ANKARA – İstikrar ve Denetleme Ağı, Cumhurbaşkanlığı HükümetSistemi’nde yasama ve yürütmeyi ele alan bir rapor hazırladı. 294 sivil toplum örgütünün oluşturduğu ağın hazırladığı rapora nazaran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, yasamayı kanun yapma ve kontrol tarafından işlevsizleştirirken, yürütmeyi çok güçlü kıldı. Siyasi Partiler Kanunu’nda parti içi demokrasiyi güçlendirici ıslahatlar yapılmadıkça, partili Cumhurbaşkanlığı’nın yürütmenin yasama üzerindeki tesirini derinleştireceği vurgulanan raporda, yasama ve yürütme ortasında demokratik istikrar ve denetleme alakasının kurulamadığı yeni sistemin giderek bir hiper-başkanlık sistemine dönüştüğü tespiti yapıldı.
SİSTEM TARTIŞMALARI DEVAM EDECEK
”2021’e girerken Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: Yasama ve Yürütme” başlıklı raporda, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin kabul edildiği 16 Nisan referandumundan bugüne geçen müddette yasama ve yürütme alanında yaşanan sıkıntılar ele alındı, tahlil teklifleri sunuldu.
Raporda, dünyadaki demokratik başkanlık sitemleri ile Türkiye’deki sistem ortasındaki farklara dikkat çekilirken, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, yürütmenin yetki alanının yasama alanını da denetim edecek halde çok ölçüde genişlediği ve sert kuvvetler ayrılığı prensibinin yürütme lehine bozulduğu bir sistem olarak işlemektedir” denildi. Yürütme çok güçlenirken, TBMM’nin hem yasa yapma hem de kontrol istikametinden işlevsizleşmesinin sistem tartışmalarını beraberinde getirdiği belirtilen raporda, bu nedenle muhalefetten gelen “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” tekliflerinin uzun bir müddet daha gündemdeki tartısını koruyacağı söz edildi.
Kuvvetler ayrılığını ölçen Bretelsmann Dönüşüm Endeksi, Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişle birlikte bu alandaki zayıflamayı şu tablo üzerinden ortaya koyuyor:
PARTİ-SEÇMEN MÜNASEBETİ SİYASET ÜZERİNDEN DEĞİL, ÖNDER ÜZERİNDEN ŞURASI
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle yapılan düzenlemelerin siyasi partilerin çok merkezi, başkancı ve disiplinli örgütsel yapısını değiştirecek değişiklikler olmadığı söz edilen raporda, “Siyasi partiler demokratik başkanlık sistemlerinde rastlanılamayacak kadar disiplinli ve parti-içi demokrasiden uzak örgütsel yapılara sahiptirler. Başkanın son derece faal olduğu bu tip parti yapıları seçmen-parti münasebetinin de önder üzerinden kurulmasına yol açmıştır. Parti-seçmen bağında önder üzerinden yaşanan kişiselleşme en besbelli olarak AK Parti’de ortaya çıkmaktadır. Parti örgütünün büsbütün önder denetiminde olması ve parti-seçmen alakasının parti politikaları/ programı yerine önder üzerinden kurulmuş olması, parti sisteminin kurumsallaşma düzeyini baskılayan bir faktör olmaya devam etmekte ve siyasi parti sisteminin istikrarını bozma potansiyelini korumaktadır” denildi.
Siyasi parti örgütlerinin içerisinde parti önderlerinin tesirine bakıldığında Türkiye’de siyasi partilerin farklılaştığı şu tablo üzerinden tabir ediliyor:
Raporda ayrıyeten siyasi partilerin aday belirleme süreçleri de öne çıkıyor. Buna nazaran parti-içi demokrasi düzeyinin düşük kaldığı ve adayların parti merkezi ve parti başkanı tarafından parti-içi demokratik sistemler işletilmeden belirlendiği söz ediliyor. Bu durum tabloya şu biçimde yansıyor:
‘BÜTÇE ONAYI YETKİSİ BAYPAS EDİLDİ’
Raporda özetle şu tespitlere yer verildi:
* Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin TBMM kontrolünden muaf bırakılması ve yetki hudutlarının net tanımlanmaması, demokratik istikrar ve denetleme açısından sıkıntılıdır. Kararname yetkisi yasama erkinin kanun yapma yetkisinin önüne geçecek biçimde geniş kullanılmıştır.
* TBMM’nin faal istikrar ve denetleme yapacak araçları yürütme lehine kısıtlanmıştır. TBMM’nin bütçeyi onaylamaması durumunda Cumhurbaşkanlığı’na bir evvelki bütçeyle devam etme yetkisi verilmesi, demokratik başkanlık sistemlerinde yasamanın elinde kıymetli bir istikrar ve denetleme aracı olan bütçe onayı yetkisini etkisiz bırakmıştır.
TBMM’NİN DENETLEME ARAÇLARI FONKSİYONSUZ KALDI
* TBMM’nin elindeki denetleme araçları incelendiğinde, yasama erkinin yürütmeyi faal kontrolü epeyce zorlaştırılmıştır.
* Milletvekillerine verilmiş olan cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı soru düzeneği sağlıklı işlememiştir. Bunda temel etken, soruların cevaplanmaması durumunda ilgili bakan ya da yardımcılara rastgele bir yaptırım tanımlanmamış olmasıdır.
* Meclis soruşturması üzere sistemler, yüksek nitelikli çoğunluk kararına bağlanması nedeniyle fonksiyonsuz kalmıştır.
DENETLEYİCİ KURUMLAR DA CUMHURBAŞKANI’NA BAĞLI
* Siyasi Partiler Kanunu’nda parti-içi demokrasiyi güçlendirecek ıslahatın yapılmamış olması ve Cumhurbaşkanı’nın kendi partisiyle devam eden liderlik münasebeti yeni sistemi, yürütmenin yasama üzerinde son derece tesirli olduğu ve iki erk ortasında demokratik istikrar ve denetleme bağının kurulamadığı hiper-başkanlık sistemine yaklaştırmıştır.
Cumhurbaşkanı’nın sınırsız atama yetkisi, düzenleyici ve denetleyici birçok kurumun Cumhurbaşkanı’na bağlanması sonucunu doğurmuştur.
LİYAKAT VE KURUMSALLIK DÜZEYİ DÜŞTÜ
* Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin birçoğu halihazırda çıkarılmış kararnameleri düzeltici nitelikte olmuştur. Bu noktada eski sistemde kanunların hazırlanmasında tesirli olan ve işçi seçimini liyakat ve uzmanlık temelinde yapan kurumlar ortadan kaldırılmış, bu işçi öteki alanlara kaydırılmıştır. Bunun sonucunda çok formda şahsileşmiş ve kurumsallık düzeyi düşük bir yürütme erki ortaya çıkmıştır.
TBMM ONAY MERCİİNE DÖNÜŞTÜRÜLDÜ
* Kanun yapma tarafından incelendiğinde, TBMM temelde kanunların tesir tahlillerinin komitelerde iştirakçi müzakere süreçleriyle yapıldığı aktif kanun yapan bir kurum imajı verememiştir. Demokratik açıdan epey problemli olan torba yasa uygulaması temel kanun yapma tekniği olarak kalmış, kurullar faal çalıştırılmamış ve bu nedenlerden ötürü yasama organı kanunların onay mercii olmaktan öteye gidememiştir.
KARARSIZ SEÇMEN ENFLASYONU
* Yeni sistemle partilerde merkezileşme eğilimi güçlenirken, vatandaşın partilere itimadı düşük kaldı. “Kararsız seçmen” patlaması yaşandı.
* Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, referandum öncesi sav edildiğinin tersine, siyasi kutuplaşmayı azaltıcı bir tesir yaratmadı.
CUMHURBAŞKANININ SİYASİ PARTİ BAŞKANI OLMASI ENGELLENMELİ
İstikrar ve Denetleme Ağı tarafından yapılan tekliflerin başında ise Cumhurbaşkanı’nın siyasi parti lideri ve yönetici olmasının engellenmesi geliyor. Raporda, Türkiye’de parti içi demokrasinin güçlendirilmesi ve mevcut önder odaklı parti disiplinin aşılması için Siyasi Parti Kanununun tekrar düzenlenmesi önerildi. Ayrıyeten ön seçim ve açık liste üzere aday belirleme süreçlerinin de siyasi partilerin inisiyatifine bırakılmaması gerektiği vurgulandı. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerin yasama ve yargı tarafından aktif kontrolüne imkan verecek düzenlemelerin yapılması önerilen raporda, Meclis’in faal kontrol yapabilmesinin de sağlanması gerektiğine dikkat çekildi.
Gazete Duvar
