Jînda Zekioğlu
Çocuk aklıyla köylülerinin el pençe divan durduğu, poşusunu, şapkasını indirip sıraya dizildiği, coğrafyasının üzerini kaplayan toz bulutu altındaki gölgeli günleriyle hatırlayan; büyüdükçe, ürettikçe oradan beslenen bir senarist ve direktör Bülent Öztürk.
Öztürk, 1995 yılında mülteci olarak gittiği Belçika’da çeşitli işlerde çalıştıktan sonra 2007 yılında istikametini sinemaya çevirdi ve okulunu okumaya karar verdi. Brüksel’deki RITCS Görsel-İşitsel Sanat Okulu’ndan mezun oldu ve masterını da yeniden burada yaptı. Göçü ile başlayan ve sonraki süreçte sinemalarına yansıyan yanını ‘gökte uçan kırlangıç’ları takip ederek sürdürdüğüne inanan, bu vesileyle altını çizdiği o tozu dumanı dağıtmaya çabalayan bir uğraşı var.
Birinci belgesel sineması “Zaman Zaman” ile yok edilen, yakılan köyleri gözler önüne serdi. Ankara Sinema Şenliği, Documentarist İstanbul Belgesel Günleri ve TRT Belgesel Günleri’nden En Uygun Belgesel Sinema mükafatlarını, Johan Van Der Keuken Yeni Yetenek Ödülü’nü alan “Beklemek” ile zelzelenin arkasına gizlenen ömrün gözlerden uzak yanını; Venedik Sinema Festivali’nde En iyi Avrupa Kısa Sinema, Berlin 26. Avrupa Sinema Ödülleri’ne aday gösterilen, Tel Aviv Memleketler arası Sinema Şenliği, Oostende Sinema Festivali’nde En Uygun Kısa Sinema Mükafatı alan “Küçük Pencereli Evler” sineması ile annesinin kadınlık hikayesini; Duhok Sinema Festivali’nde En Uygun Kısa Sinema Ödülü’nü alan “Sî/Gölge” gasp edilen, yok edilen savaş mağduru kadınlığı; Karlovy Vary Milletlerarası Sinema Şenliği’nde Fedora Masyon Ödülü’nü alan, İstanbul Sinema Festivali’nde En Düzgün Birinci, En iyi Senaryo ve Heyet Özel Ödülü’ne layık görülen, Avrupa Kurulu tarafından İnsan Hakları kısmında FACE Sinema ve Malatya Sinema Festivali’nde NETPAC- Asya Sinemasını Destekleme Ağı Heyet Mükafatı, Duhok Milletlerarası Sinema Festivali’nde Diaspora’da En Düzgün Sinema ve En Âlâ Senaryo mükafatlarını alan “Mavi Sessizlik” ile günahına girilen, masumiyeti çalınan insanlığı aktarmak için çabaladı.
Sinemaları Brezilya’dan Hindistan’a, Fas’tan İtalya’ya birçok ülke şenliklerinde gösterilen sinemacı Bülent Öztürk ile üçüncü belgeseli ve ikinci uzun metrajlı sinemasını çalıştığı bu günlerde, sinemasını, etkilendiği ve aktardığı hikayeleri, sanatına yansıyan ve niyet dünyasını tetikleyen politik duruşunu konuştuk.
Fotoğraf: Filip Van Roe Geriye gidelim; hafızanızın en gerisine… İçine doğduğunuz, havasını soluduğunuz ortamı en geride nasıl hatırlıyorsunuz?
Urfa Birecik’in çukur köylerinden birisi olan Sorîk’te, 80’li yıllarda geçti çocukluğum. Babamın muhtar olmasından ötürü konutumuza her vakit, muhakkak bilinmeyen, yaz kış, kaçakçısı, çerçisi, yolcusu, dengbeji, memuru, sürgünü, eşkıyası, pazarcısı yani kendilerini ‘tanrı misafiri’ olarak tanımlayan beşerler gelirdi. Zati çok kalabalık bir ailede büyüdüm. Bu gelen konuklarla aramda değişik bir bağ vardı. Hem onları merak eder hem de apansızın geldikleri için de yadırgardım. O yüzden de o kalabalıktan kaçar, dama çıkar oraya sığınırdım. Ve şölen o vakit başlardı. Yazları, mavi gökyüzünde hiçbir bulutun dahi olmadığı Urfa ikliminde, gökyüzünde uçuşan yüzlerce kırlangıcı izlerdim. Küçük aralıklarla, ‘bu benim kırlangıcım’ der bir müddet sonra o kırlangıcı gözden yitirir, onların dansı içinde kendimi kaybeder ve yorgunluktan uyuyakalırdım. Babamın sekiz pencereli odasında içilen çaylar, yenilen yemekler, anlatılan kıssaları dinleyerek o karakterlerin yüzlerini, seslerini, heyecanlarını, tonlamalarını o sekiz pencereli odada kaydettiğimi düşünüyorum. Çocuk aklımla çözemediğim tüm bunları, birdenbire günün birinde babamın odasında duvarlara, general maskeli, asık hızlı adamların büyük uzunluk posterlerinin asılması takip etti ve tozlu köy yollarından geçen, askeri araçların toz dumanlarının gerisinde hizaya geçen, ayağa kalkan, poşusunu, şapkasını eline alan, sıraya giren köylülerimizi gördüm. Ve sonraki yıllarda o çocukluk hafızamda kalan toz dumanın, annemin ağıtları eşliğinde Kürt coğrafyasının üzerinden hiç kalkmadığını acıyla deneyim ettim.
“Beklemek” isimli belgesel sinemanız, çalışmalarınız ortasında en etkilendiğim işiniz oldu. Van zelzelesi, birinci duyduğunuz andan itibaren nasıl tetikledi sizi ve nasıl yola çıktınız?
Van zelzelesi olduğunda sinema okulundan master diplomamı yeni almıştım. Hatırlıyorum, o vakit birinci kez kendime sormuştum bir sinemacının diploması ne işe fayda diye. Sonrasında basında çıkan ayrımcı lisanı de çok iyi hatırlıyorum. Mesela birtakım yardım kolilerinden taş ve prezervatiflerin çıktığını okumuştum. Doğal bir afet olan zelzeleyle ilgili değil de insanların kulakları sağır edecek derece yüksek desibeldeki çığlığıyla ilgili bir şeyler yapmam gerektiğini hissettim. Doğal afetin, acının, kaybetmenin, endişenin tedirginliğin; sonunun ve pasaportunun olmadığını hatırlatmak, altını çizmek istedim. O günlerde medyada çıkan bir fotoğraftan çok etkilendim. Oğlunu sarsıntıda kaybeden bir anne, elindeki mendilde sarılı vesikalık fotoğrafı ile onu mezarına yolcu ediyordu. Bunların tümünden etkilendim ve yola çıktım.
‘BİR DEVLET KENDİ ULUSUNUN MASUMİYETİNİ ÇALABİLİR Mİ?’
“Zaman Zaman”,” Küçük Pencereli Evler”, “Beklemek”, “Sî/Gölge” ve hatta “Mavi Sessizlik”… Hepsinin ortak bir teması var: Kayıp. Bu kaybın karşısına, bir iktidar olarak neyi koyuyorsunuz? O kaybın temelini oluşturan, gasp eden sistemi nasıl ve kim olarak kodluyorsunuz?
Tarih kitaplarında Kürtler ve öteki kadim Anadolu halkları ile ilgili tek bir satır dahi yazmayanlar, olanı da silmeye çalışanlardır gasp edenler. “Mavi Sessizlik”te Hakan’ı katil yapanlar, “Küçük Pencereli Evler”de kendi kızını mevte sürenler, “Zaman Zaman”da insanların konutlarını ateşe verenler, yıkanlar, “Beklemek”te moloz yığınları ortasında demir toplamaya itilmiş çocukların umutlarını, ömürlerini çalanlar, “Gölge”de güneşe duran insanları tekrar karanlık mağaralara sokanlar, bu kaybı yaşatanlardır.
En başta zehirledikleri ve palavra söyledikleri Türk halkına karşı onlar sorumlular. Bir devlet, sistematik olarak kendi ulusunun masumiyetini çalabilir mi? İşte Türkiye bunu yaptı ve hala da bunu yapmakta. Bunun sonuçlarını yalnızca Türkiye yaşamıyor. Bu kaybın yaralarını yüzyıllardır saramayan halklar, bugün hala sesini duyurmak, nefes almak için uğraş ediyor. Yaşatılan kayıpların yerine adalet istiyor. Şayet, bu kayıpların sorumluluğu alınabilirse, işte o zehirlenmenin panzehiri ‘yüzleşme’ yaşanabilirse ve tarih-coğrafya kitapları yine yazılırsa, çocuklarımıza düşmanlık yerine sevgi, birlikte ömür heyecanı ve kültürü aşılanırsa; birebir vakitte bu toprak, iklim ve hayvan sevgisiyle harmanlanırsa, okul sıralarında yavrucaklarımıza ezber yerine eleştirel düşünme öğretilirse tüm bunlar hümanist ve eşit yurttaşlık temelinde içselleştirip taçlandırılırsa, o vakit adalet de elbette yerini bulur.
‘TÜRKİYE EVVEL KÜRDOFOBİSİ İLE YÜZLEŞMELİ’
“Mavi Sessizlik”i izledikten sonra hatırlatan bir soru var. Sosyo-politik olarak “Mavi Sessizlik”e de yansıyan yanıyla; affetmek nerede, nasıl bir tabanda, taraflar hangi pozisyonda iken mümkün diye düşünüyorsunuz merak ediyorum.
Affedebilmek için evvel eşit olmak lazım. Halkların da eşit yerde olduğu kaidelerde, affı ve iyileşmeyi konuşabiliriz. Kendi hudutları dışında bile Kürtlerle ilgili bütün gücünü onu yok saymaya, inkâr etmeye harcayan bir devlet aygıtı var. Erdoğan’ın Macron’la olan bütün didişmesinin altında, Macron’un Rojavalı Kürtleri Paris’te Elysee Sarayı’nda ağırlaması yatıyor. O yüzden çok üzülerek söylüyorum, affetmekten çok uzaktayız. “Mavi Sessizlik”ten devam edersem, orada da Hakan (Teoman Kumbaracıbaşı), yaşattıkları için kendi kızından bile hakikat dürüst bir özür dilemiyor. Babalar/devletler/kocalar, böyledirler işte. Bakınız bir Türk olan İsmail Beşikçi’ye kendi ‘babası’ neler yaptı? 17 kış, 17 yaz, 17 bayram boyunca onu zindanlarıyla cezalandırdı. Zira Beşikçi Hoca çok kolay bir şeyi haykırdı; “Kürt diye bir halk var” ve “Siz palavra söylüyorsunuz” dedi. Hiçbir ceberut özür dilemez. Bu nedenle, tahminen Türkiye’nin birinci evvel Kürdofobisiyle yüzleşmesi gerekiyor.
Bilhassa “Sî/Gölge” ve “Küçük Pencereli Evler”in, Kürt bayan dünyasını görünür kılan temaları -ki Kürt olma halinden sıyrılsa bile- kozmik bir lisana sahip. Kürt olma halinden sıyırmak ne kadar mümkün ve sizce bu şiddetin iktidarı kim?
Kürt halinden sıyırmak her vakit kolay olmasa da sinema sanatının üniversal lisanı ve varlığının da olmazsa olmazıdır. Zira her sanat üzere sinema da o kozmik lisanı sayesinde, Kürt olma haliyle gidip Meksika’da yahut Japonya’daki bir izleyiciye dokunabiliyor. Ya da oralardan gelen bir kıssa, gelip bizi etkileyebiliyor.
Her iki sinemada de şiddet, iki farklı ve birbirinden zıt yerlerden geliyor olsa da, birinde aile içinden, başkasında ise ‘düşman’ olarak tanımlanandan, dışarıdan, yabancıdan geliyor. Lakin her ikisi de şiddet! Bunda Semavi dinlerin de büyük sorumluluklarının ve günahlarının olduğunu düşünüyorum. Her iki şiddetin de ölümcül, yok edici bir tesiri var. Ortak noktaları var, o da şiddetin erkek iktidarı tarafından geliyor olması. Zira bayana reva görülen bu. Bu şiddetin görünürde iktidarı ve özünde artık iktidarsızı, korkağı olan erkeklerdir.
Siz bu hikayelerin eskide kaldığına inanıyor musunuz? Bugünle nasıl ilişkilendiriyorsunuz?
Bu hikayelerin eskide kalmasını dilerdim ancak ne yazık ki o denli değil. Tam aksine bayan görünür, aktif ve hakları hakkında talepkâr epeyce erkek iktidarının daha da çirkinleşeceğini düşünüyorum.
Tahminen bir örnek olması açısından, Duhok Sinema Festivali’nde “Küçük Pencereli Evler”in gösterimi sonrasındaki söyleşide öfkeli bir erkek izleyici “Neden Kürt halkını bu türlü gösteriyorsunuz, bunlar eskide kaldı” diyerek klasik bir ‘mansplaining’ çıkışından sonra, ben daha hiçbir şey söylemeden izleyiciler ortasındaki bayanlar itiraz etti. İşte o aslında bir sinemasever olsa da bir iktidar öznesiydi.
Sî:Golge sinemasından 2013 yılında verdiğiniz bir röportajda, bayana yönelik şiddeti “erkeklerin bayanlara karşı yürüttüğü savaş” olarak tanımlamışsınız. Bu politik tarafınız sinemanıza da yansıyor. Üretimlerinizde fikirsel olarak bu yeri nasıl kuruyorsunuz?
‘Töre ya da namus’ ismi ile anılan cinayetler için bu tarifi kullanmıştım. Hala o denli düşünüyorum. Neredeyse her gün medyada erkekler tarafından öldürülen bayanların haberlerini okuyoruz. Ezik erkek, iktidarı zedelendikçe, özgüvenini kaybederek daha da saldırganlaşıyor. Tıpkı faşizm üzere. Bir farkı olduğunu düşünmüyorum. Ek olarak bayanı ve dünyasını da bir bütün olarak düşünmek gerekir bana kalırsa. İktisadı, savunma alanı hala sistemli olarak kurulmamış ancak çabası süren bir dünya bu. Benim yalnızca erkek olduğum için sahip olduğum birçok hakka ne yazık ki kız kardeşlerim sahip olamadı. Ayrıyeten bir bütün halinde heteronormativite, kültürel yapının/iktidarın bundaki rolünü yadsımamak gerek.
Bir söyleşinizde, “Ortaokuldayken de Kürt olduğumu biliyordum lakin tarih kitaplarında hakkımızda tek söz bulamadım” demişsiniz. Ortadan geçen yıllar içinde kendinizi, varlığınız ‘o fotoğraf’ta hangi formuyla görünür oldu?
Evet, ortadan geçen yıllar içinde ne o çocukluğumdaki toz bulutu kayboldu ne de bayanların ağıtları. Nefesleri daraltmaya, gözleri kör etmeye, gerçeği görünmez kılmaya hala devam ediyor. Kuzey Afrika’daki Berberilerden Kürtlere, Kafkasya’dan Balkanlara oradan Orta Asya’ya bu coğrafyanın ortak bir mirası var; kilim! Farklı renklerin bir ortaya gelmesiyle, bir ahenk içerisinde, sabırla, emekle, kültürle meydana gelir kilim. Ve onu gören gözlere bir estetik kazandırır. Ne yaptılar pekala? O dünya hoşu estetiğin içerisine, sanayi boyalarını kattılar, o güzelim bahar üzere kilimlerin altına dünyanın bütün pisliklerini süpürdüler. Düşünün ki bir Türk genci, 18 yaşına kadar bazen ‘kardeş’ diye böbürlendikleri bir halkla ilgili, hayat stili, kültürü, lisanı, müziği, mutfağı, edebiyatıyla ilgili hiçbir bilgiyle tanışmadan büyüyor. Ayrıyeten kendi halkını da üstün ırk olarak öğreniyor. Sonra sokakta bir Kürt ile karşılaştığında, onu kendi varlığının bir tehdidi olarak kodluyor. Sebebi, bu ‘kardeş’in, tarih kitaplarındaki düşman imgesinden kaynaklanıyor. Zira, Kürt sözünün geçtiği o birkaç yer; Kürt Teali Cemiyeti, Ağrı İsyanı, Pir Said İsyanı ya da ‘başları ezilmesi gereken’ şahıslar olarak yer alıyor. Bu fotoğraf hala birebir ne yazık ki…
Değişmeyen yalnızca Türkiye mi yani, dünya değişiyor mu?
Tarihinde kurulmuş, kendisiyle yaşıt birçok devlet kendisini günümüze bir halde uyumlandırmaya çalıştı. Geçenlerde Papa, katoliklere -ve genel olarak dünyaya eşcinsellerin de bir yuva kurmaya hakları vardır” dedi. Papa bile, uzlaşı lisanı kurmaya uğraş ediyor. Bundan 20-30 yıl evvel bu düşünülemezdi bile tahminen. Fakat Türkiye hala dogmalarının içinde ve kapalı bir rejim üzere tepiniyor.
Düşünün, neden bir mülteci bile Türkiye’den çabucak çıkıp gitmek ister? Türkiye onları yakışıksız bir biçimde Avrupa ile pazarlık ögesi olarak kullanıyor. Tüm bu sonuçlara karşın, Türkiye hala ısrarla tarihî hesaplaşmasından kaçıyor. Fırsatçılık prensibinden vazgeçmiyor.
‘BİR BAŞKADIR’DA DA TECAVÜZCÜ KARAKTERİ KÜRT OLARAK SEÇİLMİŞ’
Türk sinemasında Kürt imgesinin nasıl kodlandığını düşünüyorsunuz?
James Roy Macbean ‘Sinema ve Devrim’ kitabında; sinemadaki temsiller, insanların yaşama formlarını biçimlendiren sınıf, ırk ve toplumsal cinsiyet üzere toplumsal farklılık sistemlerinden örülü geçmiş temsiller kümesinin bir alt kümesidir ve toplumsal telaffuzların süreksiz kodları olan sinemalar, toplumsal yapıdaki değişiklikler tarafından harekete geçirilir der ve devamında sinemanın; hâkim sınıfın statükoyu gerçekliğin kendisiymiş üzere sunma muhtaçlığına hizmet etmek için, ulaştıkları geniş kitleler göz önünde bulundurulduğunda kıymetli ideolojik silahlar haline gelmiş olduğunu belirtir. Zira hükümran ideolojinin manipüle etme gücü de vardır. ‘Ulaştığı kitleye muhakkak bir ideolojiyi aşılar’ der devamında. Bu bağlamda, bugün tüm dünya sinemasında farklılıkların görünür olduğu ve zenginliğin tercih edildiği bir devirde bile, toplumun büyük kısmı tarafından alkış alan ‘Bir Başkadır’ dizisinde sinemanın direktörü, tecavüzcü karakteri için bir Kürt’ü tercih etmiştir. Zira izleyicide o tecavüzcü kodlamasının, o şive ile birleştiğinde neye karşılık geleceğini çok iyi bilir. Aslında öteki türlüsü düşünülmüyor bile. Türkiye sinemasında, Kürt imgesi en yakın örnek olarak bugün, ne yazık ki hala tıpkı primitif düzeyde.
‘BİR SİNEMACI OLARAK BÜTÜN LİSANLARI ÇOK DEĞERLİ BULUYORUM’
Bu soruyu Kürt sanatkarlara sormayı önemsiyorum. Siz Kürt siyasetinin bugününü, dört modülünde benzeri ve benzemez yanlarıyla nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben Avrupa’da yaşıyorum, bunları buradan söylemenin kolay olduğunun bilincindeyim. Lakin görüşlerin, bireylerden bağımsız gerçekliğinin de farkındayım.
16. yy’da (W. Shakespeare’le yaşıt olan) Mem û Zîn üzere bir destanı yazan halkın bugün yalnızca siyaseti değil, lisanı de tutsak. Ana lisanını kullanmayan, kendi lisanıyla hislerini tabir etmeyen, lisanı ile siyaset yapmayan bir siyaset ya da siyasetçi ne kadar inandırıcı olabilir?
Kürt halkının yalnızca bir halk olmaktan kaynaklı, temel ve tartışmasız hakları var. Kendi değişim ve dönüşümünü becermiş, farkındalık sahibi bölümü bir tarafa ayırıyorum. Lakin devleti tarafından zehirlenmiş koca bir Türk ulusu ne yazık ki seni yok sayıyor. Seni kendine tehdit olarak algılıyor. Bir bütün halinde açık ya da bâtın, en günlük ve sıradan davranış biçimlerinde bile kolonyal bir kibirle ve efendi figürüyle bağlantıya giriyor. Filistin örneği üzerinden gidersek, İsrailli siyasetçiler bile onların lisanını öğreniyor. Lakin yıllardır Kürt siyasetçiler, anadilde tabir etmekte ısrar etmiyorlar. Kendini Kürtçe söz eden, bu ısrarından vazgeçmeyen Kürt siyasetçi var mı? Anlık çıkışlardan bahsetmiyorum, sistemli bir irtibattan bahsediyorum. Kendi varlığını korumaktan, hudutlarını çizmekten bahsediyorum. Bu açıdan bakınca bence karşılığı ne yazık ki, hayır! Kürt siyasetçiler dostlarına hiç ‘zorluk’ çıkartmıyorlar, onları yormuyorlar. Zira bu lisanda adeta onlarla yarışıyorlar.
Buradan Türkçe ile bir meselem olduğu fikri çıkmasın. Bir sinemacı olarak bütün lisanları çok değerli buluyorum. Ancak Kürtçe de, baskı gören tüm lisanlar üzere çok değerli. O nedenle, Kürt sıkıntısının tahliline dair siyaset sunma savı taşıyanların anadilleriyle bağlantıda ısrar etmesi gerektiğini düşünüyorum. Öteki türlüsü asimilasyona katkı sunmak olur -ki ben bunu büyük bir günah olarak görüyorum.
‘İKTİDAR LİSANLARI HER VAKİT BİRBİRİNE BENZİYOR’
Kürtlerin öteki kesimlerindeki siyasetlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Kürt Federal Yönetimi’nin ekonomik yeterlilik konusunda eksik olduğunu düşünüyorum. Bu kadar acı deneyimler yaşayan Kürtler, ne yazık ki o acılardan gereğince ders almadılar. Derin, temel, yapısal değişiklikler yapmadıklarını aslında 2017’deki referandum süreci ile birlikte görmüş olduk. Tarihi olarak bir bütün halinde siyasetçilerin sınıfta kaldıklarını düşünmek abartı olmaz. Halbuki Kürtlerin, İsrail’in devletleşmesi sürecinden dersler çıkarması gerekirdi. Elbette burada Filistin halkına yönelik haksız siyasetleri dışarıda tutuyorum. Federal Bölge Yönetimi’nin o güç coğrafyada hala kendi içinde yaratıcı bir bütünlük kuramaması, bunun 21. yy günümüz ruhunda artık bir açıklaması ve inandırıcılığı yok. Açıkçası Kürt siyasetçiler, daha fazla vakit harcamadan beşere yatırım yapmalılar. Bu da yüzünü bilime, sanata ve teknolojiye dönerek olur.
Belçika Oostende Sinema Şenliği’nden. Bir tıp hayal kırıklığı mı bu?
Bir sinema projem için haftalarca beklediğim Duhok’ta, Rojava’ya geçebilmek için gereken müsaadeleri bir türlü vermedi Federal Kürdistan yöneticileri. Şenliğin bir gecesine katılan Duhok Valisi’ne durumu anlattım, verdiği yanıt hüzünlüydü. “Filmini burada çek, sana gereken her türlü dayanağı biz veririz…” İktidar lisanının ne kadar birbirine benzediğini gördüğüm ibret verici bir andı.
Pekala Avrupa’nın ve iktidar dünya ülkelerinin, Kürt siyasetine dair tavrını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Avrupa’nın Kürtlere dair önemli bir siyasetinin olduğunu düşünmüyorum. Almanya-Türkiye bağlantılarında, -ki bunu iki ülkenin bağları tarihseldir- Türkiye’nin ‘stratejik konumu’nu, NATO’da oluşunu, Doğu sonlarının jandarmalığını, ekonomik ilgiler ve buna son yıllarda eklenen mülteci pazarlığı üzere bir sürü şeyi karşılıklı mazeret olarak kullandıklarını düşünüyorum. Ayrıyeten birçok farklı ulusun birlikteliğinden kurulan Avrupa’nın hala kendi içinde kırılgan bir birlik sorunu olduğunu akılda tutmakta fayda var. Ve bu karşılıklı çıkarlar birliğinde, ne yazık ki Kürtlere verecekleri çok bir şeyleri yok. Bu nedenle gereksiz hayalperestlikle vakit kaybetmenin bir manası da yok. Bu temelde süren sakat bir ilginin Türkiye’nin iyiliğine olduğunu da düşünmüyorum. Türkiye şayet Kürtler ile gerçek manada sıkıntıyı çözebilirse, bu onu da Avrupa’nın dinamik ülkelerinden biri durumuna getirebilir.
‘FİLMLERİN, HİSLERİ VE SESLERİ DAİMA VAR OLACAK’
Yaşadığınız ülkede ya da sinema dünyasında, üretimlerinizle tanınıyorsunuz. Fakat, Kürt düşün dünyasının sizi gereğince tanıdığını, işlerinizi gereğince gündemleştirdiğini düşünmüyorum. Bu kendine yabancılığı neye dayandırıyorsunuz?
Kürt düşün dünyasının neden bu türlü bir sorumluluğu olsun ki? Doğrusu tahminen onlara sormak gerek bu soruyu. Tahminen politik ve yaşamsal korkulardan dolayıdır bilemiyorum. Esasen toz duman içinde bırakılan, yorgun, ekonomik olarak elindeki her şeyi alınmış bir halk sonuçta… Fakat, iç zehirlenmenin bizi hiç etkilemediğini de düşünmüyor değilim. Hakim ulusun zehirli atmosferi küçük de olsa Kürt düşün dünyasında derin izler bırakıyor. Her şeye karşın, yarattığımız birkaç eser, bir yerlerde nefes alıp verecek, biliyorum. O sinemaların, hislerin sesleri, titreşimleri bir halde kosmosta daima var olacak ve gelecek jenerasyon genç sinemacılara ulaşacağından kuşku duymuyorum.
Bağımsız sinema şartlarını da konuşalım o vakit. Nasıl işliyor sizin üzere bağımsız sinemacılar için bir sinemanın yaratım süreci?
Her ne kadar kulağa romantik gelse de sinemada tam manasıyla bir bağımsızlıktan kelam etmek ne yazık ki pek mümkün değil. Bir postanesi, bir kaymakamlık binası bile olmayan bir halkın sinemacısı iseniz şayet işiniz öteki bağımsız sinemacılardan daha güç. Ayrıyeten artık her ülkenin konjonktürel bir sinema siyaseti oluşmuş durumda. Ve sinema fonları bu siyasetten bağımsız değil. Sinema hem birlikte üretilmesi gereken hem de çok yüksek maliyetler ile dönebilen bir sanat kolu. O yüzden bir sinema fikrinin, o birinci tohum evresinden neredeyse kurgusuna kadar ortak olma istek ve talepleri var. Bir sineması gönüllüler ordusu ile -ki o hoş yürekli meslektaşlarıma buradan sıcak ve dost selamlarımı yolluyorum- bir formda çekip tamamlasanız bile bu kez dağıtım ve gösterim için bir ağ oluşturabilmeniz gerek. Bir sinemanın şenlikte başarılı olması yetmiyor. Salonlarda kendine yer bulması gerek. “Mavi Sessizlik” sinemamız Türkiye’de hiçbir salonda gösterilmedi. Lakin tekrar de günümüzde inatçı ve yüksek disiplinli küçük takımlarla ve ayrıyeten dijital teknolojinin sunduğu fırsatlarla, çarpıcı üniversal öykülerimizle, monopolleşmiş bu sistemi dönüştürebileceğimize inanıyorum.
‘YENİ BELGESEL SİNEMAMIN ÜRETİM SÜRECİYLE İLGİLENİYORUM’
Pandemi sürecinde de üretime devam etmiş ve bir kısa sinema çekmişsiniz. Ve bir de senaryo yazmışsınız. İçinde bulunduğunuz dal, pandemi şartlarından nasıl etkileniyor? Siz buna karşın nasıl üretiyorsunuz? Neyi önceliyorsunuz?
Pandemi süreci başlı başına insanı yabancılaştıran bir vakit dilimi olarak duygusal hafızama geçen bir periyot. Bütün sanat, kültür faaliyetleri ve sinema çalışmaları durduruldu. Dal can çekişiyordu ki hala da böyle… Bir şeyler yapmak, bu periyoda tanıklık etmek ayrıyeten kendime bir nefes alanı açmak ve koronaya karşı kendimce çalışmak ve üreterek gayret etmek istediğimden ötürü Nisan 2020’de mahallî hükümetten aldığım müsaadeyle kısa sinema çekmeye karar verdik. Birinci başta çekeceğimiz bir belgesel sinema fikriydi bu aslında. Kısa müddette bunun pandemi şartlarından ötürü pek kolay olmadığını fark edip istekli meslektaşlarımla birlikte kısa sinema çekmeye karar kıldık. Her şey çok süratli gelişti. Sinema çekim sürecinin sancılarını hissetmek ve tekrar sette olmak bana iyi geldi.
Yeni çalışmalarınızı da konuşalım. Yakın vakitte çalışmalarınızın temaları ne olacak?
3 yıl evvel annemi ziyarete Urfa’ya gittiğimde, hissettiğim şey yeniden bayan sıkıntısına dair temalara dönmem gerektiğiydi. O yüzden bir müddettir, yeni bir belgesel sinema projesi üzerine çalışıyorum. Her biri Türkiye’nin farklı yerlerinden dört bayanın öyküsü olacak. Bu birbirinden farklı bayan anlatıcıların ‘ortak kaderleri’ var. Bu çalışma ile travmatik geçmişlerine sıkışıp kalmayan ve her biri yıllar içinde “yeni bir kadın” olabilmiş anlatıcılarla tanışacağız. Son vakitlerde bu belgesel sinemanın imal ve finans süreciyle ilgileniyorum. Çarpıcı bir belgesel olması için uğraşıyorum -ki çalışmamda evvelki filmlerimden daha farklı formüller deneyeceğim. Bunun için de ayrıyeten çok heyecanlıyım.
Öte yandan, bir senaryoya hazır demek ne kadar hakikat olur bilemiyorum -zira senaryolar yaşayan birer organizma gibidirler- ancak geçen yıldan beri çekime hazır olan bir kurmaca sinema senaryom var. Pandemi koşullarından ötürü bunu bekletiyorum. Son olarak Doğu Avrupalı personellerin Batı Avrupa’daki emek sömürüsü üzerine yazdığım senaryoyu geliştirme sürecindeyim.
Son periyotlarda kimleri okuyorsunuz, neleri dinliyorsunuz, izliyorsunuz, nereden nasıl besleniyorsunuz?
Meskende daha evvel izlediğim birtakım sinemaları tekrar izliyorum. Yeni sinemacılardan Chloé Zhao’un “The Rider” ile Darius Marder’ın “Sound of Metal” sinemalarını çok beğendim.
Başımı dağıtmak için dünyanın çeşitli lisanlarından bol bol müzikler dinleyip, dans ediyorum. Benimle yaşıt bisikletimle kulaklık takıp müzik eşliğinde yol yapmaktan keyif alıyorum. Meskende taze mevsimlik sebzelerle farklı farklı yemekler pişiriyorum. Birden fazla kişi üzere pandemi süreciyle ben de içimdeki aşçıyı keşfettim. Geçen hafta oğlum bana “Zootropolis” animasyon sinemasını izlettirdi. Sinemanın işlediği temalar açısından çok beğendim. Herkesin izlemesini tavsiye ederim. Sinemadaki tavşan çocuk karakter üzere çocuklardan onların saf dünyalarından öğreneceğimiz çok şeyin olduğunu düşünüyorum.
Gazete Duvar
