ANKARA – Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne karşı çıkan muhalefet partileri savundukları parlamenter sistemle ilgili modeller geliştirmeye başladı. Birinci çalışma “Tam Demokrasi İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” ismiyle Gelecek Partisi’nden geldi. DÜZGÜN Parti de “İYİ’leştirilmiş, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” dizaynını bu ay sonunda kamuoyu ile paylaşacak. Parlamenter sistem modeli ile ilgili kurul kuran CHP’nin de önümüzdeki aylarda kendi modelini oluşturup açıklaması bekleniyor.
CHP’de oluşturulan komitenin başkanlığını yapan CHP Hukuk ve Seçim İşlerinden sorumlu Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, yol haritalarının CHP’nin 37. Olağan Kurultayı’nda açıklanan Cumhuriyetin 2. Yüzyılına Davet Beyannamesi olduğunu söyledi. Beyannamenin birinci hususunun güçlendirilmiş parlamenter sistem olduğunu belirten Erkek, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ni “Patronlu-Hiper Başkanlık Sistemi” olarak tanımladı, önerdikleri sistemde cumhurbaşkanının yalnızca temsil misyonu olacağını tabir etti. CHP MYK ve Parti Meclisi’nde görüşülerek netleşecek güçlendirilmiş parlamenter sistem modelinin ana ögesi Almanya, İspanya’da da uygulanan “Yapıcı, kurucu güvensizlik oyu” olacak. Erkek, “Bu bozmadan evvel yapman gerekir prensibi. İstikrarı sağlayan bir uygulama. Meclis çoğunlukla bir ortaya gelip başbakanı, hükümeti devirebilir. Bu yetkisi var lakin evvel yeni başbakan, hükümette uzlaşacak. Uzlaşırsa mevcudu düşürebilecek. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde hükümeti kurmak kolay, düşürmek güç olacak” dedi.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek’in bir komite kurarak üzerinde çalışmaya başladıkları güçlendirilmiş parlamenter sistem modeliyle ilgili sorularımıza cevapları şöyle oldu:
YOL HARİTAMIZ 2. YÜZYILA DAVET BEYANNAMESİ
-Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem modeli için çalışmaya başladınız. Bu çalışmanın çerçevesi nasıl olacak?
Bizim rehberimiz, yol haritamız partimizin 37. Olağan Kurultayı’nda genel liderimizin kurultay iştirakçileri ve tüm Türkiye ile paylaştığı Cumhuriyetin 2. Yüzyılına Davet Beyannamesi. Kurultayda oy birliği ile kabul edilen ve yapacaklarımızı gösteren 13 unsurluk beyannamenin 1. hususu de güçlendirilmiş parlamenter sistem. Vesayetten uzak, darbe hukukundan arındırılmış bir toplumsal uzlaşma ile getirmeyi vaat ettiğimiz bir sistem bu. İçinde yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı da var, hak ve özgürlükler de var. Bu kapsamda çalışmalarımız devam ediyor.
DÜNYA ÖRNEKLERİ VE TÜRKİYE TECRÜBESİ İNCELENİYOR
-Kimlerle nasıl bir çalışma yürütüyorsunuz?
CHP Parti Meclisi’nden siyaset bilimci ve hukukçu arkadaşların bulunduğu bir komite oluşturduk. Bu mevzuda yapılmış çok önemli çalışmalar var. Anayasa hukuk ve siyaset bilimi hocalarının yayınladığı raporlar var. Hem raporlardan yararlanıyoruz hem de görüşmeler yapıyoruz. Biz Türkiye için yeni bir hükümet sistemi öneriyoruz fakat bu dünyanın Almanya, Kanada, İngiltere, Japonya üzere birçok gelişmiş ülkesinde uygulanan bir sistem. O ülkelerin anayasalarını, uygulamaları inceliyoruz. Türkiye’nin de önemli bir parlamenter sistem geçmişi var. Onları da kıymetlendiriyoruz.
BU SİSTEM BAŞKANLIK DEĞİL, PATRONLU HİPER BAŞKANLIK SİSTEMİ
-Dünyada gelişmiş ülkelerde uygulanan başkanlık sistemleri de var.
Türkiye’de bugün AK Parti Genel Lideri, Cumhurbaşkanlığı örtüsü altına saklanarak, otoriter bir sistem inşa etti. Aslında bu sistemin ismi Patronlu-Hiper başkanlık Sistemi. Yani tam manasıyla bir tek adam sistemi. Fakat ismini Cumhurbaşkanlığı sistemi koydular. Neden? Zira bizde Cumhurbaşkanlığı şanlı bir makamdır. Cumhurbaşkanlığı örtüsü altında her istediklerini yapıyor, millete de hesap vermiyorlar. Bu sistemde cumhurbaşkanı, bakanlar, yani yürütme organı kime hesap veriyor?
HÜKÜMETİ KURMAK KOLAY, DÜŞÜRMEK GÜÇ OLACAK
-Güçlendirilmiş parlamenter sisteminde güçlendirme ile neyi kast ediyorsunuz?
Parlamenter sistemin tabiatı hükümetin parlamento içinden çıkması ve parlamentoya sorumlu olması. Biz bu sorumluluğu, örneğin gensoruyu “yapıcı-güvensizlik oyu” dediğimiz bir düzenleme ile birlikte ele alıyoruz. Almanya, İspanya’da bu uygulanıyor. Yapan, kurucu güvensizlik oyu. Yani bozmadan evvel yapman gerekir unsuru. İstikrarı sağlayan bir uygulama. Meclis çoğunlukla bir ortaya gelip Başbakanı, hükümeti devirebilir. Bu yetkisi var lakin evvel yeni başbakan, hükümette uzlaşacak. Uzlaşırsa mevcudu düşürebilecek. Büsbütün istikrarı sağlayacak bir sistem. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde hükümeti kurmak kolay, düşürmek güç olacak. Ayrıyeten kıymetli bir istikrar denetleme düzeneği olacak. Başkanlık sistemlerinde kutuplaşma da çok fazla. ABD’de dahi bunu görebilirsiniz. Güçlendirilmiş parlamenter sistemde ise uzlaşma, diyalog, istişare daha güçlüdür. O nedenle kutuplaşma ve ayrışma daha azdır. Yürütme erki, hükümet kıymetli kararları birlikte istişare ile alır bugünkü sistemde ise bir kişi alıyor. Bu sisteme sistem demek dahi çok sıkıntı.
CUMHURBAŞKANI YALNIZCA TEMSİL NOKTASINDA MİSYON YAPACAK
-Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde Cumhurbaşkanının pozisyonu, yetkisi ne olacak?
Literatürde parlamenter sistem, başkanlık, yarı başkanlık sistemleri aşikardır. Parlamenter sistemde cumhurbaşkanı temsil noktasında vazife yapar. Kanunları onaylamak, yayınlamak üzere. Lakin yetki, icra ve sorumluluk başbakan ve bakanlarda olur. Nasıl seçileceği ile ilgili de dünyada farklı örnekler var. Değerli olan Cumhurbaşkanı devletin sigortası olacak yeni sistemde. Tarafsız ve bağımsız, anayasa yeminine sadık halde gerçek manada devleti ve milleti, 83 milyonu temsil edecek. Devlet organları ortasında bir uzlaşmazlık olduğunda devletin sigortası olarak devreye girecek. Lakin en kıymetlisi yalnızca temsil noktasında bir vazifesi olacak. Siyasi bir parti içinden gelebilir ancak o bağı kesecek.
Bu çalışma ne vakit tamamlanacak? Tamamlandıktan sonra öteki partilere götürecek misiniz?
Bizim hazırladığımız taslak rapor oluştuğunda MYK ve partinin en yüksek karar organı olan Parti Meclisi’ne sunacağız. Son halini aldıktan sonra kamuoyuna açıklarız. Artık YETERLİ Parti de çalışıyor. Onlar da bir sunum yapacak.
EN GELİŞMİŞ ÜLKELER PARLAMENTER SİSTEMLE YÖNETİLEN ÜLKELER
-İktidar cephesinden parlamenter sistemin koalisyon ürettiği, darbelere neden olduğu, yönetimsel zorluklar, krizler yarattığına dair tenkitler gelmeye başladı. Bu argümanlara cevabınız ne olur?
Bugün koalisyon yok mu? Türkiye’yi bugün AKP, MHP yönetiyor. Darbe, darbe teşebbüsleri de sistemden çok demokrasi kültürü, demokrasinin tüm heyet ve kurallarının oturmayışı ile ilgili. Bugün dünyada güçlendirilmiş parlamenter sistemlerle yönetilen ülkelere bakın bir de başkanlık tipi sistemlere bakın. Kişi başına düşen gelir, demokrasi standartlarının yüksekliği, hukukun üstünlüğü, memnunluk sıralamalarına bakın. Birinci sıralarda daima parlamenter sistemle yönetilen ülkeler var. Bir de Hiper-patronlu başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelere, bizim durumumuza bakalım. Her geçen gün fakirleşiyoruz. Bu sistemle devam ettiğimiz sürece bu yoksulluk ve işsizlik daha da büyüyecek.
-CHP’nin çalışması bittikten sonra öteki partilerin de katılacağı bir ortak model çalışması yapacak mısınız?
Seçim vakti geldiğinde güçlendirilmiş parlamenter sistemden yana olan Millet İttifakı olarak Cumhurbaşkanı adayımızla birlikte neler yapacağımızı anlatacağız. Önümüzdeki seçim bu sistemi savunanlarla güçlendirilmiş parlamenter sistemi destekleyenlerin de seçimi olacak bir yerde. Yalnız bir hükümet sistemi tartışması değil. Asıl değerli olan demokratik hukuk devleti olmak. Siyasi partiler, seçim kanunları, siyasi ahlak yasası da tekrar ele alınacak. Hesap verebilir, şeffaf bir idare oluşacak.
ÖZGÜRCE TARTIŞARAK, UZLAŞMAYLA PARLAMENTER SİSTEM VE HUKUK DEVLETİNİ TESİS EDECEĞİZ
-Yeni bir sisteme geçiş için anayasa değişikliği, anayasa değişikliği için de Meclis’te 400 milletvekilinin oyu kural. AK Parti bu oy için “Hayal” diyor. Hayal mi?
Biz birinci seçimde iktidar olacağız. Cumhurbaşkanı ile bir arada Meclis’teki çoğunlukla neden olmasın ki. Bir de 400 oy kabul için, 360 oyla referanduma da gidebilir. Cumhuriyetin 1. Yüzyılında cumhuriyeti demokrasi ile taçlandıramadık. 2. Yüzyılın başında bunu gerçekleştirmek gerek. Büyük bir toplumsal uzlaşma içinde, özgürce tartışarak anayasa yapılmadı. Son anayasa değişikliği OHAL şartlarında gerçekleşti. Biz artık birinci seçimde başarılı olacağız ve toplumsal uzlaşmayla, özgürce tartışarak güçlendirilmiş parlamenter sistemi ve hukuk devletini tesis edeceğiz diyoruz. Toplumda da bu büyük kabul gördükten sonra hayır demek mümkün mü? Buna millet karar verecek sonuçta. Türkiye sonunda demokratik bir ortamda, özgürce tartışarak, uzlaşmayla sistemini belirlesin. 2020 yılında hukukun üstünlüğü sıralamasında 107. sıradayız. Türkiye bunu hak etmiyor.
Bilhassa incelediğiniz bir ülke var mı?
Bir tek ülke yok. Farklı ülkeleri inceliyoruz. Bir kez bu sistemden daha makûs öteki bir sistem olamaz. Tek adamın bir imzayla her şeyi belirlemesi, yapması, ataması süratli karar alma değil, bu tam bir keyfilik. Liyakatı, adaleti yok eden bir sistem. O kadar ucube bir sistem ki millet bunu değiştirecek. Tüm kamuoyu araştırmalarında da parlamenter sisteme takviye yüzde 60-65’lerde. Beşerler yaşayarak gördü, zira.
Gazete Duvar
