kütlesi üzerinde yapılan ölçümlerin şaşırtan bir formda sonuçlanmasına neden olmuştu. Yale Üniversitesi’nden gökbilimci Pieter van Dokkum liderliğindeki gökbilimciler, galaktik merkezin etrafında dönen ve DF44’ün etrafında ağır bir formda kümeleşen global yıldız kümeleri olan global kümelerin sayısını hesapladılar.
Global kümelerin sayısı, (nedenini bilmesek de) bir galaksinin kütlesiyle ilişkili olduğu için bu durum, gökbilimcilerin DF44’ün kütlesini hesaplamasına imkan sundu ve neredeyse Samanyolu kadar büyük olduğunu saptadılar.
DF44’teki yıldız sayısının ne kadar az olduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu bulgu, galaksinin neredeyse büsbütün karanlık husustan oluştuğunu ve onu çok seviyede karşıt bir hale getirdiğini düşündürdü. Büyük olasılıkla çok karşıttı…
Bu nedenle, Saifollahi ve grubu, daha evvelki çalışmada kullanılan Hubble Uzay Teleskobu müşahede datalarını kullanarak, global kümelerin tekrar sayımı işini üstlendi. Hangi global kümelerin DF44’e bağlı olduğunu belirlemek gayesiyle katı parametreler uyguladılar ve sonuçta çok daha düşük bir sayıyla karşılaştılar.
Kanarya Adaları’nda bulunan Instituto de Astrofísica de Canarias’ta (Kanarya Adaları Astrofizik Enstitüsü) misyonlu astrofizikçi Ignacio Trujillo, “Çalışmamızda, daha evvel öne sürülen 80 kümeyle karşılaştırıldığında sadece 20 global küme bulmamız, galaksinin içerdiğine inanılan karanlık husus ölçüsünü büyük ölçüde azaltıyor” diyor; “Dahası, bulduğumuz global küme sayısıyla, Dragonfly 44’te bulunan karanlık unsur ölçüsü, bu cins bir galaksi için beklenenle uyumlu. Görünür unsurun karanlık unsura oranı artık 10.000’de 1 değil, 300’de 1.”
ASLINDA BİR ‘UCUBE’ DEĞİLMİŞ
Bu, Trujillo’nun olağandışı seviyede bir karanlık unsur içeriğine sahip olan çok dağınık galaksilerle birinci müsabakası değil. Geçtiğimiz yıl, daha evvel keşfettiği (ayrıca Van Dokkum ve meslektaşları tarafından da gözlemlenen) DF2 ve DF4 ismindeki karanlık unsur içermediği ya da çok az içerdiği düşünülen iki galaksinin de aslında olağan olduğunu ortaya çıkardı. Düşük seviyedeki karanlık husus ölçümü, ortadaki uzaklığın yanlış hesaplanmasından kaynaklanmıştı. Mesafe gözden geçirildikten sonra, artık iki galaksinin kozmik ucubeler olmadığı görüldü.
O günlerde ScienceAlert sitesine verdiği demeçte, insanların bir yanılgı yapmış olmasının, kozmolojik modellere meydan okuyan çok ters bedeller bulmasına oranla çok daha mümkün olduğunu söylemişti. Ve artık Saifollai ile grubunun de bulduğu şey bu oldu.
Instituto de Astrofísica de Canaria’tan astrofizikçi Michael Beasley, “Araştırmalarımız, bu galaksinin o kadar da eşsiz ya da beklenmedik tipten olmadığını ortaya koyuyor” diyor. “Bu biçimde, elimizdeki galaksi oluşumu modelleri, rastgele bir değişikliğe gerek kalmadan onu açıklayabilir.”
Ne var ki şov şimdi tam olarak bitmiş değil. Trujillo’nun ara hesaplamalarını tekrar yapmasının akabinde, Van Dokkum ve meslektaşları da DF2 ve DF4’e olan araları yine hesapladılar. Bu yeni tahliller, grubun birinci bulgusuyla dengeli sonuçlar ortaya koydu ve bu sebeple DF44 etrafındaki tartışmanın da misal halde sürmesi bekleniyor.
Bununla birlikte, bu tipten tartışmalar bilim açısından iyidir. Sonuçlar nasıl olursa olsun, bunları anlamaya çalışmak cihanı inceleme tekniklerimizi geliştirmemize yardım eder ve biz buna ‘tartışmasız bir galibiyet’ diyebiliriz.
Araştırmanın detayları, Royal Astronomical Society’nin aylık bildirimlerinde yayınlandı.
Makalenin özgünü Science Alert sitesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
Gazete Duvar
