DİYARBAKIR – Diyarbakır’da, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları’nın (TCDD) kenti ikiye bölen tren rayları boyunca 2 metre yüksekliğinde ve 12 kilometre uzunluğundaki beton duvarın üretimine başlaması kentte reaksiyonlara neden oldu.
TCDD tarafından 1935 yılında Diyarbakır’a döşenen tren rayları, kentin büyümesi ile birlikte kentin ortasında kaldı. Merkez Sur ve Yenişehir ilçelerini, Bağlar ve Kayapınar ilçelerinden ayırarak kenti ikiye bölen tren rayları boyunca 2 metre yüksekliğinde ve 12 kilometre uzunluğundaki beton duvarın imaline başlanmasına Diyarbakırlıların reaksiyonuna neden oldu.
21 sivil toplum örgütü duvarla ilgili detaylı bir rapor hazırlayarak kamuoyu ile paylaştı. Raporda, özetle, “İlgili proje bütünüyle ele alındığında, raylı sistemin etrafında planlanan ve ihalesi yapılan bu korkulukların fen, sanat ve toplumsal hayat üzere olguları dikkate almadan yapıldığı görülmektedir. Yayalar, hayvanlar, araçlar üzere kentin temel ögeleri için hiçbir geçişin gözetilmediği ve bununla ilgili rastgele bir tedbirin de alınmadığı görülmektedir. Çalışmayla ilgili görüştüğümüz yetkililerin lisana getirdikleri problemler, sundukları raporlar, alanda yaptığımız keşifler ve teknik değerlendirmeler sonucunda; bütün karar ve uygulamaların bilim ve teknikten mahrum, rastgele bir ÇED raporu olmaksızın hazırlandığı görülmektedir. Kamu faydası unsurunun hiçbir surette gözetilmediği değerlendirilmektedir” tabirlerine yer verildi.
Diyarbakırlılar Berlin duvarına benzettikleri kelam konusu duvarla ilgili reaksiyonlarını toplumsal medyada da lisana getirdiler. Kenti ikiye bölecek duvarı istemediklerini #Diyarbakırdaduvaristemiyoruz diye hasthag açtılar. Diyarbakır Hafızası Proje Koordinatörü arkeolog Nevin Soyukaya, Twitter hesabından yansısını şöyle lisana getirdi:
“Diyarbakır’ı DDY mi yönetiyor? Koca kenti duvarlarla 2’ye bölme yetkisi ve hakkını nereden buluyor? Kâfi artık, binlerce yıllık geçmişi olan bu kenti, ömür alanı olmaktan çıkardınız, hakikaten yayaların hayat hakkını düşünüyor iseniz, demir yolu çizgilerini kent dışına taşıyın.”
Yansılar üzerine Ulaştırma Bakanlığı duvar inşaatı çalışmalarını şimdilik durdurdu. Bakanlığın duvarın üretimini ‘şimdilik’ durdurmuş olması, duvarın yapılmayacağı manasına gelmediğini bilen sivil toplum örgütleri ile yurttaşlar gelişmeleri yakından takip ediyorlar.
DİYARBAKIRLILAR SURLARA ‘BEDEN’ DİYOR
Muharrir Şeyhmus Diken
Diyarbakır’ın mimarisi, tarihi, toplumsal ve kültürel dokusuyla ilgili çalışma yürütenler, kitaplar yazanlar kelam konusu duvarla ilgili ne düşünüyorlar? Diyarbakır’la ilgili birçok kitaba imza atan muharrir Şeyhmus Diken, sorumuzu cevaplarken, Diyarbakırlıların surlarla kurduğu bağı şöyle anlattı:
“Diyarbakırlılar eski kentin etrafını çepeçevre kuşatan beş buçuk kilometre uzunluğundaki binler yıllık sur duvarlarına “beden” der. O vücut, kent halkını ahir vakitlerden bu yana hem kem gözlerden hem de zalimlerin ataklarından koruyan bir zırh olmuştur. Ve tarih boyunca ateşin taşa dönüşmüş hali olan vücutlar, kent insanına muhafızlık etmiştir.”
Diken, “Eski çağlardan bu yana, halk sur duvarlarına alışkındır da! Halkı birbirine sınırdaş edecek, iki yakaya ayırıp uzak düşürecek yeni beton duvarlara fikir dünyasında bile alışkın değildir” diyerek duvarın kentin dokusuyla uyuşmadığını lisana getirdi.
TİPİK BİR MÜTEAHHİTLİK PROJESİ
Şeyhmus Diken şunları söyledi:
“Demiryolları 1935’te kente geldiğinde demiryolu ray çizgisi da, istasyon da o yıllarda surların içinde yaşayan kent halkına oldukça uzaktı. Vakit içinde kent oldukça büyüyünce demiryolu sınırı kentin orta yerinde kalakaldı.
Hangi masa başı aklın (aslında akılsızlığın) eseridir bilinmez kent içinden akıp giden 12 kilometrelik çizgi iki tarafından beton duvarla örülecekmiş. Bu toplumsal ve ekonomik manada bir kenti ortadan ikiye bölmenin ismidir. Tipik bir müteahhitlik / taahhüt projesidir. Kente zerre kadar gereksinim manasında katkısı yoktur.
Artık soru orta yerde çırılçıplak duruyor: Hani ‘bölücülük’ hataydı. Ismi ne olursa ve ne ismine olursa olsun bu proje kenti bölmektir. Ve kabahattir, vebaldir, büyük yanlıştır. Ayrıyeten kente karşı işlenmiş ve işlenmekte olacak olan çağa ilişkin kent ve hayat alanına dair ağır kent hak ihlali hatasıdır.
Ha, illa ki kentin içinden geçen demiryoluna yönelik bir uygulamaya mı gereksinim var. Artık miadını doldurmuş çizgi kentin dış çeperlerinde etraf yolu civarına bağlanır. İstasyon da nostaljik bir erken cumhuriyet taş yapısı olarak kentin kültürel sanatsal kullanımına tahsis edilir. Yapılacak olan budur. Diyarbakır halkı kente yapılacak bu berbatlığa asla istek göstermez. O duvarlar örülse bile halk muhtaçlık noktalarından o duvarları deler, deşer ve geçer. Hazır yolun şimdi başındayken Ulaştırma Bakanlığı projeyi gelen reaksiyonlar üzerine askıya almışken hiç değilse bir kere kent dinamiklerinin görüşlerini dikkatine alıp bu projeden vazgeçsin. Hak budur.”
OLAĞAN TÜRKİYE HALLERİ
Mehmet Atlı
Müzisyen ve mimar Mehmet Atlı demir yollarını iyi biliyor zira demir yolcu bir ailenin çocuğu olarak büyüdü. Atlı’nın “Hepsi Diyarbakır- Herkesin Bildiği Kimsenin Bilmediği” isimli bir kitabı da vardır. Atlı, kenti ikiye bölecek duvarla ilgili konuşurken “Kurumlar ortası ve kurumlarla toplum ortası esgüdümsüzlüğün, iletişimsizliğin yeni bir örneği” halinde reaksiyon gösterdi. Atlı, “Mevcut durum da savunulabilir değil. Evet, muhakkak tedbirler gerekiyor ve halihazırda yıllardır alınması gereken tedbirler alınmadı.
Problem kentin gelişim kademelerinde daima ertelenen, yok sayılan problemlerin kendini er geç dayatmasıdır. Bu örnekte de o denli. Fakat tahlil diye getirilen şeyler de öteki kurumlarla, belediyeler, sivil toplum ve halkla irtibat, iştirak sağlanmaksızın Ankara’dan, Malatya’daki Bölge Müdürlüğü’nden, zirveden ve masa basından yönetilen, daha doğrusu yönetilemeyen süreçler. Lokal yetkililerin de tam olarak içine sinmediği, izlenmesi gereken metodun bu olmadığına dair çabucak herkesin hemfikir olmasına karşın kangrenleşen kentsel sıkıntılardan bir tanesi daha… Büyük bir komplo görmüyorum bu hadisede. Olağan Türkiye halleri’ni görüyorum. Devleti, toplumu ve lokal unsurlarıyla… Projeden umulan esasen geç kalmış bir güvenlik tedbirini hayata geçirmek. Bir şeyler yapılması gerektiğine mutlaka katılıyorum.
TEK BİR GÜNAH KEÇİSİ YOK
Bu formülle ve bu projeyle meselelerin çözümlenemeyip yeni meseleler yaratmasının kesin olduğuna inandığını söyleyen Mehmet Atlı, “Sorun mevzuatlardan öte ilkesel ve zihniyetsel. Basta demiryolu ve karayolları ile ilgili makro siyaset sıkıntıları, Diyarbakır’ınki. Doğal kayyım siyaseti” dedi.
Yıllardır hiçbir tedbirin düşünülmediğini belirten Atlı, şunları söyledi: “Demiryolunun gelişen kent içinde kalan modülünün meselelerine gelince; Bahsin bu noktaya varmasında, yani radikal bir duvar projesi ile işin içinden çıkılması çabasında yıllardır hiçbir tedbir düşünmeksizin imar müsaadeleri verenler, karayolu ve denetimsiz hemzemin geçişler yapanlar, site, dükkân inşa edenler olarak tüm kurumlar ve toplum ve olağan bu ortada bu işlerin gecikmesindeki hissesi oranında TCDD sorumlu.
Demiryolcu bir aileden geliyorum. Lokal yetkililerin iyi niyetinden ve çabasından kuşkum yok. Lakin sorun onları da aşan ölçekte, başşehrin bölgeye bakışında, sivil toplumu hiçbir sürece katmak istemeyen kayyım siyasetinde düğümleniyor yine. Ve yılların mahallî idare, inşaat yapma kültürü, müteahhitlik kültüründe de birebir vakitte. Tek bir günah keçisini bulup dövmekle içinden çıkılacak bir meseleden çok herkesin bir ölçüde hisse sahibi olduğu bir duyarsızlıktan kelam etmek mümkün.”
ÇED RAPORU YAPILMADI
TMMOB Kent Plancıları Odası Diyarbakır Şube Sekreteri Neriman Baran Yiğit’e, “Şehri ikiye bölecek duvara hakikaten muhtaçlık var mı?” diye sorduk. Yiğit’in yanıtı çok kısa ve net oldu: “Günümüz dünyasında artık ülkeler ortasındaki sonlar bile anlamsızlaşmışken, kent merkezlerine böylesi duvarlar, bariyerler örmek çok anlamsız ve gereksizdir. Hangi nedenle kentler bölünmek istenir, mana veremiyoruz. Tabi ki kentimiz için böylesi bir duvar gereksinimi söz konusu değildir.”
TMMOB Kent Plancıları Odası Diyarbakır Şube Sekreteri
Neriman Baran Yiğit
“Duvarın imali şimdilik durduruldu fakat proje şimdi iptal edilmedi. Duvar örülürse kenti ekonomik, toplumsal, kültürel olarak nasıl etkileyecek?” sorusuna Yiğit, “Demir yolu sınırı birçok yerde kent merkezinin işlek güzergahından geçmektedir. Haliyle esnafı ve iktisadını olumsuz etkileyecektir” karşılığını verdi ve projenin detayları hakkında şu bilgileri paylaştı:
“Projelendirilen hatta yaya geçişleri için rastgele bir esneklik düşünülmemiş. Mevcut demiryolu çizgisi tıpkı vakitte merkez ilçe sonlarını da belirlemektedir. Bu yapılacak bariyer 3 merkez ilçeyi de birbirinden ayıracaktır ve bu üç ilçede yaya geçişini kapatmış olacaktır. Kaldı ki bir kentte yalnızca beşerler yaşamamakta, bu proje ile birebir vakitte başka canlılar da düşünülmemiştir. Kentler, yaşayan canlıların etkileşimde olduğu dinamik alanlardır. Böylesi duvarların örülmesi kenti ikiye böleceği üzere, yaşayanları da birbirinden izole edecektir. Kaldı ki bu yalnızca bir duvar değil, 50 cm beton, üzerine 180 cm panel ve 50 cm de jiletli tel yapılacaktır. Projelendirilen sınır Malatya 5. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılmış ve kentlinin görüşü alınmamıştır. Yalnızca kentlinin değil hiçbir kamu kuruluşunun ve kent dinamiklerinin görüşü alınmamıştır. Masa başında ihale yoluyla karar verilen projede birebir vakitte hiçbir fizibilite çalışması ve Çevresel Tesir Raporu da yapılmamıştır. Sözde yayaların güvenliği için yapılan ve bir kenti ikiye bölecek bir bariyer ve böylesi sıkı güvenlik tedbirlerinin hiç günahsız projeler olmadığını düşünmekteyiz. Böylesi projelere harcanacak bütçe ile kentimizin gereksinimi olan yatırımlara yönelmek daha dengeli olacaktır. Bunun kentli üzerinde hem toplumsal hem ekonomik hem de ruhsal tesirleri olacaktır.”
KENTİN SURETİNİ DEĞİŞTİRYORLAR
Sur ilçesindeki mahallelerde yıktırılan konutların yerine yenileri yapıldı. Bu, kentte yaşayanlarda bir travmaya neden oldu. Kentin çehresi, dokusu, kültürel ve toplumsal yapısı imar yoluyla değiştirildi. Duvar, misal bir tahribata neden olur mu? Bu soruya “Evet, birçok böylesi uygulama ile kentin sureti, sosyo-ekonomik yapısı ve demografisi değiştirilmektedir” karşılığını veren Yiğit, şunları söyledi: “Biz TMMOB bileşenleri olarak Sur özelinde yapılan kelamda kentsel dönüşüm ismi altında bu tarihi kent dokusunun yıkılmasının o vakit da karşısında yer almıştık ve gerekli hukukî çabayı yürütmüştük. Yeniden Karayolları yerleşkesinde 100 yıllık ağaçların kesilip, yerine betonların yapılmak istenmesi üzere, artık de böylesi bir duvar projesinin de benzeri halde tesirlerinin olacağı kanısındayız. Nasıl ki Sur’da yıkılıp yapılan konutlar Sur’un dokusuna ziyan verdi ve bir o kadar fonksiyonsuz ise bu demiryolu sınırında yapılacak bariyer de elbet misal tesirleri olacak bir projedir. Kent ve kentliyi bu kadar etkileyen projelerin, kentte yaşayan halkın ve kent dinamiklerinin görüşü alınmadan, masa başında kararlaştırılmasını yanlışsız bulmuyoruz.”
Gazete Duvar
