Rojda Oğuz
Ailesindeki bütün bayanların Dengbej olduğu İsmail Seyranoğlu, çocukluğunun büyüme evresini dengbejler dinleyerek geçirmiş. Şimdilerde Van’da yaşayan Dengbêj İsmail Seyranoğlu, dengbêjlik geleneğini yaşatmak için Van’da “Diwanxane” açtı. Seyranoğlu, hem bu Diwanxahe’de hem de online olarak dersler veriyor. Odanın her yerinde dengbejlerin fotoğraflarını ve Kürt kültürüne ilişkin motifleri görüyoruz. Eski kasetler, kaset çalarlar, çay hiç soğumasın diye jel yakıtlı ocak, elle dokunmuş halılar, Ayşe Şan’dan Şakiro’ya kadar değerli Kürt sanatkarların fotoğrafları ve Seyranoğlu’nun anıları…
Kendi yorumuyla “Denjbejlik tanınan kültürün kurbanı oluyor” diyen Seyranoğlu, biraz öfkeli biraz kederli bir ses tonuyla, “Dengbejliği sevenler ve hakikaten o kültürel dokusunu bilenler önemsiyorlar, lakin önemsemeyenler ‘bırakın bu cahilliği, demodeliği’ diyorlar. Bundan ötürü da nitekim demode oldu” diyor.
BİR DENGBEJLİK KISSASI: ‘ANNEM BİR DENGBEJDİ’
Dar bir koridordan Divanxane’ye girdiğimizde “İstediğin yere otur, ancak evvel bir çay koyalım” diyor Seyranoğlu. Sohbet derin. Sık sık telefonu çalıyor Seyranoğlu’nun; öğrencileri arıyor, ders saatini soruyor. Klasik bir muhabir sorusu olan ‘Kimdir Seyranoğlu?’ dememe kalmadan kendisi anlatıyor hikayesini, dengbejliğini: “Anne tarafım dengbejdi. Bilhassa annem ve teyzelerim dengbejdi. Dengbejlikte onların tesiri bende var. Annemin ismi Seyran’dır aslında. Ben şanslıydım, kendimi ulu olarak nitelendiriyorum. Benim çocukluğumda teknoloji elbette bu kadar gelişken değildi. Şanslıydım ki konutumuza dengbejler gelirdi. Divan kurulurdu, bütün köylüler dengbeji, dengbejleri dinleyeme gelirlerdi. Çabucak başlanmazdı klamlar. Evvel kıssasını anlatırlardı, uzun uzun. Akabinde klamlara geçilirdi. Bazen üç saat boyunca aralıksız kıssaları anlatırlardı, ben de çocuk olmama karşın hepsini bir kayıt aygıtı üzere ezberlerdim.”
‘ANNEMİN SESİNİ ONUN DENGBEJ KASETLERİNDEN TANIYORUM’
Kürdistan coğrafyasında büyüyenlerin ortak özelliğidir, kendi çocukluğundan kelam ederken bir yerde sessiz kalmak. Seyranoğlu da annesiyle ilgili kısmı anlatırken sessiz kalıyor bir mühlet, sonra annesini 3 yaşındayken kaybettiğini aktarıyor: “Çok iyi bir çocukluk geçirmedim, şayet bu taraftan bakarsak. Annem 35 yaşında ben ise 3 yaşındaydım yollarımız ayrıldığında. Hayatını kaybetti annem ben çocukken yani. Az evvel de kelam ettiğim üzere annem bir dengbejdi ve bir kaseti vardı. Onu kaybettikten sonra bu kaseti dinleyerek büyüdüm. Anneme dair sesleri kasetlerden dinledim. Ona dair hatırladığım öbür bir şey yok. Hala söyledikleri klamları hatırlıyorum. Kayboldu sonra o kasetler. Uzun müddet bu kasetleri aradım. Bazen Hakkari’den ya da öbür bir yerden telefonlar alıyorum bu kayıp kasetlere dair. Gidiyorum da. Lakin bulamadım. Ömrüm yettikçe de bu kasetleri arayacağım.”
. ‘DENGBEJLİĞİN JENERASYONU KURUDU’
‘Dengbejlik bir meslek mi?’ diye sorduğumda bunu reddediyor Seyranoğlu. İnsanların Dengbejlik üzerinden para kazanmalarını hakikat bulmadığını kelamlarına ekliyor ve: “Hatırlıyorsunuz, Avdale Zeyne yoksul öldü. Zira şimdiki dengbejliğin jenerasyonu kurumuş. Sanki benim üzere kaç insan kaldı ki? Dengbejlik bir gelenektir, mirastır, atalardan gelen bir kültürdür. Ne memnun ki bunu yaşatana. Ancak maalesef son vakitlerde bunu unuttular, bir popülizm aldı başını gitti. Ben elimden geleni yapmaya çalışıyorum. Dengbejliği sevenler ve hakikaten o kültürel dokusunu bilenler önemsiyorlar, lakin önemsemeyenler ‘bırakın bu cahilliği, demodeliği’ diyorlar. Bundan ötürü da nitekim demode oldu.”
‘KELİMELERİN MANASINI BİLMEYEN DENGBEJ DEĞİL STRANBEJDİR’
Kısa bir klam söylüyor Seyranoğlu, söylediklerinden çabucak sonra ve söylediği klamda geçen ‘nazdar’, ‘Gul nişan’ üzere sözlerin manalarının derin bir tarihe, kültüre sahip olduğunu kaydediyor. “Salt bir sevgiliye hitap biçimi değildir bu” diyor ve dengbejliğin tekrar salt hengame ve zulümden de oluşmadığını ekliyor kelamlarına: “Dengbejlik bir hazinedir. Dengbejlik benim için rengi söz ediyor. Örfü tabir ediyor, tarihi, ismi. Dengbejlik klamlarında gizli olan hazinedir bunlar. Şu anda kendilerini dengbej olarak tanıtanlar, okuduğu yapıtların birçoğunda geçen sözlerin manasını bilmiyor. Ben kendim bunun üzerinde duruyorum. Dengbejlerin söyledikleri klamlarda geçen her isim tamlamalarının bir kültürel tarihi vardır. Ben bilmediklerimi gidip işin erbaplarına soruyorum. Dengbejliği seviyorum, canı gönülden de ilgileniyorum. Beni anlayanlar geliyorlar soruyorlar. Şayet bir dengbejliği bu manada yaşatırsak aslında tam olarak korumuş olacağız. Dengbejlik okuduğu yapıttaki sözlerin manasını bilmek ve kültürüyle olan bağını bilmek demektir. Bilmiyorsan şayet bunları sen stranbejsindir, dengbej değil. İngiliz birinin Kürtçe müzik söylemesi üzere. Bu tenkitleri yapmazsam eksik olur, bundan mesulüm.”
‘DENGBEJLİĞİN BİR EDEBİR DOKUSU KOKUSU VAR’
“Bir tarif var herkesin lisanında; ‘Dengbejlik yasaklı vakitlerde söylenen, Türkçe lisanına çevrilince çıplak sesle söylenen kelamlı kültür.’ Ancak bu tanımlamadan çok derindir Dengbejlik. Çok dar bir anlatım bu” diyen Seyranoğlu, klamlardan geçen kimi benzetmelerden örnekler vererek Dengbejlik içindeki edebi dokuya değiniyor: “Dengbejlikte ‘ez qurbana por xeleki’, ‘zozana gerdani’ deniliyor. Önemli bir edebi kokusu, dokusu var bu sözlerin.”
Öğrencileriyle yaptığı derslerde bu sözlerin mana ve hissiyatına da değindiklerini aktaran Seyranoğlu, kendisini hayatta tutanın 10 yaşındaki öğrencilerinin Dengbejlik öğrenmek istemeleri olduğunu söylüyor.
. ‘10 YAŞINDAKİ ÖĞRENCİM ASİMİLASYONA KARŞI BİR TAVIRDIR’
‘Kültürel asimilasyona karşı bir tutumu olup olmadığını’ sorduğumda ise Seyranoğlu gülüyor evvel, “Bu soruya ne vakit gelecektin diye bekliyordum” diyor. Asimilasyonun en derin ve esaslı saldırısının Kürt kültürüne yönelik olduğunu belirtiyor ve: “10 yaşındaki çocuğa dengbejlik ismine eğitim verdiğimde kültürel asimilasyona karşı nasıl hal alabildiğimizi görüyorum. Bugün gençlerimiz öbür kültürlere yönelmişler, Kürtçe tanınan müzikler var, olmalıdırlar lakin Dengbejlik ölmek üzere. Bugün bana Van’ı verseler ben yeniden de bu çocuklara dersler vermeye devam edeceğim. Kültürüm, çocukluğum ölüyor, buna karşı da ömrüm yettikçe ders veremeye devam edeceğim.”
‘DENGBEJLİK GÜNCELLEŞTİRİLEMEZ’
‘Yeni klamlar yapılabilir mi dengbejlerin okudukları?’ diye sorduğumda ise Seyranoğlu, “Kürdavari bir lisan olmadıkça yeni dengbejlik klamları üretilemez bana göre” diyor ve buna gerek olmadığını da söylerine ekliyor. Kürtçe klamların korunmasının on binlerce klama tekabül ettiğinin de altını çiziyor Seyranoğlu: “Dengbejliği güncelleştiremeyiz. Zira, şu an burada kuru bir sesle size bakarak sözler dökebilirim lakin dengbejlikdeki problem bu değil. Biz, dengbejlerin yüz yıllardır kullandıkları sözlerin kültürel dokularına ulaşamayız. Kulak göğsünün Kürtçe karşılığını aradığımızda o klamlarda edebiyat, tarih, sanat, kadim Kürtçeyi buluyoruz. Turuncu sözü ‘narincidir’ bu klamlarda. Ben bundan sonra klamlardaki sözlerin mana tarihinin izine düşeceğim. Buna dair bir kitap hazırlığım da var. Bir yıla kadar çıkarmayı hedefliyorum. Bunun yanı sıra öğrencilerimi çoğaltacağım.”
Gazete Duvar
