DİYARBAKIR – Ağustos’un son günleriydi. Ekinler biçileli çok olmuştu. Yeni eser için tarlaların sürülmesine daha vakit vardı. Göz alabildiğine uzanan tarlalar bu nedenle sapsarıydı. Anızlar ağustos güneşinin altında şavkıyıp duruyordu. Yerden yükselen sıcak toprak ve anız kokusu insanın genzini yakıyordu. Her yer sarı rengin hakimiyeti altındaydı. En son ne vakit bulunmuştum bu sıcak kokunun, bu sarı rengin içinde hatırlamıyordum. Vincent Van Gogh, bu sarı rengi görebilseydi keşke, kim bilir nasıl fotoğraflar çizerdi, diye geçiriyordum aklımdan.
Bişar İçli, “Burada gördüğün her şey mahallî tohum ürünüdür” dedi. Etrafımız sapsarıydı. Bulunduğumuz yer ise, uzakta kalan birkaç yapıyı saymazsak, sapsarı bir denizin ortasındaki bir ada üzereydi, yemyeşildi. İçli’nin yüzü güneş yanığıydı.
Bişar İçli ve Zeki Kanay, büyük bir hevesle, keyifle ve elbette büyük bir emekle bulunduğumuz yeri yeşertmişti. Kavun, karpuz, kabak, patlıcan, domates, biber tarhlarının etrafını ayçiçekleri ile çevirmişlerdi. İçli, çok sayıda istekli insanın bu yeşil alanda emeğinin bulunduğunu vurgulamak için, “Burası aslında bir komün deneyimidir” diyor.
MÜLTECİ KAMPINDA BOSTAN
Bişar İçli’yi Diyarbakır Büyükşehir Belediyesinde kontratlı memur olduğu günlerden tanıyordum. İçli, 10 yıllık memurdu lakin tıpkı vakitte Ekoloji Derneği’nin Tarım, Tohum Komisyonu’nda da çalışmalar yürütüyordu. İnşaat teknikeriydi fakat toprağın vadettikleri ilgisini çekiyor, toprağın hor kullanılması içini acıtıyordu.
IŞİD’in Şengal’e saldırmasının akabinde, bilindiği üzere, birkaç yerde kamplar kuruldu Ezîdîler için. Bu kamlardan biri de Diyarbakır’daydı.
Diyarbakır’da kurulan kampta misyon alan Bişar İçli, Ekoloji Derneği’nde edindiği bilgileri hayat geçirme imkanı buldu. “Şengal kampındaki beşerlerle bir şeyler yapmak gerekiyordu. Onlarla birlikte bostan yapmaya başladık. İki buçuk yıl içinde 185 bostan yaptık” diyor İçli.
Sonra belediyeye kayyım atandı. İçli’nin kontratı yenilenmedi ve işsiz kaldı. Daha sonra Şengal kampı da kapatıldı.
Bişar İçli ve Zeki Kanay
TOHUM ÜRETMEK İÇİN ARAZİ
İşte bu sırada Dicle Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi olan Veteriner Zeki Kanay, “Madem ki mahallî tohumla tarım yapmak istiyorsunuz, işte arazi burada” diyor, kendisine ilişkin araziyi işaret ederek.
Bişar İçli ve Zeki Kanay, Diyarbakır’a yaklaşık 20 kilometre uzaktaki araziyi yeşertmeye çalışırken hiç yalnız kalmıyorlar. Dostları ya da mahallî tohumların kullanılmasından yana olanların, doğal olana temas etmek isteyen insanların takviyesini daima yanlarında hissediyorlar. Bahçede, bahçedeki barakaların imalinde daima işin ucundan tutan birileri olmuş.
KOKU NEDENİYLE MISIR TARLASINA GİRİLEMİYOR
Bişar İçli, “Burada gördüğün her şey takviye maksatlı ya da takasla verildi bize. Hiçbir şeye para vermedik. Köylere gidip pembe domates tohumu aldık, karşılığında öteki bir şey verdik” diyor.
Takas kültürünün yeni olmadığını söyleyen İçli, “Eskiden vardı bu kültür fakat yırtıcı kapitalizm yok etti bunu. Beşerler durup düşünmeli, ne oldu bize, nasıl bu türlü açgözlü olduk, diye. İşte biz bu takas kültürünü yine hayata geçirmeye, bunun yapılabileceğini göstermeye çalışıyoruz birebir zamanda” diyor.
Bişar İçli, 4 yıldır yapmaya çalıştıkları şeyin, biyolojik savaşa ve besin krizine karşı olduğunu vurguluyor. “Şimdi bakın, tükettiğimiz besinlerin yüzde 99’u ilaçlı. Bu insan sıhhatini olumsuz etkiliyor. Bunlar şirketlerin eserleri. Şirket tohum sokuyor ülkeye ve bu tohumu kullanmak zorunda bırakılıyor çiftçi. Tohumu alan çiftçi, bu tohumdan kâfi randıman almak için birkaç ilaç da almak zorunda bırakılıyor. Tohumu satan şirket ilacı da satmış. Şirket zenginleşiyor lakin toprak kanser oluyor, kanserli topraktan beslenen beşerler kanser oluyor. Bismil’e gidin mesela, artık pamuk ve mısır vakti lakin kokudan duramazsınız tarlada. Hayvanlar mısır tarlalarına girerdi değil mi? Artık giremiyorlar zira tohuma, toprağa ilaç verilmiş.”
ROBİN HOOD MU, DON KİŞOT MU?
Bahçedeki eserler muhtaçlık sahiplerine dağıtılıyor. Lakin elbette bu eserlerden para da kazanılıyor. “Buraya gidip gelmek bile bir masraf ve bunun bir halde karşılanması gerekiyor” diyor İçli. Bahçede üretip sattıkları eserlerden ya da takım biçtikleri tarladan devasa para kazanmadıklarını belirten İçli, “Bizim temel kaygımız tohum elde etmek ve bunu yaygınlaştırmak. Biz geçimlik ekonomiyi savunuyoruz. Daha çok para kazanmanın, varlıklı olmanın peşinde değiliz. Yoksa ikimize de iş teklifleri geldi lakin kabul etmedik. Burada olmak, toprakla uğraşmak huzur veriyor. Ürettiklerimizin sağlıklı olduğu için vicdanımız da rahat” halinde konuşuyor.
Mahallî tohumlardan serada fide yetiştirip fiyatsız dağıttıklarını söyleyen İçli, şunları söyledi: “Amacımız lokal tohumu yaygınlaştırmak. Ortaya çıkan bitki hastalıklarına karşı asla kimyasal ilaç kullanmadan, zehirli olmayan tekniklerle tahlil bulmaya çalışıyoruz.”
Eserler, diyelim zerzevat halinde satılmıyor. Kimi kurumlarda satılıyor ya da fakir semtlerde. Bu usulü “Biraz Robin Hood’luk yapıyoruz” formunda tanım ediyor Bişar İçli. Tavırları buna uygun aslında lakin öte yandan büyük şirketlerle de bir halde çaba ediyorlar. Bu nedenle, “Biraz da Don Kişot’luk var galiba” diyorum. Gülerek, “Olabilir” diyor İçli.
İKİ TABIP TIBBİ BİTKİLER ÜRETİYOR
Imali devam eden konuta gerçek gidiyoruz. Temeli taştan, kerpiç bir konut inşa edilmiş bahçenin içinde. Bölgenin kerpiç konutlarından biraz farklı bir mesken. Verandası, çatısı var. Konutun önünde birçok bitki çeşidi var ve bunların isimleri küçük levhalara Kürtçe, İngilizce, Türkçe yazılmış.
Bişar İçli, meskenin projesini hekim çift için kendisinin hazırladığını söylüyor. Tabip, burada tıpta kullanılan bitkiler yetiştiriyor. İçli, “Gidip villa yaptırabilirlerdi” diye anlatıyor tabip çifti, “Ama buraya geldiler, bitkiler yetiştirdiler, vakitlerini burada geçiriyorlar. Çok değerli bir iş yapıyorlar.”
Çadırın altında bayanlı erkekli bir küme vardı. Ateşte patlıcan ve biber közlüyorlardı. Bayanlardan biri, “Biraz daha erken gelseydiniz iyi olurdu” diyor. Yerdeki cam kavanozları göstererek. Kış için hazırlanmış yemekler bunlar. Biraz daha erken gelsem nasıl yaptıklarını görecektim.
Birkaç kasa domates toplanmış. O denli anlaşılıyor ki bunları da yanlarında götürecekler. Kimileri çok sık, kimileri ortada geliyormuş bahçeye. Yapılacak bir iş varsa birlikte yapıyorlar. Dönüş vakti gelince elleri boş dönmüyorlar, bahçedeki eserlerden gereksinimleri kadarını alıp o denli dönüyorlar kente.
MUHRİÇ AKADEMİSYEN
Zeki Kanay, Barış Bildirisi’ne imza attığı için ihraç edilmiş Dicle Üniversitesi’nden. Yaklaşık 23 yıllık akademisyenlik hayatından sonra toprakla buluşmuş olmanın sevincini gizlemiyor.
Bişar İçli’yi de kastederek, “Bizi hukuksuz bir formda işten çıkardılar, bunun hukuksal gayretini veriyoruz, bu başka bir mevzu. Hakkımız için uğraş edeceğiz elbette” diyor. Kanay, siyaset de yapmış. Bağlar Belediyesi’nde HDP’den Meclis Üyesi seçilmiş lakin oradan da devlet tarafından ihraç edilmiş. Katıldığı kimi etkinliklerden ötürü hâlâ yargılanıyor.
Veteriner olan Zeki Kanay’la sohbetimiz sırasında bir ziraat mühendisi kadar tarımdan anladığını fark ediyorum. O denli anlaşılıyor ki burada geçirdiği hiçbir gününü boş geçirmemiş. Tarımla ilgili okumalar yapmış, denemiş, yanılmış, bir daha denemiş… Ve bu türlü sürüp gidecek kentten uzak bir hayatı benimsemiş. Bu defa Robinson Crusoe geliyor aklıma ve kaç kişinin bu türlü bir hayat yaşamaya cüret edebileceğini düşünüyorum.
SONRA AKŞAM OLDU
Çadırda çay içip sohbet ederken güneş bir zirvenin akabinde batmaya başlıyor. Zirve, uzun mühlet göz alıcı bir kızıllığa bürünüyor. Çırçır böceklerinin sesleri evvel çok uzaktan sonra çok yakından gelmeye başlıyor. Bahçeyi bekleyen köpek 50 metre ötede uyuşuk bir formda, bizden yana bakarak yatıyor. Kümesten tavukların sesleri geliyor.
“Yılan da vardır burada” diyorum, yılan kaygımı gizlemeye çalışmadan. Közlemek için biberleri şişe geçiren bayanlardan biri, “Geçen gün arkadaşlar bir çift siyah yılanın dans ettiğini görmüş” diyor. Yılanlar dans eder üzere sevişiyorlarmış. Dokunulmamış tabiatın süper sistemini düşünmeyi daha sonraya bırakıyorum. Zira bahçeden toplanan eserler, közlenmiş biber ve patlıcanlar otomobillere taşınıyor. Birkaç saatliğine de olsa mümkün değilmiş üzere içinde kaldığımız sessizliği terk edip kentin gürültüsüne döneceğiz.
Gazete Duvar
