Edirne Cezaevi’nde tutuklu bulunan HDP’nin eski Eş Genel Lideri Selahattin Demirtaş, muhalefetin ‘Güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönülmeli’ davetine ait bir yazı kaleme aldı.
Demirtaş, T24’te yayınlanan yazısında “Tek tek başlıklar halinde, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’in nasıl bir idare modeli olabileceğine dair ferdî tekliflerimi sunuyorum” diyerek, mevzuyu unsur husus anlattı.
Hiçbir siyasi partinin bu bahiste derli toplu bir teklifle çıkmadığına dikkat çeken Demirtaş, “Tartışmalara katkı verebilmek gayesiyle, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’den ne anladığımı, sistemin nasıl olması gerektiğini aktarmak istiyorum” dedi ve şunları yazdı:
‘BU SİSTEM YALNIZCA PARLAMENTODAN İBARET DEĞİLDİR’
“Her şeyden evvel benim Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’den anladığım, yalnızca Meclis’in demokratik bir işleyişe kavuşturulması, Meclis’in aktifliğinin ve gücünün artırılması değil. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, ismi üstünde, bir idare sistemidir ve doğal olarak bu sistem yalnızca parlamentodan ibaret değildir. Bu tanımlama, kamunun bütün karar alma, uygulama ve denetleme çalışmaları ile toplumun ve bireyin bu çalışmalara katılmasının en demokratik halde düzenlenmesini söz eder.
Bu sistemin meclis (yasama) ayağı kadar yürütme (hükümet), yargı, bürokrasi, medya, sivil toplum, mahallî idareler ve ekonomik model ayakları da son derece kıymetlidir. Zati bu alanların tümü Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e nazaran düzenlenmeden yeni bir sistemden kelam edilemeyeceği üzere, bu alanların tamamı demokrasiyle buluşturulmadan da sistemin demokratikliğinden kelam edilemez.
Öte yandan yeni sistem yalnızca parlamentonun demokratikleştirilmesinden ibaretmiş üzere ele alınırsa ortaya bir tıp parlamentarizmden diğer bir şey de çıkmayacaktır. Bu nedenle bütünlüklü bir sistem tartışmasına girmek gerekir. Cumhuriyetin yeni yüz yılında güçlü bir demokrasi inşa etmek için tüm demokrasi güçleri, bu sürece kendi açılarından katkı sunacak çalışmalar yapmalıdır diye düşünüyorum.
Doğal ki yalnızca siyasi partiler değil; akademi dünyası, sivil toplum, aydınlar, medya, bilhassa gençler ve bayanlar bu tartışmalara etkin biçimde ve somut tekliflerle kesinlikle katılmalıdır. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’in ne olması gerektiği tartışmaları şahsen halka mâl edilerek ve halkın direkt iştirakiyle yürütülmelidir. Unutmamak gerekir ki, demokrasinin bir kültür haline dönüşmesini istiyorsak halkı tüm siyasi süreçlerin asıl öznesi olarak kabul etmek, buna nazaran bir katılımcılığı hayata geçirmek elzemdir.
Artık, tek tek başlıklar halinde, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’in nasıl bir idare modeli olabileceğine dair şahsî tekliflerimi sunuyorum.
‘PARTİLERDE ÖNDER HAKİMİYETİNE SON VERİLMELİ’
1- Siyasi partiler
Siyaset alanını en fazla domine eden ve devlet idaresini üstlenen aktör olabilme gücüne sahip siyasi partilerin demokratikleştirilmesi, birinci ele alınması gereken husustur. Bu çerçevede Siyasi Partiler Kanunu’nda yapılacak değişikliklerle partilerde başkan hakimiyetine son verilmeli, milletvekili ve belediye lideri adaylarının kıymetli bir kısmının ön seçimle belirlenmesi yasal mecburilik olmalı, parti idarelerinde ve aday listelerinde yüzde 50 cinsiyet eşitliği yasal garanti altına alınmalıdır.
‘İNTERNET YOLUYLA DA OY VERME IMKANI SAĞLANMALI’
2- Seçim sistemi
Seçim barajı kaldırılmalı, Türkiye milletvekilliği getirilerek yüzde bir oy alan her partinin en az bir milletvekiliyle parlamentoda temsil edilmesi imkanı sağlanmalıdır.
Yüksek Seçim Kurulu’nun tarafsızlığı ve bağımsızlığı tam manasıyla sağlanarak eşit ve adil seçim ortamı yaratılmalı, devlet imkanlarıyla seçim çalışması yürütmek ve seçmen iradesine baskı yapmak ağır yaptırımlarla engellenmelidir.
Seçime girecek her siyasi parti, bir evvelki seçimde aldığı oy oranına nazaran, seçime birinci defa katılacak partiler ise evvelki seçimde en az oyu alan partinin hak ettiği ölçüye bağlı bir ölçüde hazine yardımı alabilmelidir.
Emniyetli, şeffaf ve kontrole açık bir alt yapı oluşturularak, klasik sandığa giderek oy kullanma tekniğinin yanı sıra internet yoluyla da oy verme imkanı sağlanmalıdır.
3- Medya bağımsızlığı ve özgürlüğü
Haber verme ve haber alma özgürlüğü kurumsal bir demokrasinin gelişmesi için hayati derecede değerlidir. Bu nedenle tabir özgürlüğü, üniversal basın unsurları çerçevesinde, eksiksiz bir biçimde garanti altına alınmalıdır.
Medya kuruluşlarının sahiplerinin, devletle direkt ve dolaylı, rastgele bir ticari bağlantı içinde bulunmasına yasal pürüz getirilmelidir.
Basın çalışanlarının özlük hakları ile iş garantileri güçlü bir biçimde teminat altına alınmalıdır. Mahallî medya dahil tüm medya kuruluşlarının, resmi duyuru hissesinden ayırımsız ve adil bir halde yararlanmaları yasal garantiye bağlanmalıdır.
RTÜK’ün kontrol ve yaptırım yetkisi demokrasi hudutlarına çekilmeli, tabir özgürlüğü ve kişilik haklarını korumakla hudutlu olmalıdır.
4- Sivil toplum
Toplumun ve bireyin kamu idarelerindeki karar alma, uygulama ve denetleme süreçlerine en tesirli, direkt ve faal iştiraki fakat sivil toplumun güçlenmesiyle mümkün olur. Bundan kast ettiğim şey, yalnızca sivil toplum örgütlerinin güçlenmesi değildir. Sendikaların, meslek odalarının, derneklerin, vakıfların yahut platformların var olmaları ve kamu idaresinin her kademesine katılma hakları yasal garantiye kavuşturulmalıdır.
TBMM’de yahut belediye vilayet genel meclislerinde kararlar alınırken, kanunlar yapılırken ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşmelere katılarak niyetlerini, tekliflerini sunmaları yasal bir hak, hatta mecburilik olmalıdır.
Bunun da ötesinde, bireylerin de mahallî ve ulusal ölçekteki tüm kararlara ve kontrole katılabilmelerinin önü açılmalıdır. Teknolojik gelişmeler, direkt demokrasi modelini uygulamayı giderek kolaylaştırmaktadır. Bu imkanların halk tarafından kullanılmasının sağlanması, demokrasinin toplumsallaşmasını ve giderek bir kültüre dönüşmesini sağlayacaktır. Akıllı telefon uygulamalarıyla tüm yurttaşların devlet, yani kamu faaliyetlerine katılarak görüş belirtme, oy kullanma ve denetleme hakkı olmalıdır.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’in en güçlü sigortası da sivil toplum olacaktır. Asıl olan halkın iradesiyse temsilcileri, yani vekilleri, giderek ortadan çıkaracak direkt demokrasi uygulamalarını geliştirmek de radikal demokrasinin gereğidir.
5- Lokal idareler
Belediyelerin yetkileri ve belediye bütçeleri artırılmalıdır.
Seçimle gelen yöneticiler hakkında mutlaklaşmış duruşma kararları olmadan onları misyondan uzaklaştırmak mümkün olamamalıdır.
Kayyım ve gibisi antidemokratik uygulamalara yer sağlayan yasalar kaldırılmalıdır. Duruşma kararıyla misyondan alınan lokal seçilmişlerin yerlerine ya belediye meclisi tarafından ya da halk tarafından seçimle yeni görevlendirme yapılmalıdır.
Yazı çok uzayacağından ayrıntılara girmiyorum, aslında kapsamlı bir lokal idareler ıslahatı yapılmalıdır.
‘HÜKÜMET MECLİS’TEN OLUŞMALI, CUMHURBAŞKANINI MECLİS SEÇMELİ’
6- TBMM ve Hükümet
Hükümet Meclis’ten oluşmalı, tüm çalışmaları milletvekilleri tarafından denetlenebilmelidir.
Cumhurbaşkanı Meclis tarafından seçilmeli ve yetkileri sembolik seviyede tutulmalıdır. Asıl misyonu devleti temsil olmalı, tarafsızlığı sağlanmalıdır. Cumhurbaşkanlığı seçimi kolaylaştırılarak, Meclis Başkanlığı seçimi prosedürüyle benzeri hale getirilmelidir.
Partilerin küme idarelerinin, milletvekillerinin kelam hakkını ve oy hakkını baskı altına alması, içtüzük değişikliğiyle engellenmelidir.
Tek tek her milletvekilinin yetkisi ve gücü artırılmalıdır. Bir milletvekilinin verdiği yasa teklifi en geç üç ay içinde TBMM Genel Kurulu’nda oylamaya sunulmalı, teklifi veren milletvekilinin Genel Kurul’da teklifini savunmasına imkan sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır.
Her milletvekili, ulusal güvenlik ve üst derecede zımnilik gerektirenler hariç olmak üzere, tıpkı bir müfettiş üzere, tüm devlet kurumlarında evvelce müsaade almaksızın kontrol ve inceleme yapabilmeli, istediği bilgiyi yetkililerden alabilmelidir. Örneğin bir milletvekili, Ankara’nın Bala ilçesinde kaç çiftçiye ziraî eser takviyesi verildiğini, bu çiftçilerin kimler olduğunu, dayanağın şartlarını Bala Tarım İlçe Müdürlüğüne yazılı yahut kelamlı formda sorabilmeli, Müdürlük aşikâr bir mühlet içinde buna karşılık vermelidir.
Muhalefetin Meclis’teki kurullarda aktifliği artırılmalı, hakları içtüzükte garanti altına alınmalıdır.
Gensoru, yazılı ve kelamlı soru düzeneklerinin tesirli birer kontrol yolu haline getirilmelidir.
TBMM Genel Kurulu’nun çalıştığı günlerde birinci bir saat boyunca bakanlara kelamlı soru sorma uygulaması yapılmalıdır.
Yasa tekliflerinin komite görüşmeleri bütünüyle açık olmalı, televizyondan ve internetten canlı yayınlanmalıdır.
Aslında Meclis iç tüzüğünün tümden gözden geçirilmesi ve demokratik hâle getirilmesi gerekiyor ancak tek tek yazmam yazıyı fazlaca uzatacaktır.
‘HAKİMLER KONSEYI VE SAVCILAR ŞURASI FARKLI OLMALI’
7- Yargı
Mevcut Yargıçlar ve Savcılar Şurası (HSK) yerine, Yargıçlar Şurası ve Savcılar Heyeti halinde iki başka üst konsey oluşturulmalıdır. Bu suralara üye seçimi en demokratik ve iştirakçi yollarla olmalıdır. Her iki şurada da tüm avukatların oyuyla seçilecek birer baro üyesi, tüm hukuk fakültelerinin akademik takımlarının oyuyla seçilecek birer üye, TBMM’den oylamayla belirlenecek ikişer üye, Cumhurbaşkanı’nın belirleyeceği bir üye, üst yargı kurumlarının üyeleri tarafından seçilecek birer üye, şahsen yargıçlar ve savcılar tarafından belirlenecek beşer üye bulunmalıdır.
Hakim ve savcıların mesleğe kabul edilmesi yetkisi Adalet Bakanlığı’ndan alınmalı, Yargıçlar Kurulu’na ve Savcılar Kurulu’na devredilmelidir. Yargıçların ve savcıların mesleğe kabulünde objektif kriterler ve liyakat temel alınmalıdır.
Hakim ve savcıların özlük hakları, atama ve terfi işleri, soruşturulmaları ve vazifeden alınmaları bu heyetler tarafından ve objektif kriterler temel alınarak, kozmik yargı etik kurallarına uygun formda yürütülmelidir.
Hukuk fakültelerindeki eğitim kalitesi artırılmalı, fonksiyonunu yerine getiremeyen hukuk fakülteleri kapatılmalıdır. Staj devirlerinde temel insan hakları eğitimi artırılmalıdır. Bayan yargıçların sayısının artırılmasını teşvik edecek düzenlemeler yapılmalı.
Savcıların duruşma salonundaki yerleri müdahil sıralarıyla tıpkı hizada ve savunma tarafıyla eşit halde yine düzenlenmelidir.
Savcıların çalışma odaları yargıçlardan farklı bir binada, barolar ve avukatlarınki üzere münhasıran ayrılmış özel yerlerde olmalıdır.
Avukatların kanıt toplama ve bilgiye, dokümana ulaşma yetkileri savcılarla eşit hale getirilmelidir.
Yalnızca savcılara bağlı çalışan ve tek vazifesi isimli işler olan isimli kolluk kurulmalıdır.
Adalet teşkilatının işçi, altyapı, bina, lojman muhtaçlıkları eksiksiz karşılanmalı, yargıçlar ve savcılar dahil tüm adalet çalışanının sendikal örgütlenme hakkı yasal teminat altına alınmalıdır.
Cezaevlerinin insan onuruna yakışır yerler haline getirilmesi ve infaz anlayışının eza çektirmeye yönelik olmaktan çıkarılması gerekir.
Yargıç garantisi fiilen ve yasal olarak teminat altına alınmalıdır.
8- Iktisat
Iktisat idaresinin demokratikleşmediği bir sistemin gerçek bir demokrasiyle işlemesi imkansızdır. Bu nedenle, uygulanacak ekonomik modelden bağımsız olarak, her yurttaşın lokal ve merkezi bütçenin yapılması etaplarına iştirakinin önü açılmalıdır.
Her yurttaşın, bütçenin harcanmalarını rahatlıkla denetleyebileceği şeffaflık sağlanmalıdır.
Örtülü ödenek uygulamasına son verilmeli, kamu ihalelerinde mutlak eşitlik ve şeffaflık sağlanmalıdır.
Aşikâr bir maliyet bedelinin üstündeki büyük ölçekli yatırımların lokal yahut ulusal seviyede referanduma sunulması zarurî olmalıdır. Bu referandum dijital ortamda yapılabilir.
Lokal ve ulusal ölçekteki ekonomik kurul her yıl tüm tarafların (sivil toplum, muhalefet, emekçi ve patron temsilcileri ile hükümet temsilcileri) iştirakiyle toplanmalı ve stratejik planlara ait gözden geçirme, denetleme rolünü üstlenmelidir.
9- Bürokrasi
Kamuda işe alımlarda, üst seviye bürokratik atamalarda liyakat dışında hiçbir kritere yer verilmemeli, bunu sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin kelamlı mülakat usulü kaldırılmalı, işin gereği olarak kelamlı mülakatın kural olduğu durumlarda ise mülakat esnasında ses ve manzara kaydı yapılmalı ve bu kayıtlar arşivlenmelidir.
Bürokraside israf, şatafat, lüks ve rüşvetin tümüyle önlenmesini sağlayacak düzenekler oluşturulmalıdır.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem için anlayış ihtilali
Toplam dokuz unsurda özetlemeye çalıştığım bu modele elbet ki, çok şey eklenebilir. Elbette bu sisteme geçebilmek için hem Anayasa hem yasa hem yönetmelik hem kamu kurumları tüzüğü hem TBMM iç tüzüğü seviyesinde çok sayıda değişiklik yapılması gerekiyor. Bu nedenle tüm siyasi aktörlerin birlikte hareket etmesi ve bu süreci toplumsal bir iştirakle yürütmesi gerekir. Lakin her modelde olduğu üzere Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’de de gerçek ve kurumsal bir demokrasinin gelişmesi, öncelikli olarak anlayış ihtilaline bağlıdır. Halkın demokratik çıkarları dışında hiçbir maksadı, maksadı, hırsı ve gündemi olmayan siyasi aktörlerin öncülüğünde ve tüm toplumsal kısımların el ele vererek oluşturacakları demokrasi ittifakının gücüyle başarılı olunabilir. Kolay değil lakin imkansız da değil. Biraz daha samimiyet ve yürek kâfi olacaktır.
Belirttiğim çerçevede Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’e geçilirse devlet demokrasiyle buluşmuş olur ve tüm toplumsal meselelerin tahlili mümkün hale gelir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin artık şahısların, kümelerin yahut partilerin devleti olmaktan çıkarılarak halkın devleti haline getirilmesinin vaktidir.
Gazete Duvar
